του Τάσου Γιασεμίδη*
Μετά την επιδείνωση της επιδημιολογικής εικόνας στις αρχές Απριλίου, η κυβέρνηση προχώρησε για τρίτη φορά στην αυστηροποίηση των περιοριστικών μέτρων, με το κλείσιμο των περισσότερων επιχειρήσεων και τον περιορισμό των απασχολουμένων σε αυτές που λειτουργούσαν. Την ίδια στιγμή, ένα σημαντικό στοιχείο για μια εξωστρεφή οικονομία, και κυρίως για τομείς όπως ο τουρισμός, είναι η εικόνα που προβάλλει η χώρα στο εξωτερικό όσον αφορά τη διαχείριση της πανδημίας.
Η συνέχιση των εμβολιασμών κατά του κορωνοϊού, με διαφορετικές ταχύτητες σε κάθε χώρα, δίνει τη δυνατότητα αξιολόγησης τόσο της παγκόσμιας όσο και των εθνικών οικονομιών, μέσα από μια πιο θετική σκοπιά. Φυσικά, αυτό δεν αφορά όλες τις περιοχές του κόσμου, εφόσον οι καθυστερήσεις που παρουσιάζονται στην εμβολιαστική κάλυψη του πληθυσμού, για παράδειγμα στην Ευρώπη, σε σχέση με άλλα μέρη, όπως οι ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο (αναμένεται να καταγράψει έναν από τους ισχυρότερους ρυθμούς ανάπτυξης φέτος, ενώ υπενθυμίζεται η σημαντική εμβολιαστική κάλυψη του πληθυσμού) και το Ισραήλ, θα οδηγήσουν ενδεχομένως και σε συγκριτικά μεγαλύτερη περίοδο ύφεσης.
Την ίδια στιγμή, αρκετές κυβερνήσεις κάνουν τους σχεδιασμούς τους για την επόμενη μέρα, προχωρώντας στην εξέταση μέτρων που θα ενισχύσουν τις οικονομίες, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τις ΗΠΑ, των οποίων η κυβέρνηση προχώρησε σε εξαγγελία νέου πακέτου στήριξης της οικονομίας και δημοσιονομικής τόνωσης.
«Σχέδιο Μάρσαλ» και Ταμείο Ανάκαμψης
Άλλωστε, η ιστορία καταγράφει την επιτυχία του «Σχεδίου Μάρσαλ», το οποίο υιοθέτησαν οι Αμερικανοί μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Με την Ευρώπη τότε να μετρά τις πληγές της από τον πόλεμο, οι ΗΠΑ, μέσα από ένα ισχυρό πακέτο ανοικοδόμησης ύψους δισεκατομμυρίων δολαρίων, προώθησαν την ανακατασκευή των υποδομών και των δικτύων μεταφορών, ενώ την ίδια στιγμή ενισχύθηκαν αφενός οι βιομηχανικές εγκαταστάσεις και αφετέρου οι παραγωγικές μονάδες των εθνικών οικονομιών, που σε κάποιες περιπτώσεις είχαν καταστραφεί ολοκληρωτικά. Φυσικά, οι ΗΠΑ υιοθέτησαν το δικό τους πλαίσιο ελέγχου.
Σημειώνεται ότι το Ταμείο Ανάκαμψης έχει τα ίδια χαρακτηριστικά, εφόσον οι αποδεσμεύσεις κεφαλαίων θα γίνονται υπό προϋποθέσεις, με την υιοθέτηση δηλαδή συγκεκριμένων μεταρρυθμίσεων.
Το ζητούμενο της επόμενης μέρας είναι να υπάρξει η δυνατότητα γρήγορης οικονομικής ανάκαμψης, όταν το πρόβλημα της πανδημίας περιοριστεί. Είναι σχεδόν βέβαιο ότι το παγκόσμιο οικονομικό και επιχειρηματικό μοντέλο θα διαφοροποιηθεί.
Δέκα και πλέον χρόνια μετά την τελευταία οικονομική κρίση, που ξεκίνησε από την κατάρρευση των δομημένων προϊόντων στις ΗΠΑ, η παγκόσμια, η ευρωπαϊκή, αλλά και η κυπριακή οικονομία βρίσκονται αντιμέτωπες με μια ακόμη πρόκληση.
