Του Πέτρου Ολύμπιου, CFA
Στο σημερινό ταχέως εξελισσόμενο χρηματοοικονομικό τοπίο, οι έννοιες του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού και της ψηφιακής παιδείας έχουν γίνει ολοένα και πιο σημαντικές. Η χρηματοοικονομική κατανόηση αναφέρεται στην ικανότητα αποτελεσματικής διαχείρισης των προσωπικών οικονομικών, ενώ ο ψηφιακός γραμματισμός σχετίζεται με την επάρκεια στη χρήση ψηφιακών τεχνολογιών.
Σύμφωνα με το πόρισμα της Παγκόσμιας Έρευνας Οικονομικής Παιδείας που πραγματοποιήθηκε το 2021, «όταν οι άνθρωποι δεν μπορούν να αντιληφθούν κρίσιμα οικονομικά ζητήματα και να πάρουν σοβαρές αποφάσεις για τη ζωή τους σε τομείς όπως η στέγαση, η εκπαίδευση και ο προσωπικός τους προϋπολογισμός, αποκλείονται από το ίδιο το οικονομικό σύστημα στο οποίο ζουν».
Σύμφωνα με την πιο πάνω έρευνα τα 2/3 των ενηλίκων παγκοσμίως είναι οικονομικά αναλφάβητοι. Δεν έχουν καμία αντίληψη για την έννοια του τόκου και του ανατοκισμού. Δεν μπορούν να οργανώσουν τον οικογενειακό ή τον προσωπικό τους προϋπολογισμό αγνοώντας πλήρως τις επιπτώσεις της φορολογίας. Δεν αντιλαμβάνονται τις επιπτώσεις ενός ονομαστικού επιτοκίου μικρότερου από τον πληθωρισμό σε σχέση με τις αποταμιεύσεις τους και δεν μπορούν να διαχωρίσουν το σταθερό από το κυμαινόμενο επιτόκιο στον δανεισμό τους.
Σημαντικό είναι επίσης ότι η αντίληψη του «κινδύνου» (και πώς αυτός διαφοροποιείται) είναι η λιγότερο κατανοητή έννοια, ενώ τα επίπεδα οικονομικής παιδείας των γυναικών είναι χαμηλότερα από των ανδρών. Τέλος, οι νέοι αποτελούν την πιο ευάλωτη ομάδα και αποτελούν ένα σημαντικό στόχο για ανάπτυξη προγραμμάτων χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης.
Τα πιο πάνω οδηγούν φυσικά σε πολύ σημαντικούς κινδύνους, όπως είναι η απώλεια ή μείωση εισοδημάτων, οι αποτυχημένες επενδυτικές επιλογές, η φτώχεια, ο υπερδανεισμός, η έλλειψη συνταξιοδοτικής αποταμίευσης και ο λανθασμένος οικογενειακός προγραμματισμός. Στη καθημερινότητα οι πλείστοι πολίτες προχωρούν σε οικονομικές επιλογές γιατί παρόμοια έπραξαν οι φίλοι ή οι συγγενείς τους, χωρίς ωστόσο οι ίδιοι να έχουν μελετήσει την επιλογή τους (σε σχέση με τα δικά τους οικονομικά δεδομένα) και φυσικά χωρίς να έχουν απευθυνθεί σε έναν οικονομικό σύμβουλο.
Τα ποσοστά χρηματοοικονομικής παιδείας επηρεάζονται από διάφορους παράγοντες όπως τα εκπαιδευτικά συστήματα, οι πολιτισμικές διαφορές και οι κοινωνικοοικονομικοί παράγοντες σε κάθε χώρα. Κυβερνήσεις, Οργανισμοί και εκπαιδευτικά ιδρύματα εργάζονται για τη βελτίωση της χρηματοοικονομικής παιδείας μέσω πρωτοβουλιών και προγραμμάτων που στοχεύουν στην ενίσχυση της χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης παγκοσμίως.
