Του Τάσου Γιασεμίδη*
Είναι κοινή συνισταμένη των οικονομικών αναλύσεων που γίνονται ότι το τελευταίο τρίμηνο του έτους θα είναι ιδιαίτερα δύσκολο, λαμβάνοντας υπόψη το διεθνές οικονομικό και πολιτικό περιβάλλον που δημιουργείται. Άλλωστε οι αγορές ομολόγων καταδεικνύουν το τι θα αντιμετωπίσει η παγκόσμια, αλλά κυρίως η ευρωπαϊκή οικονομία τον χειμώνα, εφόσον οι αποδόσεις τους πήραν την ανιούσα.
Από τις αρνητικές τιμές στα συμβόλαια προαγοράς πετρελαίου τον Απρίλιο του 2020, εν μέσω της πανδημίας και των περιοριστικών μέτρων, στην εκτίναξη των τιμών στις διεθνείς αγορές, απόρροια κυρίως των προβλημάτων στην εφοδιαστική αλυσίδα και τον περιορισμό της προσφοράς λόγω της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία.
Οποιαδήποτε αποκλιμάκωση της κρίσης από την άλλη, θα ενεργήσει θετικά (δηλαδή θα τις μειώσει) στις τιμές της ενέργειας και στα ποσοστά πληθωρισμού, εφόσον θα ενισχύεται η προσφορά προϊόντων και υπηρεσιών και η σταδιακή ομαλοποίηση της κατάστασης στην εφοδιαστική αλυσίδα.
Πάντως, οι επιθετικές αυξήσεις των επιτοκίων από την Αμερικανική Κεντρική Τράπεζα (FED) οδήγησαν σε επιβράδυνση του πληθωρισμού, εφόσον ο δείκτης τιμών παραγώγου μειώθηκε κατά 0,8%. Φυσικά, η οικονομία καταγράφει σε δύο διαδοχικά τρίμηνα μείωση στο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν της, κάτι που στην οικονομική θεωρία σημαίνει ότι η χώρα μπαίνει σε ύφεση.
Η «ανισορροπία» στην παγκόσμια οικονομία
Στην οικονομική θεωρία αλλά και γενικότερα στη ζωή οι δυνάμεις της αγοράς και της ανθρώπινης φύσης ενεργούν με τέτοιο τρόπο ώστε να υπάρχει ισορροπία. Μια ισορροπία που όπως είναι αναμενόμενο διαταράσσεται από μεμονωμένες ενέργειες ατόμων, ομάδων και οργανισμών αλλά και στις περιπτώσεις που υπάρχει παρέμβαση στις δυνάμεις της αγοράς και της ζωής.
Μια παρατεταμένη περίοδος αβεβαιότητας θα ενισχύσει την οικονομική και κοινωνική αστάθεια, κυρίως υπό την πίεση της ακρίβειας, ενώ είναι δεδομένο ότι κυβερνήσεις και οργανισμοί θα πρέπει να αρχίσουν να προετοιμάζονται για τη νέα τάξη πραγμάτων και τις νέες διεθνείς οικονομικές πρακτικές, εφόσον η τωρινή κατάσταση φαντάζει δρόμος χωρίς επιστροφή.
Όπως είναι φυσικό, κάθε άτομο και κράτος / οργανισμός θέλει να μεγιστοποιήσει τα οφέλη του και αξιολογώντας το τρέχον οικονομικό περιβάλλον λαμβάνει τις αποφάσεις του ή περιορίζει τις ζημιές του μέσα από σωστή διαχείριση.
Οι πολιτικές και ακόμη περισσότερο οι πολεμικές συγκρούσεις, οι οποίες πέραν από τα ζητήματα κυριαρχίας τροφοδοτούνται και από οικονομικές πολιτικές και συμφέροντα, προκαλούν αβεβαιότητα στην παγκόσμια οικονομία. Το φαινόμενο, όπως είναι φυσικό, είναι ακόμη εντονότερο στις περιπτώσεις όπου οι στρατιωτικές αλλά γενικότερα οι συγκρούσεις αφορούν μεγάλες οικονομίες, που διαδραματίζουν ισχυρό ρόλο στον παγκόσμιο οικονομικό χάρτη.
Η αβεβαιότητα επηρεάζει την ψυχολογία των επενδυτών, των καταναλωτών και γενικότερα την κοινωνία, με επενδύσεις να αναβάλλονται και η ζήτηση να περιορίζεται. Οι καταναλωτές γίνονται πιο προσεκτικοί με τις αγορές τους και οι επενδυτές περιμένουν να σταθεροποιηθεί η κατάσταση πριν προχωρήσουν σε επενδύσεις.
Σίγουρα το οικονομικό περιβάλλον το οποίο βιώνουμε μπορεί να χαρακτηριστεί ότι βρίσκεται σε ισορροπία. Οι κυρώσεις που επιβάλλονται αποτελούν στρέβλωση και «ανωμαλία» στην παγκόσμια οικονομία, ενώ οι εχθροπραξίες αδρανοποιούν σημαντικές παραγωγικές μονάδες.
Οι αυξημένες αποδόσεις στα κυβερνητικά ομόλογα και ο ακριβός δανεισμός
Τις τελευταίες βδομάδες παρατηρείται αύξηση στις αποδόσεις των κυβερνητικών ομολόγων με εκδότριες χώρες του ευρωπαϊκού νότου όπως η Ιταλία, η Ελλάδα, η Πορτογαλία και η Ισπανία. Συγκεκριμένες χώρες παρουσιάζουν υψηλά ποσοστά δανεισμού κάτι που προβληματίζει τους επενδυτές, ενώ η απόφαση των κεντρικών τραπεζών να αποσύρουν τα προγράμματα ποσοτικής χαλάρωσης και να αυξήσουν τα επιτόκια οδηγούν τις αποδόσεις των κυβερνητικών ομολόγων προς τα πάνω.
