Συνέντευξη στον Ξένιο Μεσαρίτη
Ο τρόπος με τον οποίο αγοράζουμε και πωλούμε αγαθά έχει αλλάξει άρδην τα τελευταία χρόνια, κάτι το οποίο είναι προφανές στον καθένα μας, μόνο και μόνο αν σκεφτούμε πώς διεκπεραιώναμε τις αγορές μας στις αρχές του 21ου αιώνα και πώς τις κάνουμε σήμερα. Ο Ken Moore Επικεφαλής Καινοτομίας (Chief Innovation Officer) της Mastercard μιλά αποκλειστικά στο Economy Today για το μέλλον των πληρωμών και του συναλλάσσεσθαι και κάνει προβλέψεις για τις μεθόδους πληρωμών του αύριο. Στη συνέντευξή του που δόθηκε στα γραφεία της Mastercard στο Δουβλίνο εκτιμά ότι τα μετρητά θα παραμείνουν στο προσκήνιο με διαφορετικό τρόπο για κάθε χώρα και αυτό θα εξαρτάται κυρίως από τη συμπεριφορά των καταναλωτών. Ο Ken Moore μέσα από την εμπειρία του καταγράφει την άποψή του για το πώς οι γεωπολιτικές εξελίξεις επηρεάζουν τις εξελίξεις στον τομέα των πληρωμών, ενώ περιγράφει τον τρόπο με τον οποίο η Ιρλανδία εξελίχτηκε από αγροτική οικονομία σε μία τεράστια βιομηχανία του τεχνολογικού τομέα, καταγράφοντας και τις στρεβλώσεις που έχει δημιουργήσει αυτή η τεχνολογική έκρηξη.
Χθες έφτασα στο Δουβλίνο και πλήρωσα ένα βιβλίο με την πιστωτική μου κάρτα, ένα σνακ με μετρητά, ένα καφέ με κάρτα μέσω εταιρείας κρυπτονομισμάτων, ένα σουβενίρ με κάρτα ανέπαφων πληρωμών και στο λεωφορείο γίνονταν αποδεκτά μόνο κέρματα των δύο ευρώ. Πριν 20 χρόνια όλες αυτές οι πληρωμές αγαθών θα γίνονταν μόνο με μετρητά. Πώς θα διαφοροποιηθούν οι τρόποι που θα πραγματοποιήσω αυτές τις συναλλαγές στο Δουβλίνο, παραδείγματος χάριν, μετά από δύο χρόνια;
Κοίτα, αυτό που νομίζω ότι θα συμβεί τα επόμενα δύο χρόνια είναι ότι ανεξάρτητα από το πώς θα επιλέξετε ότι θέλετε να πληρώσετε, είτε αυτό είναι με κρυπτονομίσματα, είτε με πιστωτική κάρτα, είτε με κέρματα των δύο ευρώ, είτε μέσω κινητού είναι σημαντικό να υπάρχει η δυνατότητα να πραγματοποιηθούν αυτές οι πληρωμές παντού, ανεξάρτητα από το αν πρόκειται για το λεωφορείο, το εστιατόριο, το βιβλιοπωλείο ή κάποιο άλλο τόπο. Δηλαδή, όλοι οι λεγόμενοι μηχανισμοί πληρωμών θα πρέπει να γίνονται δεκτοί σε όλες τις τοποθεσίες των εμπόρων.
Είναι σημαντικό να υπάρχει η δυνατότητα ελευθερίας για να επιλέξει ο οποιοσδήποτε τον κατάλληλο τρόπο πληρωμών, βάσει του συνόλου των περιουσιακών στοιχείων τού κάθε μεμονωμένου καταναλωτή, αλλά και της χρονικής συγκυρίας που κάποιος θέλει να προβεί στην πληρωμή ενός αγαθού.
