ΤΩΝ ΠΩΛΙΝΑΣ ΑΝΙΦΤΟΥ Αναλύτριας Εξωτερικής Πολιτικής και Επενδύσεων ΚΡΙΣ ΚΩΝΣΤΑΝΙΔΗ Οικονομικού Επιστήμονα
Και τελικά το Brexit δεν επηρέασε μόνο την Ε.Ε. και δεν ήταν ένα πολιτικό και οικονομικό θέμα που θα είχε αντίκτυπο μόνο στην γηραιά ήπειρο. Η αποχώρηση του Η.Β. από την Ευρωπαική κοινότητα ουσιαστικά φανέρωσε μια πικρή ιστορική αλήθεια, ότι το Η.Β. δεν μπορεί και δεν δύναται πολιτικά να συμβαδίζει με την κεντρική Ευρώπη, αλλά και όποτε αναγκάστηκε να το πράξει όπως στον ΒΠΠ, ήταν για να αποκρούσει και ιδία απειλή. Βέβαια, ούτε και ποτέ το Η.Β. μια βασιλευόμενη χώρα θα δεχόταν να βρίσκεται υπό την ηγεσία μιας αντιμοναρχικής Γαλλίας που το 1789 απέταξε τον Βασιλιά. Ούτε και μιας Γερμανίας που η εκβιομηχάνιση και η τεχνολογία της ευθύνονται για τις απώλειες των χρηματιστηρίων σε Λονδίνο και Νέα Υόρκη μετά το 1991.
Η σύνδεση ποια των Η.Β., Αυστραλίας και ΗΠΑ έχει να κάνει όχι μόνο με ένα τόξο που εδράζεται σε κοινή άποψη του πολιτισμού και της γλώσσας, αλλά και σε ένα τόξο με ναυτικές δυνάμεις και χώρες της αποικιοκρατίας. Αυτές μπορούν πολιτικά, οικονομικά και αμυντικά να επιβάλλουν νέα συστήματα και υποσυστήματα ασφάλειας στις παγκόσμιες περιφέρειες και στους ωκεανούς. Και πλέον τα συστήματα ασφάλειας δεν έχουν να κάνουν με πολιτική ασφάλεια, αλλά η πολιτική ασφάλεια είναι δημιούργημα της εμπορικής και οικονομικής δυναμικής.
AUKUS, το πλήρωμα του Αιόλου
«Κατόπιν αιτήματος του προέδρου της Δημοκρατίας, αποφάσισα να ανακαλέσω αμέσως στο Παρίσι για διαβουλεύσεις τους δύο πρεσβευτές μας στις ΗΠΑ και την Αυστραλία. Αυτή η ασυνήθιστη απόφαση δικαιολογείται από την ασυνήθιστη σοβαρότητα των ανακοινώσεων που έγιναν στις 15 Σεπτεμβρίου 2021 από την Αυστραλία και τις ΗΠΑ», με αυτή τη δήλωση ο Γάλλος ΥΠΕΞ Ζαν-Ιβ Λε Ντριάν έκανε εμφανές ότι οι σχέσεις μεταξύ Καμπέρας και Παρισιού εξαρτώνται από την εμπλοκή των ΗΠΑ. Οι ΗΠΑ ως διαφαίνεται επηρρέασαν την απόφαση της Αυστραλίας ώστε να παραμείνει πιστή στους όρους της συμφωνίας στρατηγικής συνεργασίας μεταξύ Ουάσινγκτον, Λονδίνου και Καμπέρας. Και αυτό οδήγησε στην ακύρωση, εκ μέρους της Αυστραλίας, της σύμβασης για την προμήθεια των υποβρυχίων από τη Γαλλία ύψους €54. δισ. που χαρακτηρίστηκε ως το «συμβολαίου του αιώνα».
Αν και ο Γάλλος ΥΠΕΞ συνάντησε τους πρέσβεις των ΗΠΑ και της Αυστραλίας στο Παρίσι, η συμφωνία της AUKUS παραμένει ένα μεγάλο μυστήριο για την δυνατή Γαλλία που μετά την έκρηξη στο λιμάνι της Βυρητού το καλοκαίρι του 2020 προσπαθεί να επαναπροσεγγίσει τις αποικιοκρατικές της κτήσεις στη Μέση Ανατολή. Το Λονδίνο μετά το Brexit δείχνει σημάδια πτώσης. Ένα χρόνο μετά την έξοδο του Η.Β. και πέντε χρόνια μετά το δημοψήφισμα (2/12/2016), τον Σεπτέμβριο του 2021, το εμπόριο αγαθών ήταν 11,2%, ή £8,5 δισ., χαμηλότερο από ό,τι θα ήταν εάν το Η.Β. είχε παραμείνει στην ενιαία αγορά της Ε.Ε.. Ενώ το Υπουργείο Εσωτερικών του Η.Β. δαπάνησε £714 εκατ. για δραστηριότητες που σχετίζονται με την έξοδο από την Ε.Ε. το 2020-21, έναντι ενός προϋπολογισμού £747 εκατ.
