Του Ανδρέα Ανδρέου*
Η κατάσταση την οποία αντιμετωπίζουμε σήμερα είναι πραγματικά πρωτόγνωρη. Μια δύσκολη κατάσταση η οποία δοκιμάζει τις αντοχές κρατών και πολιτών σε όλο τον πλανήτη. Ο πρώτιστος στόχος δεν μπορεί να είναι άλλος από την ολική αντιμετώπιση της πανδημίας του ιού COVID-19 τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο προστατεύοντας τους πολίτες.
Ο αμέσως επόμενος στόχος του κράτους θα πρέπει να είναι η στήριξη των επιχειρήσεων και των πολιτών για την διατήρηση της οικονομικής τους επιφάνειας μειώνοντας με αυτό τον τρόπο, τις ζημιές (οικονομική ζημιά και ανεργία) οι οποίες θα προκύψουν ως επακόλουθο της πρωτοφανούς αυτής κατάστασης την οποία δημιούργησε η πανδημία του COVID-19.
Ο τραπεζικός τομέας θα πρέπει να στηρίξει την κυπριακή οικονομία, τόσο τις επιχειρήσεις όσο και τα νοικοκυριά, δημιουργώντας νέα πακέτα και υπηρεσίες και μειώνοντας τόσο την γραφειοκρατία όσο και τις προϋποθέσεις για την χρηματοδότηση τους. Άλλωστε αυτό μπορεί να επιτευχθεί με μεγαλύτερη ευκολία αξιοποιώντας το πακέτο στήριξης της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) ύψους 1.4δις ευρώ προς τις κυπριακές τράπεζες. Περαιτέρω, αξίζει να σημειωθεί ότι οι κυπριακές τράπεζες διαθέτουν ήδη 14δις περίπου ως υπερβάλλουσα ρευστότητα (στοιχεία ΚΤΚ Σεπτέμβριος 2019) τα οποία με βάση την νέα οδηγία της ΚΤΚ (18.3.2020) μπορούν τώρα να διατεθούν σε νέους δανειολήπτες στην εγχώρια αγορά.
Η Κεντρική Τράπεζα Κύπρου (ΚΤΚ) με δύο γραπτές ανακοινώσεις της (16.3.2020 & 18.3.2020) αλλά και με δημόσιες τοποθετήσεις του ίδιου του Διοικητή της ΚΤΚ, έδωσε άμεσα το δικό της στίγμα και τις κατευθυντήριες γραμμές προς τις τράπεζες, παρακινώντας τις να προχωρήσουν και να χρησιμοποιήσουν τα κεφάλαια αυτά επιδεικνύοντας την απαραίτητη ευελιξία για να στηρίξουν τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά, που αναμένεται να επηρεαστούν αρνητικά από την εξάπλωση του COVID-19. Μεταξύ άλλων η ΚΤΚ ανακοίνωσε ότι χαλαρώνει τα κριτήρια για την χορήγηση νέων δανείων και άλλων πιστωτικών διευκολύνσεων με σκοπό να βοηθήσει επιχειρήσεις και νοικοκυριά.
Αυτή η στάση της ΚΤΚ κρίνεται ως πολύ θετική και στοχεύει στην ενίσχυση τόσο των επιχειρήσεων όσο και των νοικοκυριών την οποία και χαιρετούμε. Θετική είναι επίσης η ενίσχυση και η ενδυνάμωση των ηλεκτρονικών μέσων – εργαλείων που δημιουργήθηκαν από τις τράπεζες άλλα και άλλους οργανισμούς τόσο του δημόσιου όσο και του ιδιωτικού τομέα μέσα από τις ανάγκες που προκάλεσαν τα μέτρα για αντιμετώπιση της πανδημίας COVID-19.
