Του Κυριάκου Ε. Γεωργίου
Τη δεκαετία του 1980, τρεις ταινίες επιστημονικής φαντασίας με τον τίτλο «Back to the Future» και με πρωταγωνιστή τον Michael Fox αναδείχθηκαν ως σημαντικές καλλιτεχνικές και εμπορικές επιτυχίες. Η βασική υπόθεση αφορά την προσπάθεια του πρωταγωνιστή –ο οποίος βρίσκει τον εαυτό του πίσω στον χρόνο, από το 1985 στο 1955– να επηρεάσει τα τεκταινόμενα το 1955 που θα διασφαλίσουν την ύπαρξή του και την επιστροφή του στο σήμερα (1985). Μια παρόμοια, αντίστοιχη πορεία θα πρέπει να ακολουθηθεί ώστε μέσα από τη βιώσιμη ανάπτυξη να ανατρέψουμε την κλιματική αλλαγή. Στο κείμενο αυτό γίνεται αναφορά στα προβλήματα, ενώ στο επόμενο θα γίνει αναφορά σε μια σειρά από λύσεις, πλείστες όσες από το παρελθόν και κάποιες από το μέλλον.
Από αυτή τη στήλη έχουν γίνει επανειλημμένα αναφορές στη βιώσιμη ανάπτυξη και στην ανάγκη να ελεγχθεί η κλιματική αλλαγή, η οποία προέρχεται από την παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας εξαιτίας της ανθρώπινης δραστηριότητας και από τη διαφοροποίηση των καιρικών φαινομένων. Η ανθρώπινη δραστηριότητα δημιουργεί τα αέρια του θερμοκηπίου και τις σημαντικές σε έκταση αλλαγές στα καιρικά φαινόμενα, όλο και συχνότερα με έντονα χαρακτηριστικά και μεγάλη αστάθεια. Βεβαίως, αλλαγές στα καιρικά φαινόμενα έχουν καταγραφεί και σε άλλες εποχές, αλλά αυτό που συμβαίνει από τα μέσα του 20ού αιώνα σε παγκόσμιο επίπεδο δεν έχει συμβεί ξανά.
Στο πλαίσιο της Συμφωνίας του Παρισιού του 2015, συμφωνήθηκε να μειωθεί η αύξηση της θερμοκρασίας «πολύ κάτω από τους 2,0°C» σε ετήσια βάση. Ωστόσο, με τις δεσμεύσεις που έγιναν στο πλαίσιο της συμφωνίας, η υπερθέρμανση του πλανήτη θα εξακολουθούσε να φτάνει περίπου τους 2,8°C μέχρι το τέλος του αιώνα. Ο περιορισμός της αύξησης της θερμοκρασίας στον 1,5°C απαιτεί μείωση κατά το ήμισυ των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου έως το 2030 και επίτευξη σχεδόν μηδενικών εκπομπών έως το 2050.
Οι παγκόσμιες ανθρωπογενείς εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου το 2018, εξαιρουμένων εκείνων από την αλλαγή χρήσης γης, ισοδυναμούσαν με 52 δισ. τόνους διοξειδίου του άνθρακα (CO2). Από αυτές τις εκπομπές, το 72% ήταν διοξείδιο του άνθρακα, το 19% μεθάνιο, το 6% οξείδιο του αζώτου και το 3% φθοριούχα αέρια. Οι εκπομπές CO2 προέρχονται κυρίως από την καύση ορυκτών καυσίμων για την παροχή ενέργειας για τις μεταφορές, τις κατασκευές, τη θέρμανση και την ηλεκτρική ενέργεια. Οι πρόσθετες εκπομπές CO2 προέρχονται από την αποψίλωση των δασών και τις βιομηχανικές διαδικασίες, οι οποίες περιλαμβάνουν το CO2 που απελευθερώνεται από τις χημικές αντιδράσεις για την παραγωγή τσιμέντου, χάλυβα, αλουμινίου και λιπασμάτων.
Οι εκπομπές μεθανίου προέρχονται από ζώα (κυρίως βοοειδή), κοπριά, καλλιέργεια ρυζιού, χώρους υγειονομικής ταφής, λύματα, καθώς και από εξόρυξη άνθρακα, πετρελαίου και φυσικού αερίου. Οι εκπομπές οξειδίου του αζώτου προέρχονται σε μεγάλο βαθμό από τη μικροβιακή αποσύνθεση ανόργανων και οργανικών λιπασμάτων.
Από την άποψη της παραγωγής,
οι κύριες πηγές παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου υπολογίζονται ως εξής:
- ηλεκτρική ενέργεια και θερμότητα 25%
- γεωργία και δασοκομία 24%
- βιομηχανία και μεταποίηση 21%
- μεταφορές 14%
- κτίρια 6%
Σε σχέση με τις αλλαγές στις καιρικές συνθήκες στο πέρασμα του χρόνου, συμμετέχουμε σε ένα ευρωπαϊκό πρόγραμμα, όπου, με πεδίο έρευνας την Κύπρο, προσπαθούμε να μελετήσουμε αυτές τις αλλαγές σε σχέση με τις οικονομικές, κοινωνικές και υγειονομικές αλλαγές οι οποίες καταγράφονται στις ιστορικές και άλλες πηγές την τελευταία χιλιετία. Ο προσδιορισμός των καιρικών αλλαγών γίνεται με την αξιοποίηση ιζημάτων ασβεστίου, σταλακτιτών και σταλαγμιτών, που δημιουργούνται σε σπηλιές και άλλα δίκτυα μεταφοράς νερού.