Ο χρηματοοικονομικός και ψηφιακός γραμματισμός καθορίζουν το ρίσκο των τραπεζών
Ο κίνδυνος χαρτοφυλακίου μιας τράπεζας αναφέρεται στην πιθανότητα οικονομικής ζημιάς που προκύπτει από τις δανειοδοτικές και επενδυτικές της δραστηριότητες. Είναι σημαντικό για τις τράπεζες να διαχειρίζονται και να μετριάζουν τους κινδύνους, με στόχο τη διασφάλιση της σταθερότητας και τη μακροπρόθεσμη επιτυχία τους. Διάφοροι παράγοντες συμβάλλουν στον κίνδυνο του χαρτοφυλακίου, όπως οι οικονομικές συνθήκες, η σταθερότητα (ή αστάθεια) της αγοράς και η πιστοληπτική ικανότητα των δανειοληπτών. Ωστόσο, ο χρηματοοικονομικός και ψηφιακός γραμματισμός διαδραματίζει επίσης σημαντικό ρόλο στον προσδιορισμό της έκθεσης μιας τράπεζας στον κίνδυνο.
Ο χρηματοοικονομικός γραμματισμός εξοπλίζει τα άτομα με τις γνώσεις και τις δεξιότητες που απαιτούνται για τη λήψη τεκμηριωμένων οικονομικών αποφάσεων. Όταν οι δανειολήπτες είναι οικονομικά μορφωμένοι, είναι πιθανότερο να κατανοήσουν τους όρους και τις προϋποθέσεις των δανείων, να κατανοήσουν τα επιτόκια και να αξιολογήσουν με ακρίβεια την ικανότητα αποπληρωμής τους. Αυτό μειώνει τις πιθανότητες αθετήσεων και καθυστερήσεων, ελαχιστοποιώντας τον πιστωτικό κίνδυνο της τράπεζας και τελικά μειώνοντας τον κίνδυνο χαρτοφυλακίου.
Επιπλέον, οι δανειολήπτες με χρηματοοικονομική παιδεία είναι καλύτερα εξοπλισμένοι για τη διαχείριση των προσωπικών τους οικονομικών, συμπεριλαμβανομένου του προϋπολογισμού, της αποταμίευσης και της επένδυσης. Αυτό μεταφράζεται σε μια πιο σταθερή οικονομική κατάσταση για τους δανειολήπτες, μειώνοντας την πιθανότητα οικονομικής δυσπραγίας. Κατά συνέπεια, οι τράπεζες αντιμετωπίζουν χαμηλότερα επιτόκια αθέτησης δανείων και απολαμβάνουν ένα υγιέστερο δανειακό χαρτοφυλάκιο, με αποτέλεσμα τη μειωμένη έκθεση σε κίνδυνο.
Παράλληλα, ο ψηφιακός γραμματισμός διαδραματίζει ζωτικό ρόλο στην τρέχουσα εποχή των εξελίξεων της ψηφιακής τραπεζικής. Καθώς οι υπηρεσίες ψηφιακής τραπεζικής γίνονται όλο και πιο διαδεδομένες, είναι σημαντικό για τους πελάτες να διαθέτουν δεξιότητες ψηφιακής παιδείας προκειμένου να έχουν πρόσβαση και να χρησιμοποιούν αποτελεσματικά τις εν λόγω υπηρεσίες, όπως η πλοήγηση σε διαδικτυακές πλατφόρμες τραπεζικών συναλλαγών, τη διεξαγωγή συναλλαγών με ασφάλεια και τη χρήση ψηφιακών εργαλείων οικονομικής διαχείρισης.
Οι ψηφιακά εγγραμμένοι πελάτες ενός τραπεζικού ιδρύματος, είναι πιο πιθανό να υιοθετήσουν ψηφιακά τραπεζικά κανάλια, μειώνοντας την ανάγκη για φυσικές επισκέψεις στα υποκαταστήματα. Αυτό οδηγεί σε εξοικονόμηση κόστους για τις τράπεζες, βελτιώνοντας τη λειτουργική αποτελεσματικότητα. Επιπλέον, ο ψηφιακός γραμματισμός ενισχύει την εμπιστοσύνη και την ασφάλεια των πελατών προς το τραπεζικό τους ίδρυμα, καθώς μπορούν να έχουν πρόσβαση σε οικονομικές πληροφορίες σε πραγματικό χρόνο, να παρακολουθούν τους λογαριασμούς τους και να λαμβάνουν άμεσα ειδοποιήσεις. Ως εκ τούτου, η βελτιωμένη συνδεσιμότητα και διαφάνεια συμβάλλουν στην καλύτερη διαχείριση κινδύνων για τις τράπεζες και ελαχιστοποιούν τις πιθανότητες απάτης ή μη εξουσιοδοτημένων δραστηριοτήτων.