Το «κλειδί» των μεταρρυθμίσεων
Υπενθυμίζεται ότι έχουν αναπτυχθεί σημαντικά ευρωπαϊκά εργαλεία, μέσα από τα οποία τα κράτη-μέλη μπορούν να αντλήσουν κεφάλαια, είτε υπό τη μορφή δανείων είτε σε χρηματοδοτήσεις. Σημαντικός είναι ο ρόλος που αναμένεται να διαδραματίσει το Ταμείο Ανασυγκρότησης, από το οποίο η Κύπρος αναμένεται να αντλήσει περίπου €1 δισ., νοουμένου ότι θα προχωρήσει στην ετοιμασία και εφαρμογή ενός αξιόπιστου σχεδίου μεταρρυθμίσεων.
Σύμφωνα με τους σχεδιασμούς του Υπουργείου Οικονομικών, το πλάνο θα αφορά την εφαρμογή μεταρρυθμίσεων στη δημόσια υπηρεσία, την τοπική αυτοδιοίκηση και τη δικαιοσύνη, την ηλεκτρονική διακυβέρνηση και την πράσινη ανάπτυξη, ενώ θα προωθεί την αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου της χώρας, με κύριο σημείο αναφοράς την καινοτομία και τη βιώσιμη ανάπτυξη.
Σε ό,τι αφορά τους σχεδιασμούς, σημαντική προτεραιότητα δίνεται στην προώθηση μεταρρυθμίσεων που αφορούν την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και τη βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος, με τον εκσυγχρονισμό για παράδειγμα του περί εταιρειών νόμου και τη βελτίωση των συναφών με αυτόν διαδικασιών.
Ώθηση βραχυπρόθεσμα
Είναι σημαντικό η πολιτεία να προχωρήσει σε όλες αυτές τις ενέργειες που θα διευκολύνουν την επιχειρηματική δραστηριότητα στην Κύπρο (και αυτό αφορά όλους όσοι δραστηριοποιούνται στην Κύπρο, ντόπιους και ξένους) και θα συμβάλουν στην ανάπτυξη των υποδομών οι οποίες από τη μια θα προσθέσουν αξία στις επενδύσεις που γίνονται και από την άλλη θα βελτιώσουν τον τρόπο ζωής των πολιτών.
Πέρα από τα πιο πάνω, που θα έπρεπε ήδη να εφαρμόζονταν, κρίνεται αναγκαίο να υπάρξουν αποφάσεις και κινήσεις που θα δώσουν ώθηση στην οικονομία βραχυπρόθεσμα, ώστε με την αντιμετώπιση του προβλήματος του κορωνοϊού να υπάρξει ισχυρή ανάπτυξη.
Φυσικά, προς το παρόν βρισκόμαστε σε προεκλογική περίοδο και οποιεσδήποτε αποφάσεις μετατέθηκαν για μετά την εκλογή της νέας Βουλής. Υπενθυμίζεται επίσης ότι, για την άντληση κεφαλαίων από το Ταμείο Αλληλεγγύης, τίθεται ως προαπαιτούμενο η υιοθέτηση των μεταρρυθμίσεων, αρκετές από τις οποίες πολιτικά είναι πολύ δύσκολο να πραγματοποιηθούν και ενδεχομένως να υπάρξουν προβλήματα στην ψήφισή τους.
Επανεξέταση
Σίγουρα το περιβάλλον μέσα στο οποίο καλούνται να λειτουργήσουν οι επιχειρήσεις, μετά και τον τερματισμό των σχεδίων στήριξης της κυβέρνησης, είναι δύσκολο, οπότε αποτελεί αναγκαιότητα να εξετάσουν το επιχειρηματικό τους μοντέλο, να αξιολογήσουν τις εσωτερικές τους διαδικασίες ώστε να μειώσουν μη παραγωγικές δαπάνες, καθώς και να επανεξετάσουν το μοντέλο χρηματοδότησής τους, με γνώμονα τη διασφάλιση της ρευστότητας και την εξυπηρέτηση των υποχρεώσεών τους.