Τώρα, αν θα μπορούσα να προβλέψω για μια περίοδο που θα ήταν περισσότερη από δύο χρόνια, νομίζω ότι θα υπήρχαν διάφορες κατηγορίες μέσω πληρωμής που θα μπορούσε κάποιος να χρησιμοποιήσει. Για παράδειγμα, αν πήγαινες να αγοράσεις ένα βιβλίο και αντί να γραφτείς στο πρόγραμμα επιβράβευσης του βιβλιοπωλείου θα μπορούσες να συμφωνήσεις να τους δώσεις το ιστορικό ανάγνωσης βιβλίων κατά το τελευταίο έτος, το οποίο θα έχεις στο κινητό σου και να σου κάνουν έκπτωση 20% γι’ αυτή τη βάση δεδομένων. Είναι πιθανόν αυτή η βάση δεδομένων να είναι ιδιαίτερα χρήσιμη για κάποιον που εμπορεύεται βιβλία, επειδή μπορεί να δει τις προτιμήσεις κάποιου που αγοράζει το συγκεκριμένο βιβλίο και να μπορεί να πωλήσει σε μεταγενέστερους πελάτες περισσότερα.
Αυτό είναι ένα αρκετά καλό παράδειγμα για το τι θα μπορούσε να συμβεί στο μέλλον. Θα μπορούσε, γιατί τη στιγμή της αγοράς ίσως κάποιος να το θεωρεί λίγο επίπονο να εγγραφεί εκ των προτέρων σε προγράμματα επιβράβευσης και είναι πιθανόν να προσφέρει αυτά τα δεδομένα αντί του προγράμματος επιβράβευσης. Από την άλλη, ο έμπορος μπορούσε να το προσφέρει και εσύ μπορούσες να πεις όχι. Στην τελική, ο καταναλωτής έχει τον έλεγχο. Εσείς έχετε τον έλεγχο. Αυτό είναι το βασικό κομμάτι σε αυτό.
Ένα άλλο σημείο το οποίο αξίζει να αναφερθούμε είναι ότι πλέον όλα τα περιουσιακά στοιχεία και μέσα πληρωμής του καταναλωτή θα βρίσκονται σε ένα πορτοφόλι. Δηλαδή για την κάρτα κρυπτονoμίσματος, είτε η χρεωστική κάρτα, είτε η πιστωτική κάρτα, είτε πρόκειται για ψηφιακό νόμισμα που εκδόθηκε από την κεντρική τράπεζα, είτε πρόκειται για NFT για κάποιο ψηφιακό αγαθό που κατέχετε, όλα θα είναι σε κάποια έκδοση πορτοφολιού στο τηλέφωνό σας, με εξαίρεση τα μετρητά. Και ίσως ακόμη και τα μετρητά που κρατάτε στον τραπεζικό σας λογαριασμό να βρίσκονται στο τηλέφωνό σας, αλλά τα φυσικά μετρητά θα παραμένουν στην τσέπη σας. Επομένως, θα έχετε μια μοναδική εφαρμογή, ένα ηλεκτρονικό πορτοφόλι στο τηλέφωνό σας που θα μπορεί να κάνει όλες αυτές τις πληρωμές για τις οποίες πιθανότατα πρέπει να χρησιμοποιήσετε διαφορετικά πράγματα. Όταν χθες έκανες τις πληρωμές σου στο Δουβλίνο έπρεπε να ανοίξεις μια εφαρμογή, έκανες την πληρωμή σου με την εφαρμογή, έβγαλες το πορτοφόλι σου, άγγιξες πιθανώς μια φυσική κάρτα, ανοίξατε επίσης μία «XPay» εφαρμογή στο κινητό, χωρίς να έχει σημασία ποια ήταν και διάλεξες κάποια κάρτα που ήταν στην κορυφή του πορτοφολιού σε αυτό και μετά έβγαλες μετρητά από το πορτοφόλι σου. Άρα, έχεις όλα αυτά τα διαφορετικά πορτοφόλια ουσιαστικά. Νομίζω ότι αυτά τα πορτοφόλια θα ενωθούν σε ένα πορτοφόλι που θα περιλαμβάνει όλες αυτές τις διαφορετικές μεθόδους πληρωμής, με εξαίρεση τα μετρητά, που κρατάς φυσικά στην τσέπη σου.