Την ίδια στιγμή οι αγορές προεξοφλούν γεγονότα και η αύξηση στο κόστος δανεισμού καταδεικνύει ότι οι επενδυτές δεν είναι τόσο αισιόδοξοι για την πορεία της οικονομίας. Άλλωστε όλες σχεδόν οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, συμπεριλαμβανομένου και του κυπριακού Υπουργείου Οικονομικών, έχουν μειώσει σημαντικά τις εκτιμήσεις τους για τον ρυθμό ανάπτυξης των οικονομιών τους το 2022.
Πολλές χώρες δρώντας προαιρετικά προχώρησαν την προηγούμενη περίοδο (σε περιβάλλον χαμηλών επιτοκίων) σε αναχρηματοδοτήσεις του δημόσιου τους χρέους, όμως είναι αδιαμφισβήτητο ότι οι επόμενες έξοδοι στις αγορές θα είναι ακριβότερες. Σηματοδοτείται, επίσης, η επιστροφή του ενδιαφέροντος στα ομόλογα, ενώ τραπεζικά ιδρύματα στην Κύπρο έχουν αρχίσει να προσφέρουν θετικό επιτόκιο σε καταθέσεις, κυρίως σε δολάριο και στερλίνα και αναμένεται σύντομα το ίδιο να συμβεί και σ’ αυτές που είναι σε ευρώ.
Το φαινόμενο των υψηλών τιμών και οι γεωπολιτικές εξελίξεις
Οι αναμενόμενες επιπλέον αυξήσεις στα επιτόκια από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, οι οποίες προβλέπεται να ενισχύσουν το ευρώ, θα επιβραδύνουν τον πληθωρισμό αλλά όχι στον βαθμό που θα βλέπαμε παλαιότερα. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι μεγάλο μέρος του πληθωρισμού οφείλεται στις τεχνητές παρεμβάσεις στην αγορά με τις κυρώσεις και τις αντικυρώσεις που όλα δείχνουν ότι επηρεάζουν αρνητικά την πορεία ανάκαμψης.
Αν η αύξηση των τιμών οφειλόταν αποκλειστικά στην αυξημένη ζήτηση, τότε αυτό θα οδηγούσε σε αύξηση των επενδύσεων για ενίσχυση της παραγωγής / προσφοράς και της ανάπτυξης της οικονομίας. Όμως αυτό δεν ισχύει απόλυτα ή τουλάχιστο σε μεγάλο βαθμό, στην προκειμένη περίπτωση.
Όσο συνεχίζεται η ίδια κατάσταση και πολλές φορές επιδεινώνεται, οι δυνάμεις του παγκόσμιου εμπορίου δεν μπορούν να δράσουν για να βρεθεί το νέο ισοζύγιο. Φυσικά, πλέον, ο διαχωρισμός Δύσης και Ανατολής είναι προφανής οικονομικά και κανένας δεν πιστεύει ότι μπορούμε να επανέλθουμε οικονομικά σε προπολεμικές εποχές.
Βλέπουμε κινήσεις από πολλές χώρες να προετοιμάζονται για δύσκολο χειμώνα. Θα ήταν καλό να εξετάσουμε τα στατιστικά που αφορούν τις μεταφορές ντίζελ και πετρελαίου από εμπορικά πλοία και πού κατευθύνονται (φαίνεται να γίνεται μια προσπάθεια αντικατάστασης του φυσικού αερίου με πετρέλαιο).
Το ζητούμενο σ’ αυτή την περίπτωση είναι πόσο θα διατηρηθεί το φαινόμενο των υψηλών τιμών. Οι αγορές αντιδρούν θετικά σε οποιαδήποτε δήλωση ή αναφορά για διπλωματική επίλυση του ζητήματος στην Ουκρανία. Φυσικά προκύπτουν και άλλα σημαντικά ζητήματα. Για παράδειγμα, τι θα γίνει με τις κυρώσεις αν και εφόσον υπάρξει μια διπλωματική λύση στο ουκρανικό. Κανένας δεν περιμένει φυσικά ότι η ζωή θα επανέλθει όπως πριν από την παρέμβαση της Ρωσίας στην Ουκρανία, όμως γίνεται αντιληπτό ότι μια παρατεταμένη περίοδος συγκεκριμένων κυρώσεων θα επιβαρύνει την παγκόσμια οικονομία.
Υπάρχει και το ζήτημα τυχόν διαφοροποίησης κάποιων χωρών. Αν, για παράδειγμα, η Ευρώπη επηρεάζεται ασύμμετρα από τις κυρώσεις σε σχέση με άλλες χώρες, ειδικά τον χειμώνα, θα διαφοροποιήσει τη θέση της; Η Ουγγαρία πάντως φαίνεται να το πράττει, οπότε δεν θα έχει ζητήματα με την παροχή φυσικού αερίου.
Λαμβάνοντας υπόψη τα πιο πάνω, γίνεται αντιληπτό ότι μια εξωγενής οικονομία, όπως αυτή της Κύπρου, επηρεάζεται αρνητικά από οποιαδήποτε εξωτερικά γεγονότα προκαλούν αστάθεια, μεταβλητότητα και αβεβαιότητα. H διασπορά της ύφεσης / επιβράδυνσης της οικονομίας γίνεται σταδιακά.
*Οικονομολόγου