ΤΟΥ ΑΛΚΗ ΧΑΤΖΗΤΤΟΦΗ*
Το 2022 ήταν μια ασταθής χρονιά για την παγκόσμια οικονομία. Ο πληθωρισμός έφτασε στο υψηλότερο επίπεδο των τελευταίων 40 ετών σε πολλές χώρες και βασικοί δείκτες όπως η αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ (GDP) υποδεικνύουν ύφεση. Ως αποτέλεσμα, πολλές κεντρικές τράπεζες σε όλο τον κόσμο αντέδρασαν αυξάνοντας τα βασικά επιτόκια για να προσπαθήσουν να καταπολεμήσουν τον πληθωρισμό. Ο αντίκτυπος του πληθωρισμού έγινε αισθητός από τα νοικοκυριά που είδαν το διαθέσιμο εισόδημά τους να διαβρώνεται, καθώς και τις επιχειρήσεις που έπρεπε επίσης να αντιμετωπίσουν ζητήματα της εφοδιαστικής αλυσίδας και το κόστος εισαγωγής. Η συνολική αβεβαιότητα έχει αυξηθεί σε όλα τα μέτωπα.
Το 2021 η παγκόσμια οικονομία παρουσίασε ανάπτυξη, η οποία μετρούμενη σε όρους πραγματικού ΑΕΠ, ανέκαμψε στο 5,8% μετά την πτώση κατά το πρώτο έτος της πανδημίας. Οι αναλυτές είχαν προβλέψει ανάπτυξη για το 2022 στο 5,6%, ωστόσο, η ανάπτυξη ήταν κατώτερη των προσδοκιών με τον ΟΟΣΑ (OECD) να προβλέπει ότι η αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ για το 2022 θα κλείσει περίπου στο 3,0%. Κοιτάζοντας το 2023, ο ΟΟΣΑ αναμένει περαιτέρω υποτονική ανάπτυξη της παγκόσμιας οικονομίας κοντά στο 2,0%. Σύμφωνα με τις μακροοικονομικές προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ για το έτος εκτιμάται σε 5,6% για την Κύπρο (Ε.Ε.: 3,3%), από 6,6% (Ε.Ε.: 5,4%) το 2021. Το 2023 αναμένεται περαιτέρω μείωση, με την ανάπτυξη να εκτιμάται περίπου στο 1,0% (Ε.Ε.: 0,3%).
Η πρόσφατη υψηλή ανάπτυξη, μαζί με άλλους παράγοντες όπως οι καθυστερήσεις στη εφοδιαστική αλυσίδα, οι αυξανόμενες τιμές των πρώτων υλών, χαμηλά επιτόκια και ο πόλεμος στην Ουκρανία συνέτειναν στον πληθωρισμό. Το ΔΝΤ (IMF) εκτιμά ότι ο παγκόσμιος πληθωρισμός για το έτος θα είναι στο 8,8% (2021: 4,7%), με την Κύπρο και την Ε.Ε. να υπολογίζονται σε περίπου 8,0% για το 2022 (Ε.Ε.: 10,6%), τα στοιχεία αυτά είναι δραματικά αυξημένα σε σύγκριση με το 2021, όταν ο πληθωρισμός στην Κύπρο ήταν 2,3% (Ε.Ε. 5,0%). Το 2023 ο πληθωρισμός αναμένεται να μειωθεί λόγω ενός συνδυασμού υψηλότερων επιτοκίων, χαλάρωσης των περιορισμών της εφοδιαστικής αλυσίδας και αύξησης των μισθών σε επίπεδα χαμηλότερα από τον πληθωρισμό. Η Παγκόσμια Τράπεζα (World Bank) προβλέπει ότι ο παγκόσμιος πληθωρισμός για το 2023 θα είναι περίπου 5%, με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να προβλέπει τον πληθωρισμό στην Κύπρο σε πιο συγκρατημένο 4,2% (ΕΕ: 4,6%).
Απαντώντας στον πληθωρισμό, οι κεντρικές τράπεζες αύξησαν σταθερά τα βασικά τους επιτόκια με σκοπό να μειώσουν τον πληθωρισμό. Οι πρώτες αυξήσεις στις ανεπτυγμένες χώρες ξεκίνησαν τον Δεκέμβριο του 2021, με επικεφαλής την Τράπεζα της Αγγλίας (Bank of England) και ακολούθησε η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ (Federal Reserve) τον Μάρτιο του 2022. Η ΕΚΤ (ECB) άργησε να αντιδράσει, αλλά ακολούθησε το ίδιο δρόμο το δεύτερο εξάμηνο του έτους και αύξησε τα βασικά επιτόκια κατά 200 μονάδες στο 2,25% (ΗΠΑ: 375 μονάδες αύξηση στο 4,0%). Αυτή η τάση αναμένεται να συνεχιστεί το 2023, με τον οίκο Goldman Sachs να προβλέπει ότι τα επιτόκια θα κορυφωθούν περίπου στο 3,0% στην ΕΕ (ΗΠΑ: 5,0%), αν και οι κεντρικές τράπεζες ενδέχεται να συνεχίσουν να αυξάνουν περαιτέρω τα επιτόκια εάν δεν πιστεύουν ότι έχουν επιτύχει τα επιθυμητά αποτελέσματα.