Σίγουρα έχετε ήδη ερωτηθεί πολλές φορές για αυτό, αλλά ο κίνδυνος της ψηφιοποίησης όλων των μέσω πληρωμής σημαίνει ότι, για οποιοδήποτε λόγο, στην περίπτωση της «αποσύνδεσης» ή κατάρρευσης του δικτύου για δύο ημέρες μπορεί να είναι μοιραίος για ολόκληρη την οικονομία. Αυτή είναι και μια θεωρία που οδηγεί πολλούς σκεπτικιστές να θέλουν να έχουν ένα μερίδιο των περιουσιακών τους στοιχείων σε μετρητά; Πώς το σχολιάζετε αυτό;
Κοιτάξτε, υπάρχουν χώρες στον κόσμο σήμερα όπου τα μετρητά χρησιμοποιούνται λιγότερο από το 5% των ανθρώπων, όπως στις σκανδιναβικές χώρες και υπάρχουν χώρες όπου τα μετρητά χρησιμοποιούνται από το 75% των ανθρώπων, επομένως υπάρχει ένα πολύ ευρύ φάσμα μεθόδου πληρωμών σήμερα. Δεν μπορώ να υποδείξω κάποια χώρα στην οποία δεν υπάρχουν μετρητά και ακόμα κι αν ήμουν κεντρικός τραπεζίτης που παρήγαγε ένα ψηφιακό νόμισμα, δεν πιστεύω ότι θα ήταν σοφό να σταματήσουμε να τυπώνουμε μετρητά. Δηλαδή, ακόμη και με την έκδοση του ψηφιακού ευρώ και εδώ στην Ιρλανδία αλλά και στην Κύπρο μέσω της ΕΚΤ, θα πρέπει να συνεχίζουν να τυπώνουν και «χαρτονομίσματα».
Άποψή μου είναι ότι η συμπεριφορά των καταναλωτών ορίζει τη χρησιμότητα τής κάθε μεθόδου πληρωμών αλλά και την αξία που η κάθε μέθοδος φέρνει εν τέλει στους καταναλωτές με την πάροδο του χρόνου. Αυτή η διαδικασία ίσως να κάνει τους καταναλωτές να θέλουν να υιοθετήσουν μία μέθοδο έναντι μιας άλλης και αυτό είναι κάτι που συμβαίνει συνεχώς στην ιστορία. Όσο οι καταναλωτές συνεχίζουν να θέλουν να χρησιμοποιούν μετρητά, θα πρέπει το κράτος να διασφαλίσει ότι θα παρέχει αυτή τη δυνατότητα και πρέπει και οι έμποροι να το σεβαστούν αυτό. Για παράδειγμα, στις σκανδιναβικές χώρες δεν πρέπει τα μετρητά να γίνουν μηχανισμός αποκλεισμού από την οικονομία όσων τα χρησιμοποιούν, επειδή οι έμποροι δεν τα αποδέχονται λόγω του χαμηλού ποσοστού ανθρώπων που πληρώνουν με μετρητά σε αυτές τις χώρες.
Στην πραγματικότητα πιστεύω ότι οι ψηφιακές συναλλαγές προσφέρουν μία καλύτερη συνθήκη αξίας, επειδή τα μετρητά δεν είναι δωρεάν εξαιτίας του κόστους εκτύπωσής τους. Στο ψηφιακό χρηματοοικονομικό πλαίσιο, μπορείτε να δημιουργήσετε πολύ περισσότερη χρησιμότητα επειδή μπορείτε να κάνετε προγράμματα επιβράβευσης, μπορείτε να δανείζετε σε ανθρώπους επειδή η ιστορία τους και δη η πιστοληπτική τους ικανότητα είναι πλέον ορατή και μπορείς να θωρακίσεις όλο το σύστημα ώστε να είναι ασφαλές. Αυτό ίσως είναι κάτι που δεν μπορεί να γίνει με τα μετρητά, αφού όταν πέσουν από την τσέπη σου, έχουν χαθεί για πάντα.