Από το 2016 η Γαλλία βρίσκεται σε διαπραγματεύσεις με την Αυστραλία για την κατασκευή ενός στόλου 12 συμβατικών πετρελαιοκίνητων υποβρυχίων σε μια συμφωνία αξίας $90 δισεκατομμυρίων. Ο άξονας στον οποίο κινείται πια η Αυστραλία αλλά και η δυναμική των ΗΠΑ είναι η ένωση των τριών μεγάλων ωκεανών Ατλαντικού, Ειρηνικού και Ανταρκτικού ωκεανού. Αλλά και η δημιουργία ενός ορίζοντα όπου οι κλειστές θάλασσες ανά τον κόσμο θα εξαρτώνται από τις δυνάμεις που θα κυριαρχούν σε αυτούς τους τρεις ωκεανούς. Έτσι οι ΗΠΑ εδαφικά ελέγχουν τον Ειρηνικό με τις κτήσεις και τα εδάφη τους σε Χαβάη, Σαμόα, Γκουάμ, τον Ατλαντικό μέσω των λιμανιών των ΗΠΑ όπως αυτό της Ν. Υόρκης. Το Η.Β. ελέγχει τον Ν. Ατλαντικό και την Ανταρκτικό μέσω των στρατιωτικών βάσεων στα Φώκλαντ, τις επενδύσεις στον Ειρηνικό και τον Ινδικό. Η Αυστραλία ήδη επιθεωρεί το ασθενές νότιο ημισφαίριο και εκτείνεται σε μια θαλάσσια περιφέρεια που δεν έχει ανταγωνιστή μιας και όλος ο Ειρηνικός τραπεζικά και οικονομικά εξαρτάται από την Αυστραλία, και ο Ινδικός ακολουθεί το ίδιο νομικό και οικονομικό οικοσύστημα. Εξαίρεση ο Μαυρίκιος και άλλα μικρά νησιωτικά συμπλέγματα πρώην γαλλικές αποικίες.
Οι χώρες της AUKUS έχουν μια μόνο δύναμη να ανταγωνιστούν στον εμπορικό και αμυντικό τομέα, την Γαλλία. Η Γαλλία είναι η μόνη χώρα της Ε.Ε. που έχει τα περισσότερα εδάφη της εκτός της άμεσης κυριαρχίας της γεωγραφικά. Είναι παρούσα στον Ειρηνικό Ωκεανό μέσω των υπερπόντιων εδαφών της και το 93% της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης της (ΑΟΖ) βρίσκεται στον Ινδικό και στον Ειρηνικό Ωκεανό. Η περιοχή φιλοξενεί 1,5 εκατομμύριο Γάλλους υπηκόους, καθώς και 8.000 Γάλλους στρατιώτες που βρίσκονται μόνιμα στην περιοχή.
Στην ομιλία του στη ναυτική βάση Garden Island στο Σίδνεϊ της Αυστραλίας στις 2 Μαΐου 2018 ο Γάλλος Πρόεδρος Μακρόν παρουσίασε τη γαλλική στρατηγική στην περιοχή του Ινδο-Ειρηνικού. Αποκάλυψε το διπλωματικό ολίσθημα της Γάλλιας να λειτουργήσει ως μια διαμεσολαβητική δύναμη απέναντι στους αποκλεισμούς και στα γεωπολιτικά τεκταινόμενα στον Ειρηνικό, αλλά και να λειτουργήσει φιλικά προς την Κίνα. Η δήλωση αυτή μαζί με την ανεξαρτητοποίηση του Η.Β. από την Ε.Ε., έφερε τις ΗΠΑ να σχεδιάζουν πως θα αποκαθηλώσουν την εικόνα της «μητέρας Γαλλίας» στον Ινδο-Ειρηνικό.