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΑ ΕΠΙΤΟΚΙΑ
Τα επιτόκια θα προβληματίσουν τους δανειολήπτες, καθώς οι αυξήσεις θα σημαίνουν λιγότερα διαθέσιμα κεφάλαια για διακριτικές δαπάνες. Ωστόσο, τα αυξημένα επιτόκια συνέβαλαν στη βελτίωση της κερδοφορίας των τραπεζών, μετά από χρόνια χαμηλών και ενίοτε αρνητικών επιτοκίων. Οι τράπεζες θα πρέπει να γνωρίζουν ότι καθώς αυξάνεται το κόστος δανεισμού και σε συνδυασμό με άλλους υφεσιακούς παράγοντες, αυξάνεται και η πιθανότητα αθέτησης υποχρεώσεων των πελατών τους. Στην Κύπρο όπου το θέμα των Μη Εξυπηρετούμενων Δανείων (ΜΕΔ) έχει μετατοπιστεί σε μεγάλο βαθμό εκτός τραπεζικού συστήματος, οι τράπεζες θα πρέπει να επαγρυπνούν για να διασφαλίσουν τη διαχείριση ενός πιθανού κύματος νέων ΜΕΔ τα επόμενα χρόνια.
ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ
Προχωρώντας από τα επιτόκια, ο αντίκτυπος του πληθωρισμού σε τοπικό επίπεδο είναι ορατός μέσω των υψηλότερων τιμών των τροφίμων, των πρώτων υλών και της ενέργειας. Αυτά μπορούν σε μεγάλο βαθμό να αποδοθούν στην ενίσχυση του αμερικανικού δολαρίου και στον πόλεμο στην Ουκρανία. Ο Κυπριακός Δείκτης ΔΤΚ (CPI), όπως αναφέρει ο οίκος Moody’s, έχει αυξηθεί σημαντικά και διαμορφώθηκε στο 114,01 τον Οκτώβριο του 2022, σε σύγκριση με 105,1 τον Δεκέμβριο του 2021. Αυτό έχει πλήξει το διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών που αντιμετωπίζουν επίσης αυξημένα επιτόκια στα δάνεια τους και σταθερούς μισθούς. Αυτή την ώρα, η κυπριακή Βουλή εξετάζει πρόταση για αύξηση της αμοιβής των δημοσίων υπαλλήλων κατά 4,7%, με τους εργοδότες του ιδιωτικού τομέα να αναμένεται να λάβουν παρόμοια μέτρα που θα βοηθήσουν στη διόρθωση της αγοραστικής δύναμης των καταναλωτών.
Η αυξημένη ισχύς του δολαρίου οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη «φυγή προς την ασφάλεια» κεφαλαίων που αναζητούν υψηλότερες αποδόσεις στις ΗΠΑ. Η συναλλαγματική ισοτιμία USD/EUR αυτή τη στιγμή είναι $1,02/€1,00, μειωμένη κατά περίπου 10% από την αρχή του έτους, όταν ήταν $1,13/€1,00. Αυτό έχει επηρεάσει πολύ την Κύπρο, καθώς εισάγουμε πολύ περισσότερα από όσα εξάγουμε. Οι προβλέψεις, συμπεριλαμβανομένων εκείνων της ΕΚΤ, υποδεικνύουν πτώση του πληθωρισμού σε πιο ήπια επίπεδα το 2023 και τα επιτόκια κορυφώνονται όπως αναφέρθηκε παραπάνω. Αυτά αναμένεται να οδηγήσουν σε σταθερή συναλλαγματική ισοτιμία USD/EUR τα επόμενα δύο χρόνια, που θα κυμαίνεται μεταξύ $1,02/€1,00 και $1,04/€1,00.
Ένας τομέας στον οποίο έχουν συνεισφέρει οι ΑΞΕ είναι η μεταφορά έδρας εταιρειών (Headquartering), όπου έχουν στοχευθεί για προσέλκυση διεθνείς εταιρείες, ως μέρος μιας κυβερνητικής πρωτοβουλίας να προσελκύσει εργοδότες και εργαζομένους υψηλού επιπέδου στο νησί. Τα τελευταία χρόνια, έχουμε δει μερικές αξιόλογες διεθνείς εταιρείες να εγκαθίστανται στην Κύπρο. Ενώ πολλές από αυτές τις εταιρείες προσλαμβάνουν προσωπικό τοπικά, ορισμένες επιλέγουν να μεταφέρουν βασικό προσωπικό από το εξωτερικό. Το Υπουργείο Εσωτερικών ανακοίνωσε ότι περίπου 4.500 οικογένειες έχουν μετακομίσει στο νησί το 2022, στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας.