Επομένως, υπάρχει καλύτερη χρησιμότητα στους ψηφιακούς μηχανισμούς πληρωμών, αλλά δεν θα σταματούσα να εκτυπώνω μετρητά. Θα συνεχίσω την προσπάθεια να πείθω τους ανθρώπους για τα οφέλη από την υιοθέτηση αυτών των ψηφιακών τρόπων πληρωμής και στη συνέχεια θα αξιολογήσω τη συμπεριφορά τους με την πάροδο του χρόνου ώστε τα στοιχεία να μου δείχνουν πόσα μετρητά πρέπει να κυκλοφορούν στην αγορά, πόσα ψηφιακά ευρώ πρέπει να κυκλοφορούν στην αγορά και πώς επιλέγουν να συναλλάσσονται οι άνθρωποι ώστε να προσπαθήσω να βελτιώσω όσο περισσότερο γίνεται τους τρόπους των συναλλαγών.
Η Mastercard αποχώρησε από τη Ρωσία λίγο μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, ενώ γενικότερα το γεωπολιτικό καθιστά ακόμη πιο περίπλοκη την εικόνα για τις συναλλαγές διεθνώς. Πώς αντιμετωπίζετε ως εταιρεία τις γεωπολιτικές εξελίξεις και πώς επηρεάζουν το μέλλον των πληρωμών;
Ναι, νομίζω ότι όντως είναι μια περίπλοκη εικόνα, σωστά; Και νομίζω ότι θα δείτε διαφορετικές χώρες να αντιδρούν με διαφορετικούς τρόπους. Δηλαδή, μερικές χώρες θα προχωρήσουν κάνοντας εθνικές υποδομές, εθνικά σχήματα και «εθνικούς διακόπτες». Και το έχουμε δει αυτό να συμβαίνει ήδη, όχι μόνο πρόσφατα αλλά είναι κάτι που γίνεται τα τελευταία 10 με 20 χρόνια. Νομίζω ότι για παγκόσμιου βεληνεκούς δίκτυα όπως αυτό της Mastercard, θα πρέπει να βεβαιωθούμε ότι τα δίκτυά μας μπορούν να λειτουργήσουν τόσο σε τοπικό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο. Νομίζω θα ήταν βοηθητικό να θέσουμε ένα παράδειγμα. Ας πούμε ότι μια χώρα αποφασίζει να φύγει από την Ευρωζώνη λόγω του ότι η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας συνεχίζει να υφίσταται, θα παραμείνει η ανάγκη των πολιτών να ταξιδεύουν εκτός αυτής της χώρας για να εργαστούν ή να κάνουν συναλλαγές στις υπόλοιπες χώρες του κόσμου. Άρα, οι πολίτες ή οι επιχειρήσεις αυτής της χώρας θα συνεχίσουν να χρειάζονται όλα τα μέσα πληρωμής για να εργαστούν ή να πραγματοποιούν συναλλαγές με τις υπόλοιπες χώρες του κόσμου, παρά το ότι η χώρα τους αποφάσισε να απομονωθεί. Άρα θα υπάρχει πάντα ένας ρόλος που πρέπει να επιτελέσουμε ως εταιρείες που ασχολούνται με τα μέσα πληρωμής ενώ παράλληλα θα πρέπει να σεβόμαστε τις κυρίαρχες προθέσεις μιας χώρας που επιλέγει να ενεργεί με περισσότερη εσωστρέφεια είτε αυτό αφορά να βοηθήσουμε να έχουν οι πολίτες τα διαπιστευτήριά τους για να συναλλάσσονται με το εξωτερικό είτε οτιδήποτε άλλο που αφορά τα μέσα πληρωμών. Στην τελική, πρόκειται για μια προσπάθεια που θα πρέπει να γίνεται και που θα έχει ως αποτέλεσμα την εύρεση τρόπων συνεργασίας ακόμη και με αυτές τις χώρες και νομίζω ότι αυτό είναι ένα μέρος του μέλλοντος του κόσμου μας και όχι κάτι για το οποίο ντρεπόμαστε, ούτε κάτι που φοβόμαστε στην πραγματικότητα, είναι κάτι που πιστεύουμε ότι είναι φυσικό και «θα πρέπει να κινηθούμε μαζί του».