Το υπό την Γαλλική κυβέρνηση Pacific Fund καλύπτει όλες τις γέφυρες του Ειρηνικού σε Νέα Καληδονία, Γαλλική Πολυνησία και Wallis-and-Futuna. Οι γαλλικές άμεσες επενδύσεις ανήλθαν σε €320 δισεκατομμύρια το 2018, σημειώνοντας αύξηση 75% από το 2008. Περισσότερες από 7.000 γαλλικές θυγατρικές εταιρείες είναι παρούσες στον Ινδο-Ειρηνικό, με τα έσοδα να αυξάνονται κατά 40% μεταξύ 2010 και 2016. Ακόμη και η ουδέτερη Νέα Ζηλανδία έχει ισχυρή παρουσία στην αγορά της Γαλλικής Wallis-and-Futuna, με συναλλαγές που ανέρχονται συνολικά σε 7,3 εκατομμύρια NZD το 2020/21.
Η Γαλλία συγκαταλέγεται από το 2018 στις πέντε χώρες όπου οι εξοπλισμοί αντιπροσωπεύουν το 74% των παγκόσμιων στρατιωτικών δαπανών μαζί με τις ΗΠΑ, την Κίνα, την Σαουδική Αραβία και την Ινδία, κατέχοντας το 6% της παγκόσμιας αμυντικής βιομηχανίας σε εισαγωγές και εξαγωγές. Την τελευταία δεκαετία, οι ετήσιες αμυντικές εξαγωγές της Ευρώπης παρέμειναν σταθερές γύρω στα $2,4 δις.
Βέβαια, η κρίση στις σχέσεις Παρισιού και μελών της AUKUS αξομαλύνθηκαν αμέσως. Οι ΗΠΑ επέστησαν την προσοχή στην Γαλλία για τον ανταγωνισμό που θα συναντήσει στον Ειρηνικό από την Κίνα. Από την έρευνα του Ινστιτούτου Lowy, μεταξύ 2006 και 2017 η Κίνα παρείχε σχεδόν $1,5 δισεκατομμύρια σε ξένη βοήθεια και ξένες επενδύσεις στην περιοχή του Ειρηνικού μέσω κρατικών ή στηριζόμενων από κρατικές τράπεζες επιχορηγήσεις και δάνεια. Από το 2017, η Κίνα είναι ο τρίτος μεγαλύτερος επενδυτής στον Ειρηνικό ανταγωνιζόμενη την Γαλλία, συνεισφέροντας το 8% της συνολικής ξένης βοήθειας στην περιοχή μεταξύ 2011 και 2020.
Η Τουρκία, η Ελλάδα και η ειρήνη των εξοπλισμών
Και μπορεί η Γαλλία να βρέθηκε στη δεινή θέση να αιτιολογήσει το γεγονός ότι δεν θέλει να έρθει σε άμεση ρήξη με την Κίνα, η κατάσταση όμως στην Μεσόγειο και το πολυπολικό σύστημα ασφαλείας την ανάγκασαν. Πλέον η ασφάλεια της όποιας εξωτερικής πολιτικής είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την οικονομική ασφάλεια. Το 2018 εν καιρώ ειρήνης, οι επενδύσεις της Γαλλίας στο Λίβανο ανήλθαν συνολικά σε 748 εκατομμύρια ευρώ και οι εισαγωγές στη Γαλλία από τον Λίβανο ανήλθαν συνολικά σε 54 εκατομμύρια ευρώ, με εμπορικό πλεόνασμα 694 εκατομμύρια ευρώ. Ο αριθμός των γαλλικών επιχειρήσεων που εξάγουν στον Λίβανο αυξήθηκε από 4.558 το 2016 σε 4.707 το 2017 και έχει αυξηθεί πάνω από 15% αυνολικά από το 2007.
Το 2018, η Γαλλία ήταν ο έβδομος μεγαλύτερος προμηθευτής στον Λίβανο με 3,38% στην εντόπια αγορά, πίσω από την Κίνα, την Ελλάδα, την Ιταλία, τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Γερμανία και την Τουρκία. Οι Γαλλικές χρηματοπιστωτικές επενδύσεις στον Λίβανο ανήλθαν συνολικά σε €612 εκατ. το 2017 από €295 εκατ. το 2010, ενώ οι αντίστοιχες επενδύσεις του Λιβάνου στη Γαλλία ανήλθαν συνολικά σε σχεδόν €3 δισ. ως τα τέλη του 2017. Αυτή την ισχυρή οικονομική θέση της Γαλλίας στο Λίβανο, άρα και στη Μέση Ανατολή, έρχεται να ανατρέψει η συμφωνία Ιράν - Κίνας το 2021, η οποία προνοεί ότι οι συνολικές επενδύσεις από τον Λίβανο ως την Κίνα θα ανέλθουν σε $440 δισ. Γίνεται μάλιστα λόγος για την μεγαλύτερη επένδυση στο Βόρειο Ημισφαίριο.