Από εκεί και πέρα, είναι απαραίτητο να επανεξεταστεί το πελατολόγιο, εφόσον σίγουρα οι καταναλωτές έχουν αλλάξει συνήθειες και έχουν γίνει πιο επιφυλακτικοί. Το ίδιο συμβαίνει και με επιχειρήσεις που συναλλάσσονται με το εξωτερικό, εφόσον είναι απαραίτητο να αξιολογήσουν την κατάσταση στις αγορές όπου δραστηριοποιούνταν και να αναζητήσουν νέους προορισμούς.
Ο τουρισμός
Η εξάπλωση της πανδημίας έχει επηρεάσει την παγκόσμια οικονομία στο σύνολό της και η Κύπρος δεν θα μπορούσε να αποτελεί εξαίρεση. Τα lockdowns αποτελούν πισωγύρισμα στις προσπάθειες που γίνονται για σταδιακή ανάκαμψη, όμως η διασφάλιση της δημόσιας υγείας προέχει.
Η δυνατότητα όλων των ξένων που έχουν εμβολιαστεί να ταξιδεύουν στην Κύπρο χωρίς την υποχρέωση αυτοπεριορισμού δίνει κάποιες δυνατότητες σταδιακής προσέλκυσης τουριστών, όμως θα πρέπει να διαχειριστούμε και την κατάσταση στο εσωτερικό μέτωπο, εφόσον πολύ δύσκολα κάποιος θα επιλέξει την Κύπρο αν θα πρέπει να «κλειστεί» μέσα στο ξενοδοχείο.
Κατασκευές και ακίνητα
Ο τομέας των κατασκευών και των ακινήτων βρίσκεται σε μεταβατικό στάδιο, κυρίως για αναπτύξεις που ήταν συνδυασμένες με το πρόγραμμα πολιτογραφήσεων. Υπάρχει σημαντικό ενδιαφέρον από την εγχώρια αγορά, τροφοδοτούμενο και από τα προγράμματα επιδότησης επιτοκίου, ενώ ξένοι επενδυτές και αγοραστές συνεχίζουν να διερευνούν την αγορά, ψάχνοντας για καλές ευκαιρίες.
Η αναδιαμόρφωση του προγράμματος παραχώρησης άδειας μετανάστευσης αναμένεται να βοηθήσει στην ενίσχυση των ξένων επενδύσεων, όχι όμως σε σημαντικό βαθμό, εφόσον υπάρχουν άλλα ανταγωνιστικά προγράμματα στην Ευρωπαϊκή Ένωση που δίνουν πρόσβαση στην περιοχή Schengen.
Υπηρεσίες και ενιαίος παγκόσμιος φόρος
Την ίδια στιγμή, ο τομέας των υπηρεσιών αναμένεται να αναδιαρθρωθεί μέσα από τις νέες οδηγίες και νομοθεσίες που εφαρμόζονται, αλλά και εν μέσω των αλλαγών στο διεθνές πολιτικό και οικονομικό περιβάλλον, και πιο συγκεκριμένα σε χώρες με τις οποίες υπάρχουν στενές οικονομικές σχέσεις. Μεγάλο ερωτηματικό είναι σε ποιο βαθμό και αν υπάρχει η δυνατότητα εφαρμογής ενός ενιαίου παγκόσμιου φόρου, κάτι που έχει μπει πρόσφατα στη σφαίρα των συζητήσεων.
Μακροχρόνιος σχεδιασμός
Γίνεται αντιληπτό ότι, μέσα σε ένα δύσκολο και «παράξενο» οικονομικό περιβάλλον, είναι σημαντικό να υπάρξει μακροχρόνιος σχεδιασμός, λεπτομερής για κάθε τομέα, έτσι ώστε να υπάρξει πλήρης αξιοποίηση των παραγωγικών μονάδων του τόπου και δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Αυτό αφορά κάθε τομέα, είτε μιλάμε για τους παραδοσιακούς τομείς της κυπριακής οικονομίας είτε για κάποιο νέο. Οι οικονομίες πρέπει να παρουσιάζουν ευελιξία, ισχυρούς και βιώσιμους οικονομικούς δείκτες, υγιείς επιχειρήσεις και ευέλικτο και φιλικό επιχειρηματικό περιβάλλον, πάντοτε με τους απαραίτητους μηχανισμούς ελέγχου και με πλήρη αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού του τόπου.
*Οικονομολόγου