Μπορεί αυτή η έντονη ανταγωνιστικότητα να εξελίξει ταχύτερα τις τεχνολογίες στα μέσα πληρωμών; Κάτι όπως έγινε με τον Πόλεμο του Διαστήματος κατά τον Ψυχρό Πόλεμο;
Η γενικότερη εικόνα που επικρατεί νομίζω είναι ότι οι κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο θέλουν να κάνουν τα σωστά πράγματα για τις οικονομίες τους και τους πολίτες τους. Έχουν ανταγωνιστικές ατζέντες, αλλά με την πάροδο του χρόνου προσπαθούν να βελτιώσουν τη ζωή των πολιτών και των επιχειρήσεων τους. Οπότε, πιστεύω ότι θα φτάσουμε τελικά εκεί και δη θα αρχίσουμε τελικά να εξαλείφουμε τις όποιες «τριβές» και εμπόδια που υπάρχουν στις διασυνοριακές πληρωμές. Νομίζω ότι υπάρχουν τα κίνητρα, παρά τον ανταγωνισμό για όλες τις κυβερνήσεις, ενώ το μονοπάτι μπορεί να μην είναι σε ευθεία γραμμή και διαφορετικές χώρες μπορεί να φτάσουν εκεί σε διαφορετικούς χρόνους. Λέω το παράδειγμα με τη Μέση Ανατολή, η οποία μπορεί να κάνει κάποιες μορφές συνεργασίας ανάμεσα στις χώρες της και να διευκολύνει τη μετακίνηση χρημάτων και αγαθών στη Μέση Ανατολή. Νομίζω ότι η Σιγκαπούρη προσπαθεί ήδη να το κάνει με την Ταϊλάνδη και το Πακιστάν. Δηλαδή, μικρότερες περιφέρειες χωρών ενώνονται όπως την Ευρωπαϊκή Ένωση η οποία το έχει ήδη κάνει σε κάποιο βαθμό. Αν δούμε τη γενική εικόνα αν διευκολύνουμε τις συναλλαγές σε μικρότερα τμήματα και περιφέρειες του κόσμου ίσως είναι πιο εύκολο να προκύψουν συνεργασίες ανάμεσα στο σύνολο του παγκόσμιου πληθυσμού παρά να προσπαθούσαμε να πετύχουμε τη συνολική συνεργασία και των 210 χωρών ταυτόχρονα.
Σε χώρες όπως η Κύπρος, η Ελλάδα και η Μάλτα φαίνεται ότι τα τελευταία τρία χρόνια, μετά την πανδημία, οι εισροές από φορολογικά έσοδα έχουν αυξηθεί κυρίως λόγω της χρήσης ηλεκτρονικών πληρωμών και λόγω της μείωσης χρήσης μετρητών. Πώς η Mastercard εξηγεί αυτό το γεγονός και πώς συνεργάζεται με τις κυβερνήσεις των κρατών;
Το δικό μας κομμάτι σε σχέση με αυτό είναι απλό. Εννοώ ότι απλά τηρούμε του κανονισμούς που επιβάλλει η κάθε χώρα. Όντως, αυτό που λες ισχύει αφού υπήρξε τεράστια άνοδος στις ψηφιακές συναλλαγές μετά την πανδημία, αφού λόγω της μεταδοτικότητας του ιού τα μετρητά θεωρήθηκαν ένα «βρώμικο» μέσο πληρωμών και ο κόσμος δεν τα άγγιζε εξαιτίας του φόβου που υπήρχε. Δεν ήταν η φυσική εξέλιξη των πραγμάτων, αλλά αυτή είναι η πραγματικότητα. Χωρίς να έχω δει τα στοιχεία σε Κύπρο, Ελλάδα και Μάλτα ήταν φυσικό επακόλουθο η αύξηση στις φορολογικές εισροές των κρατών λόγω της αυξημένης χρήσης των ψηφιακών μέσων πληρωμών, αφού λόγω των κανονισμών που υπάρχουν η φοροδιαφυγή καθίσταται πιο δύσκολη σε σχέση με το αν χρησιμοποιούνταν περισσότερο τα μετρητά.