ΑΚΙΝΗΤΑ
Ένας άλλος τομέας που επωφελήθηκε από τις ΑΞΕ είναι αυτός της ακίνητης περιουσίας, με τη ζήτηση για απόκτηση και ενοικίαση κατοικιών να συνεχίζεται. Σε αντίθεση με τις τάσεις στις ανεπτυγμένες χώρες, οι τιμές για αγορά και ενοικίαση κατοικιών έχουν αυξηθεί κατά τη διάρκεια του έτους, με τον Δείκτη Τιμών Κατοικιών (Residential Property Price Index), που εξέδωσε η Κεντρική Τράπεζα Κύπρου, να παρουσιάζει ετήσια αύξηση 4,7% το δεύτερο τρίμηνο του 2022 (2021: 0,2% ετήσια αύξηση). Εκτός από τους ντόπιους αγοραστές, αυξήθηκε το ενδιαφέρον και από γειτονικές χώρες όπως το Ισραήλ και ο Λίβανος, που βλέπουν την Κύπρο ως ένα σταθερό και ευκαιριακό επενδυτικό περιβάλλον κοντά στην πατρίδα τους.
Η ζήτηση για ενοικιαζόμενα ακίνητα έχει επίσης αυξηθεί δραματικά, ενισχυμένη από έναν αυξημένο πληθυσμό που περιλαμβάνει περίπου 20.000 άτομα που μετεγκαταστάθηκαν λόγω του πολέμου και των κυρώσεων. Το ζήτημα έχει οξυνθεί από τα αυστηρότερα κριτήρια δανεισμού, τα οποία καθιστούν τα ενοίκια τη μόνη βιώσιμη επιλογή για ορισμένες οικογένειες. Ενδεικτικά, το μηνιαίο ενοίκιο για διαμέρισμα δύο υπνοδωματίων στη Λεμεσό κυμαίνεται μεταξύ €1.500 - €2.000 (2021: €1.100 - €1.750), προς μεγάλη απογοήτευση των ενδιαφερομένων ενοικιαστών. Οι τιμές των ενοικίων και των ακινήτων αναμένεται να συνεχίσουν την ανοδική τάση το επόμενο έτος λόγω της σχετικής έλλειψης προσφοράς ποιοτικών ακινήτων και της συνεχιζόμενης ζήτησης από το εξωτερικό.
Αν και υπάρχει κάποιος λόγος για αισιοδοξία, θα πρέπει να περιμένουμε να αντιμετωπίσουμε μεγάλες προκλήσεις το 2023. Οι καταναλωτές θα πρέπει να επανεκτιμούν την οικονομική τους θέση και να ενημερώνουν τον προϋπολογισμό τους σε τακτική βάση. Η προετοιμασία ενός προϋπολογισμού είναι αναπόσπαστο μέρος του οικονομικού σχεδιασμού, διασφαλίζοντας ότι τα άτομα δεν ξοδεύουν χρήματα που δεν έχουν, και ρίχνει φως στις κακές συνήθειες δαπανών. Ο προϋπολογισμός επιτρέπει επίσης στους καταναλωτές να εστιάζουν στις ανάγκες έναντι των επιθυμιών τους και να διασφαλίζουν ότι ένα μέρος του τρέχοντος εισοδήματός τους αποθηκεύεται σε ένα προσωπικό ταμείο έκτακτης ανάγκης. Το Ινστιτούτο CFA (CFA Institute) συνιστά να κατανέμεται το μηνιαίο εισόδημα με βάση τις αποκλειστικές οικονομικές συνθήκες κάθε ατόμου, κατανέμοντας με ένα ανώτερο όριο το ποσοστό του μηνιαίου εισοδήματος που πρέπει να δαπανηθεί σε μη διακριτικές υποχρεώσεις (π.χ. λογαριασμούς, δάνεια κ.τλ.), έπειτα κατανέμοντας με ένα ανώτερο όριο το ποσοστό του μηνιαίου εισοδήματος που θα δαπανηθεί σε αντικείμενα διακριτικής ευχέρειας (π.χ. ταξίδια, ψώνια ή φαγητό) και τέλος, κατανέμοντας με ένα κατώτατο όριο, το ποσοστό του μηνιαίου εισοδήματος που θα διατεθεί για αποταμιεύσεις και διαφοροποιημένες επενδύσεις.
Διαβάστε επίσης: Αβεβαιότητα για την αγορά και τις κυρώσεις στο ρωσικό πετρέλαιο
*ΠΡΟΕΔΡΟΥ CFA SOCIETY CYPRUS