Θέση μας είναι ότι το κράτος σε συνεργασία με την ΚΤΚ και τον τραπεζικό τομέα, μέσα από ένα στοχευμένο και καλά σχεδιασμένο, στρατηγικό πλάνο του κράτους και με τη συμμετοχή των εμπλεκόμενων υπουργείων (Οικονομικών, Εσωτερικών, Εργασίας) να παραχωρήσει απευθείας σε επιχειρήσεις και νοικοκυριά οικονομική ενίσχυση (π.χ. φοροελαφρύνσεις για μισθωτούς και επιχειρήσεις, μείωση ΦΠΑ, επιχορήγηση τουριστικών προγραμμάτων απευθείας στους πολίτες, κ.α.) για την ανάκαμψη της οικονομίας. Αυτή θα αποτελεί πραγματική και άμεση ενίσχυση της πραγματικής οικονομίας όπως την οραματίζονται τόσο τα κράτη όσο και η ΕΕ.
Οι δύο βασικοί πυλώνες της κυπριακής οικονομίας, ο Τουρισμός και το Real Estate, είναι σήμερα με κατεβασμένα τα ρολά. Για τον τουρισμό το πλήγμα για το 2020 θα είναι μεγάλο. Το Real Estate είναι ο τομέας ο οποίος μπορεί να σηκώσει στους ώμους του το βάρος της κρίσης ακόμη μία φορά. Όπως και με την τραπεζική κρίση του 2013 ο τομέας που τα αμέσως επόμενα χρόνια έδωσε ανάσες στην κυπριακή οικονομία ήταν το Real Estate, έτσι και σήμερα είναι ο τομέας ο οποίος θα ηγηθεί αυτής της προσπάθειας. Μετά το κλείσιμο της πρώτης μηχανής του αεροσκάφους της κυπριακής οικονομίας (Τουρισμός) δεν μπορεί να σβήσει και η δεύτερη μηχανή του αεροσκάφους (Real Estate). Θα πρέπει να στηριχθεί και να ενδυναμωθεί μέσα από συγκεκριμένες ενέργειες.
Από το 2013 έχουμε επιτύχει πολλά. Ο τομέας του Real Estate είναι αυτός που με συντονισμένες ενέργειες και με σκληρή δουλειά σε όλους τους τομείς που καλύπτει, εισήγαγε στην πατρίδα μας τεράστια ποσά από ξένες αγορές (κυρίως Ρωσία και Κίνα) και έδωσε εργασία σε δεκάδες χιλιάδες εργαζομένων στην πατρίδα μας μειώνοντας παράλληλα τους δείκτες της ανεργίας.
Ο τομέας του Real Estate δεν έχει αποτιμηθεί ποτέ για το μέγεθος της συνεισφοράς του στην κυπριακή οικονομία. Θα πρέπει εδώ να σημειώσουμε ότι σε αυτόν περιλαμβάνονται μια σειρά από κλάδους οι οποίοι σε οικονομικά μεγέθη ίσως να ξεπερνούν και την τουριστική βιομηχανία. Ενδεικτικά αναφέρω μερικούς από αυτούς γιατί είναι καλό να γνωρίζει το ευρύ κοινό ποιοι είναι αυτοί οι κλάδοι: Μεγάλες κατασκευαστικές εταιρείες, μεσαίου μεγέθους κατασκευαστικές εταιρείες, εργολάβοι οικοδομών, εκτιμητές ακινήτων, τράπεζες, κτηματομεσιτικά γραφεία, οικοδόμοι, ελαιοχρωματιστές, ηλεκτρολόγοι, εταιρείες αλουμινίων, εγκαταστάτες αλουμινίων, σιδεράδες, καλουψήδες, ξυλουργοί, υδραυλικοί, αρχιτέκτονες, σχεδιαστές, τοπογράφοι, χωρομέτρες, πολιτικοί μηχανικοί, ηλεκτρολόγοι μηχανικοί, επιμετρητές ποσοτήτων, λογιστές, ελεγκτικά και δικηγορικά γραφεία, βιομηχανίες κατασκευής ή εισαγωγής τσιμέντου, τούβλων, σιδήρου, μαρμάρων, εταιρείες πώλησης ειδών υγιεινής, κεραμικών, ηλεκτρικών ειδών, επίπλων, μεταφορών, εισαγωγής υλικών και πάρα πολλοί άλλοι τομείς.