Αυτό που σκέφτομαι ωστόσο, όταν δέχομαι ερωτήσεις με την «γκρίζα οικονομία» είναι αν είναι κατανοητό ότι κάποιοι άνθρωποι σκέφτονται ότι οι μικρές επιχειρήσεις ίσως θέλουν να χρησιμοποιούν μετρητά για να αποφεύγουν φόρους αλλά αυτό ίσως είναι κάπως κοντόφθαλμο. Σκεφτείτε ότι οι κυβερνήσεις θέλουν τα ψηφιακά μέσα πληρωμών ώστε να φορολογούν καλύτερα, αλλά το ίδιο ισχύει και για τις τράπεζες ή τους χρηματοοικονομικούς Οργανισμούς οι οποίες στην τελική θέλουν να μπορούν να βλέπουν την καθαρή εικόνα των επιχειρήσεων για να μπορούν να αντιληφθούν πώς λειτουργούν και να τους δανείζουν στη σωστή τιμή που αναλογεί στο ρίσκο τους. Το μεγάλο ντιμπέιντ που υπάρχει τώρα είναι το εξής: τα άτομα ή μικρές επιχειρήσεις που λειτουργούν μέσω μετρητών αν μεταβούν στις ψηφιακές πληρωμές θα πρέπει από τη μια πλευρά πιθανότατα να πληρώσουν επιπλέον φόρους που δεν πληρώνουν σήμερα. Από την άλλη, αν είναι απόλυτα ορατοί, μέσω της ψηφιοποίησης, ξαφνικά, οι άνθρωποι μπορούν να σας δανείσουν με τρόπο που να μεγαλώνει την επιχείρησή σας. Και αργότερα τίθεται το εξής ερώτημα που θα κληθούν να απαντήσουν: Με ποιο τρόπο πιστεύετε ότι η ανάπτυξη της επιχείρησής σας θα είναι καλύτερη για εσάς και την οικογένειά σας και τι επιπτώσεις θα είχε με αυτές τις δύο επιλογές στη μεταπωλητική αξία της επιχείρησής σας, λαμβάνοντας υπόψη ότι γενικά η τάση δείχνει ότι τα μετρητά μειώνονται;
Η ενημέρωση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων για αυτό το ζήτημα είναι αρκετά δύσκολο εγχείρημα, αλλά είναι μία πραγματικότητα. Είναι όντως ένα σταυροδρόμι επιλογών και για να δοθεί το μήνυμα χρειάζεται εκπαίδευση και αφορά τόσο την κυβέρνηση όσο και γενικότερα τις ιδιωτικές επιχειρήσεις.
Στην Κύπρο υπάρχει μία άμεση αύξηση του κόστους ζωής και σε συγκεκριμένα σημεία του νησιού η εκτίναξη των ενοικίων ή και του κόστους ιδιοκατοίκησης έχει ανεβεί λόγω της καθόδου τεχνολογικών εταιρειών τα τελευταία χρόνια. Θα ήταν σημαντικό ένα γενικότερο σχόλιο γι’ αυτό το φαινόμενο που έχει παρατηρηθεί με την κάθοδο τεχνολογικών εταιρειών στο Δουβλίνο κατά την τελευταία 20ετία που έχει προκαλέσει παρόμοια «συμπτώματα».