Υπό το πρίσμα των ως άνω οι ΗΠΑ επανέφεραν την Γαλλία σε δυναμικό πόλο του ΝΑΤΟ και της Ε.Ε. χρίζοντας την σε αυτή τη μεταβατική γεωπολιτική περίοδο ως την ηγέτιδα της Δύσης σε περιφερειακό επίπεδο για να αναπληρώσει το κενό που άφησαν οι ΗΠΑ που από τα τέλη του 2020 άρχισαν να αποχωρούν από Ιράκ και Αφγανιστάν, αποσύροντας 500.000 στρατεύματα. Έτσι οι ΗΠΑ θέλοντας να κατευνάσουν την Γαλλία και την διπλωματική κρίση ανάμεσα τους, σε αυτή τη μεταβατική περίοδο που θα οδηγήσει σε ένα νέο σύστημα ασφάλειας που συγκροτούν ως προστασία των Abraham Accords και περιλαμβάνει τις Αραβικές χώρες του Περσικού Κόλπου (πλήν Κατάρ και Κουβέιτ) ως το Μαρόκο προέτρεψαν την Ελλάδα τον Σεπτέμβριο του 2021 να αγοράσει επιπλέον έξι Rafale έπειτα από μια πρώτη παραγγελία 18 γαλλικών μαχητικών αεροσκαφών από την Γαλλία.
Τα δε Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ) που πλέον είναι ο φύλακας των ΗΠΑ στον Περσικό Κόλπο απέναντι σε Κίνα και Ιράν, έχουν προβεί σε παραγγελία 80 μαχητικών Rafale και 12 στρατιωτικών ελικοπτέρων στα τέλη Νοεμβρίου 2021, βαθαίνοντας τους οικονομικούς και πολιτικούς δεσμούς τους με τη Γαλλία μέσω ενός συμβολαίου εξοπλισμών αξίας €17 δισ. Τα ΗΑΕ έχουν συμφωνήσει με το Ισραήλ να δημιουργήσουν κοινή εταιρεία για την κατασκευή πολεμικών και εμπορικών πλοίων. Πλέον εμπλέκονται στο νέο σύστημα ασφαλείας στο οποίο εντάσσονται Κύπρος και Ελλάδα με περιφερειακή δύναμη την Γαλλία.
Η αμυντική βιομηχανία της Τουρκίας γνώρισε άνθηση την τελευταία δεκαετία. Το 2010, η Τουρκία είχε μία εταιρεία στη λίστα των 100 κορυφαίων εταιρειών παγκόσμιας άμυνας. Επί του παρόντος, έχει επτά — περισσότερες εταιρείες από το Ισραήλ, τη Ρωσία, τη Σουηδία και την Ιαπωνία μαζί. Το μερίδιο της Τουρκίας στις εισαγωγές όπλων και συστημάτων από το 2015 έως το 2019 μειώθηκε κατά 48% σε σύγκριση με την προηγούμενη πενταετία. Η χώρα έχει περάσει από την εισαγωγή του 70% του στρατιωτικού υλικού της στο 30%. Ταυτόχρονα, η τουρκική βιομηχανία όπλων αυξήθηκε από 1 δισεκατομμύριο δολάρια το 2002 σε $11 δισ. το 2020, εκ των οποίων περισσότερα από $3 δισ. ήταν εξαγωγές, καθιστώντας την Τουρκία τον 14ο μεγαλύτερο παγκόσμιο εξαγωγέα.
Επιπλέον, η Τουρκία συγκαταλέγεται ανάμεσα στα 22 κράτη, που κατασκευάζουν οπλισμένα drones, προσθέτοντας μια άλλη διάσταση στην περιφερειακή στρατιωτική της δύναμη. Τα τουρκικά drones πωλούνται σε όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένης της Πολωνίας και της Ουκρανίας. Πράγματι, για πρώτη φορά στην ιστορία της, η Τουρκία κατάφερε να πουλήσει όπλα σε χώρες του ΝΑΤΟ, εις βάρος, επιπλέον, των ΗΠΑ, των οποίων τα drones Predator έχουν αποδειχθεί πέντε φορές πιο ακριβά από το TB2 ($2 εκατ. για το αμερικάνικο drone έναντι $5 εκατ. για το τουρκικό σε πωλήσεις).