Για τους παρόχους χρηματοοικονομικών υπηρεσιών που καταβάλλουν προσπάθειες για προσέλκυση νεών πελατών, η ευαισθητοποίηση σχετικά με τον αναλφαβητισμό είναι εξαιρετικά σημαντική. Πολλές χώρες στον αναπτυσσόμενο κόσμο εξακολουθούν να έχουν υψηλά ποσοστά αναλφαβητισμού και οι περισσότερες χρηματοοικονομικές υπηρεσίες δεν έχουν σχεδιαστεί με γνώμονα τούς αναλφάβητους χρήστες. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, ότι δεκάδες εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο δεν μπορούν να έχουν αποτελεσματική πρόσβαση ή να προσεγγιστούν από τα τραπεζικά ιδρύματα σε σχέση με τις ψηφιακές χρηματοοικονομικές υπηρεσίες που προσφέρουν.
Επιβεβλημένη η προώθηση πρωτοβουλιών
Οι τράπεζες για να αντιμετωπίσουν και να μειώσουν τον κίνδυνο στο χαρτοφυλάκιο τους σε σχέση με τον χρηματοοικονομικό και ψηφιακό αναλφαβητισμό, θα πρέπει να αξιολογήσουν την εφαρμογή διαφόρων πρωτοβουλιών συμπεριλαμβανομένων εκπαιδευτικών προγραμμάτων και εργαστηρίων, καθώς και να διαθέσουν διαδικτυακούς πόρους οι οποίοι να στοχεύουν στη βελτίωση των οικονομικών γνώσεων και των ψηφιακών δεξιοτήτων των πελατών τους. Η συνεργασία με εκπαιδευτικά ιδρύματα, κοινωνικούς Οργανισμούς και κυβερνητικούς φορείς κρίνεται επίσης επιβεβλημένη για την προώθηση πρωτοβουλιών σε σχέση με τον οικονομικό και ψηφιακό γραμματισμό.
Επιπλέον, οι τράπεζες θα πρέπει να αξιολογήσουν τη βελτίωση των ψηφιακών τραπεζικών πλατφόρμων τους, προσφέροντας φιλικές προς τον χρήστη λειτουργίες, εκπαιδευτικό περιεχόμενο και διαδραστικά εργαλεία. Η απλότητα και η προσβασιμότητα μπορούν να ενθαρρύνουν τους πελάτες να «αγκαλιάσουν» την ψηφιακή τραπεζική και να ενισχύσουν τον ψηφιακό τους γραμματισμό. Επιπλέον, εξατομικευμένες οικονομικές συμβουλές και συστάσεις με βάση τα προφίλ των πελατών μπορούν να δώσουν τη δυνατότητα στα άτομα να λαμβάνουν ενημερωμένες οικονομικές αποφάσεις και να διαχειρίζονται αποτελεσματικά τους κινδύνους τους.
Όλοι αποκομίζουν όφελος
Συμπερασματικά, ο χρηματοοικονομικός και ψηφιακός γραμματισμός έχουν τεράστια σημασία για τον μετριασμό του κινδύνου χαρτοφυλακίου των τραπεζών. Με την προώθηση της χρηματοοικονομικής παιδείας, οι τράπεζες μπορούν να διασφαλίσουν ότι οι δανειολήπτες κατανοούν τις οικονομικές τους υποχρεώσεις και κάνουν υπεύθυνες οικονομικές επιλογές, οδηγώντας σε ένα πιο υγιές χαρτοφυλάκιο δανείων. Παρόμοια, ο ψηφιακός γραμματισμός επιτρέπει στους πελάτες να αξιοποιούν με ασφάλεια τις υπηρεσίες ψηφιακής τραπεζικής, ενισχύοντας τη διαφάνεια και μειώνοντας την πιθανότητα απάτης.
Δίνοντας προτεραιότητα σε πρωτοβουλίες χρηματοοικονομικής και ψηφιακής παιδείας, οι τράπεζες μπορούν να δημιουργήσουν μια κατάσταση όπου όλοι αποκομίζουν όφελος. Οι πελάτες επωφελούνται από βελτιωμένες δεξιότητες χρηματοοικονομικής διαχείρισης και ψηφιακή πρόσβαση, ενώ οι τράπεζες αντιμετωπίζουν χαμηλότερο κίνδυνο χαρτοφυλακίου, βελτιωμένη λειτουργική αποτελεσματικότητα και ενισχυμένη δέσμευση πελατών, ενώ συμβάλλουν παράλληλα σε έναν πιο σταθερό και ανθεκτικό τραπεζικό κλάδο.