Το 2013 σύμμαχος της οικονομικής κρίσης που έπληξε την κυπριακή οικονομία υπήρξε η άγνοια για την επόμενη μέρα. Υπήρχε α) το πρόβλημα για την διαχείριση των μη εξυπηρετούμενων δανείων, β) το πρόβλημα των ακινήτων τα οποία συμπεριλαμβάνονταν ως υποθήκες για εγγύηση τραπεζικών δανείων και γ) το πρόβλημα της ίδιας της οικονομικής επάρκειας των τραπεζών.
Σήμερα η κατάσταση είναι αλλιώς: α) οι τράπεζες βρίσκονται σε πολύ καλύτερη θέση διατηρώντας μια πολύ υψηλή οικονομική επάρκεια και με το χαρτοφυλάκιο τους πολύ πιο σταθερό σε σχέση με το 2013, β) οι τραπεζικές πρακτικές και οι πρακτικές διαφάνειας και ελέγχου έχουν βελτιωθεί σε πολύ μεγάλο βαθμό, γ) ο τομέας των ακινήτων κινείται με πολύ σύνεση και στη βάση των δυνατοτήτων του χωρίς αλόγιστο δανεισμό και στη βάση τήρησης της νομοθεσίας. Σήμερα μπορούμε με βεβαιότητα να πούμε ότι με την επανεκκίνηση της οικονομικής και επιχειρηματικής δραστηριότητας ο τομέας του Real Estate μπορεί άμεσα να λειτουργήσει και σε πολύ πιο σύντομο χρονικό διάστημα σε σχέση με το 2013, να δώσει μεγαλύτερη δυναμική από ότι πριν ξεσπάσει η κρίση με τα μέτρα για την αντιμετώπιση της εξάπλωσης του COVID-19.
To 2013 το μεγαλύτερο μέρος των ακινήτων βρισκόταν σε χέρια ιδιωτών ιδιοκτητών οι οποίοι ήταν συνδεδεμένοι με μη εξυπηρετούμενα δάνεια επηρεάζοντας αρνητικά τα τραπεζικά δεδομένα αφού δεν υπήρχε η γνώση και η εμπειρία διαχείρισης αυτού του θέματος. Σήμερα το μεγαλύτερο μέρος αυτών των ακινήτων το διαχειρίζονται 4-5 μεγάλοι οργανισμοί εξειδικευμένοι στην διαχείριση ακινήτων και μη εξυπηρετούμενων δανείων, γεγονός το οποίο ελαφρύνει τις τράπεζες χωρίς να προκαλεί πρόσθετο κόστος σε αυτές. Ένα πρόσθετο θετικό στοιχείο σε σχέση με το 2013 είναι ότι σήμερα δεν διακινδυνεύουν οι μισθοί και κατ’ επέκταση η οικονομική επιφάνεια των 70 χιλιάδων περίπου εργαζομένων στον δημόσιο και ευρύτερο δημόσιο τομέα.
Όσον αφορά την επόμενη ημέρα ουδείς μπορεί να κρίνει και να τοποθετηθεί με ασφάλεια για το πώς θα κινηθεί η αγορά. Αυτό θα εξαρτηθεί από το χρόνο επανεκκίνησης της οικονομικής και επιχειρηματικής δραστηριότητας και σήμερα ουδείς μπορεί να δώσει ξεκάθαρη απάντηση σε αυτό. Αυτή δεν είναι η ώρα των ειδικών για την οικονομία και τα ακίνητα, αλλά η ώρα των ειδικών υγείας, του ιατρικού, του παραϊατρικού προσωπικού και του προσωπικού υποστήριξης για την αντιμετώπιση της εξάπλωσης του COVID-19.
Ο τομέας του Real Estate είναι εκείνος που και αυτή τη φορά θα δώσει ανάσες στην κυπριακή οικονομία. Είναι ο τομέας όπου την επόμενη μέρα θα ηγηθεί ξανά και θα δώσει θετικές προοπτικές και ανάπτυξη στην οικονομία της πατρίδας μας. Όπως και το 2003, το 2009, το 2013 και το 2015. Ο τομέας του Real Estate δεν είναι χώρος για περαστικούς, αλλά η κινητήριος δύναμη της κυπριακής οικονομίας.
*Ο Ανδρέας Ανδρέου είναι CEO της SABBIANCO PROPERTIES