Όλα αυτά έχουν ξεσηκώσει θύελλα αντιδράσεων στις ΗΠΑ μιας και η Τουρκική πολεμική βιομηχανία αυτονομείται σε βάρος των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ. Ο εξοπλισμός της Τουρκίας από την Ρωσία και η μη επιβολή κυρώσεων πιθανώς να γίνει ένα κακό παράδειγμα και για άλλες σύμμαχες των ΗΠΑ χώρες. Επιπλέον οι ΗΠΑ έχουν επί του παρόντος απομονώσει την Τουρκία από το νέο σύστημα ασφαλείας στη Μεσόγειο, και προκρίνουν την συνεργασία Κύπρου, Ελλάδας, Γαλλίας με το Ισραήλ με τις χώρες των Abraham Accords, και ειδικά τις χώρες της Β. Αφρικής που αποτελούν πρώην Γαλλικές αποικίες.
Προς αυτή την κατεύθυνση τον Ιούλιο του 2019, οι Ηνωμένες Πολιτείες μπόρεσαν να αποτρέψουν την πώληση τουρκικών ελικοπτέρων T129 ATAK στο Πακιστάν επειδή ήταν εξοπλισμένα με κινητήρες CTS800, κατασκευής ΗΠΑ. Χωρίς εναλλακτική για την αντικατάστασή τους, η σύμβαση κατέστη άκυρη, ενώ στοίχισε στην Τουρκία $1,5 δισ.σε πέναλτυ. Όλο αυτό έφερε τις ΗΠΑ κοντά σε μια διπλωματική σύγκρουση με την Τουρκία που εξοπλίζει μια πυρηνική δύναμη στην Ασία και αντίπαλο της συμμάχου Ινδίας και προσκείμενης φιλικά προς το Ιράν.
Την προηγούμενη βδομάδα για να ανακάμψει η τουρκική λίρα ο Ερντογάν υπέγραψε με το Κατάρ και τα ΗΑΕ 15 νέες αμυντικές και εμπορικές συμφωνίες ώστε να υπάρξει ρευστότητα στην τουρκική αγορά. Μια κίνηση βέβαια που ως φαίνεται από πίσω βρίσκεται η Σαουδική Αραβία που θέλει να θέσει υπό τον έλεγχο της την τουρκική αμυντική βιομηχανία και κατασκευαστικό τομέα. Από ότι διαφαίνεται ο Σαουδάραβας Πρίγκιπας MBS προσανατολίζεται σε μια άμεση ρήξη με την Τουρκία μετά το κλείσιμο έξι τουρκικών σχολείων στην Σαουδική Αραβία το Καλοκαίρι του 2021, και το κλείσιμο των συνόρων σε Τούρκους επιχειρηματίες.
Επίλογος
Η αντιπαλότητα στον Ειρηνικό και στην ασφάλεια των θαλασσών αποδεικνύει τόσο την απουσία των διεθνών οργανισμών, αλλά και την δύναμη της ναυσιπλοίας που αυτή την στιγμή είναι η μεγαλύτερη επένδυση για τις μεγάλες και ανερχόμενες δυνάμεις. Ο έλεγχος των θαλασσών στην περιοχή μας έχει να κάνει με την ασφάλεια και το εμπόριο, η παρουσία των χωρών των Abraham Accords, και της Γαλλίας στη Μεσόγειο παράγει μια ασφάλεια για τις ΗΠΑ ότι η Κίνα δεν θα αφεθεί να κατευθύνει τους εμπορικούς δρόμους από το Πεκίνο στο Λιμάνι της Βηρυτού και μετά στη Δύση. Τα ελληνοτουρκικά εντάχθηκαν στα υποσυστήματα της περιοχής και αποτελούν το τελευταίο οχυρό για την αντιμετώπιση μιας αυτόνομης στα θέματα ασφάλειας Τουρκίας που πια απειλεί την ηγεμονία των ΗΠΑ. Οι τελευταίες εξελίξεις δίνουν σε Ελλάδα και Κύπρο την ευκαιρία να συνεργαστούν με χώρες όπως τα ΗΑΕ, Μπαχρέιν και Σαουδική Αραβία για την ανάπτυξη πολιτικών και οικονομικών δεσμών που μπορούν να αποτρέψουν την διείσδυση της Τουρκίας στον Αραβικό κόσμο.