Δυστυχώς, το καλοκαίρι που πέρασε η κλιματική αλλαγή έχει μετεξελιχθεί σε κλιματική κρίση που επηρεάζει αρνητικά όλο τον πλανήτη, με σημαντικές επιπτώσεις μεταξύ άλλων στην κοινωνία, την οικονομία, τη δημόσια υγεία και το περιβάλλον. Μέρος της λύσης του προβλήματος της κλιματικής κρίσης αποτελεί η επιστροφή σε μια πιο βιώσιμη διαχείριση του διαστημοπλοίου Γη, ώστε να διασφαλιστεί το μέλλον του αλλά και το μέλλον των αστροναυτών οι οποίοι επιβαίνουν σε αυτό, εξού και ο τίτλος.
Οι παρατεταμένες υψηλές θερμοκρασίες / καύσωνες για τους μήνες Ιούλιο και Αύγουστο έχουν καταστεί καθημερινό φαινόμενο και η αλήθεια είναι ότι η κυπριακή κοινωνία τις αντιμετωπίζει με στωικότητα και έχει προσαρμοστεί ικανοποιητικά. Όμως, αυτή η αύξηση της θερμοκρασίας κατά 1-2 βαθμούς Κελσίου σε ετήσια βάση έχει σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στη γεωργία και σε μια σειρά από οικονομικές δραστηριότητες που διεξάγονται στο ύπαιθρο, επιβαρύνει το σύστημα υγείας και φυσικά αυξάνει κατακόρυφα τη ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας.
Οι παρατεταμένοι καύσωνες τις πιο πολλές φορές είναι διαχειρίσιμοι, σε αντίθεση με τα έντονα καιρικά φαινόμενα και τις φυσικές καταστροφές, που δεν είναι διαχειρίσιμα. Τα έντονα καιρικά φαινόμενα του καλοκαιριού, με ραγδαίες βροχές, πλημμύρες και κατολισθήσεις, ιδιαίτερα σε χώρες με μεγαλύτερο γεωγραφικό πλάτος (βόρεια Ευρώπη και αλλού), αλλά και οι καταστροφικές πυρκαγιές σε μικρότερο γεωγραφικό πλάτος (Μεσόγειος και Ηνωμένες Πολιτείες), έχουν αναδείξει με έναν δραματικό τρόπο τα αρνητικά αποτελέσματα της κλιματικής αλλαγής, που έχει μετατραπεί σε κρίση η οποία χρειάζεται άμεση και δραστική αντιμετώπιση.
Οι καταστροφές είχαν ως αποτέλεσμα τον θάνατο εκατοντάδων ανθρώπων, τεσσάρων εξ αυτών στην Κύπρο. Η αποκατάσταση των υλικών ζημιών και του περιβάλλοντος θα διαρκέσει χρόνια ή και δεκαετίες, με ένα πολύ σημαντικό οικονομικό κόστος αλλά και άλλες σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις. Η καταστροφή των δασών, πέρα από την άσχημη εικόνα, αυξάνει τη θερμοκρασία του πλανήτη, καταστρέφει το περιβάλλον με κατολισθήσεις και καίει τους πνεύμονες της φύσης, οι οποίοι, μέσα από τη φωτοσύνθεση, δεσμεύουν την ηλιακή ενέργεια και τη χρησιμοποιούν για να μετατρέπουν το διοξείδιο του άνθρακα (CO2) και το νερό (Η20) σε οξυγόνο (Ο), νερό (Η20) και ενεργειακά πλούσιες οργανικές ενώσεις, κυρίως υδατάνθρακες.
Βεβαίως, κάποιος θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι οι δασικές πυρκαγιές στις χώρες της Μεσογείου και σε άλλες χώρες με παρόμοιες κλιματολογικές συνθήκες δεν σχετίζονται με την κλιματική κρίση. Αυτή η προσέγγιση, δυστυχώς, δεν λαμβάνει υπόψη ότι η μειωμένη βροχόπτωση, η παρατεταμένη ξηρασία και οι υψηλές θερμοκρασίες επιβαρύνουν τα δάση και δημιουργούν συνθήκες που ευνοούν την έναρξη και τη γρήγορη και ανεξέλεγκτη επέκταση των δασικών πυρκαγιών.
Η Πολιτική Άμυνα έχει συντάξει ένα κείμενο εθνικής πολιτικής για τη διαχείριση φυσικών καταστροφών μέσα από την αξιολόγηση και την αντιμετώπιση κινδύνων τους οποίους αντιμετωπίζει η Κύπρος. Είναι σημαντικό αυτό το κείμενο πολιτικής να ενημερώνεται τακτικά και οι εισηγήσεις του να ακολουθούνται, ώστε η αντιμετώπιση των φυσικών καταστροφών να γίνεται με οργανωμένο και συστηματικό τρόπο, να αποφεύγονται οι αναίτιοι θάνατοι και να μειώνονται οι καταστροφές.