Κοίτα, πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι ξεκίνησα ως άτομο της τεχνολογίας, οπότε προφανώς είμαι μέρος αυτού του ταξιδιού της Ιρλανδίας. Για μένα, η Ιρλανδία έχει πραγματοποιήσει μεγάλη στροφή στο οικονομικό της μοντέλο, το οποίο σε μεγάλο βαθμό πριν 20 χρόνια ήταν βασισμένο στη γεωργία και την κτηνοτροφία, που παραμένει σημαντική ακόμη και σήμερα. Αλλά με τον πρωτογενή τομέα θα ήταν πολύ δύσκολο να χτίσουμε το είδος της ανάπτυξης και τις θέσεις εργασίας του μέλλοντος που θα θέλαμε για τους ανθρώπους στην Ιρλανδία. Είμαστε μια μικρή χώρα, με συνολικά 5,5 εκατομμύρια πληθυσμό και έκταση που μπορείς να τη διανύσεις 5 ώρες από το βορρά ως το νότο και 4 ώρες από την ανατολή ως τη δύση. Επίσης είμαστε ένα νησιωτικό έθνος. Έτσι, ό,τι κι αν κάναμε αν ασχολούμασταν με τη γεωργία έπρεπε να το βάλουμε σε ένα σκάφος και να το πουλήσουμε εκτός της Ιρλανδίας ή να το βάλουμε σε ένα αεροπλάνο και πάλι να το πουλήσουμε εκτός της Ιρλανδίας. Επομένως, νομίζω ότι για μια οικονομία του μεγέθους μας, αυτό για το οποίο δίνω πολλά εύσημα στις διαδοχικές κυβερνήσεις μας είναι ότι δεν συνειδητοποίησαν είκοσι χρόνια πριν αλλά πριν τριάντα πέντε περίπου ότι η τεχνολογία επρόκειτο να γίνει η βιομηχανία του μέλλοντος. Έτσι, το προώθησαν σε μεγάλο βαθμό στα πανεπιστήμια και τόσο η τριτοβάθμια εκπαίδευση όσο και η δευτεροβάθμια εκπαίδευση άρχισε να προωθεί τα μαθήματα που αφορούν τον τομέα της τεχνολογίας. Παράλληλα, με την «παραγωγή ανθρώπων της τεχνολογίας» η κυβέρνηση άρχισε ενεργά να δίνει κίνητρα για να προσελκύσει εταιρείες τεχνολογίας για να κάνουν την έδρα τους στην Ιρλανδία. Αρχίσαμε επίσης, να υποστηρίζουμε εγχώριες εταιρείες τεχνολογίας για να φτάσουμε εδώ, σε σημείο που η Ιρλανδία είναι πλέον στους πέντε κορυφαίους μεγαλύτερους παραγωγούς λογισμικών στον κόσμο. Η τεχνολογία αποτελεί σήμερα τον μεγαλύτερο παίκτη της χώρας και έχει ανοίξει τον δρόμο και σε άλλους τομείς όπως η βιο-ιατρική. Γινόμαστε μια χώρα που έχει κάνει βίωμά της το να αγκαλιάζει την τεχνολογία γεγονός που φαίνεται και από τη μεγάλη πλειοψηφία των μαθητών και φοιτητών που επιλέγουν τους κλάδους των STEM.
Κοιτάζω την Ιρλανδία σήμερα και νομίζω ότι είναι πολύ καλύτερη χώρα από ό,τι ήταν η Ιρλανδία πριν από 30 χρόνια. Αυτή τη στιγμή έχετε δίκιο ότι υπάρχουν κάποιες προκλήσεις όπως το ψηλό κόστος στέγασης και ο πληθωρισμός. Είναι τεράστια πρόκληση, ωστόσο, να μπορείς να ικανοποιήσεις όλους σου τους στόχους σαν κοινωνία. Ας πάρουμε για παράδειγμα τον στόχο του οικονομικού προσανατολισμού προς την τεχνολογία και παράλληλα του στόχου που υπήρχε ώστε το Δουβλίνο να μη γίνει μια πόλη με ουρανοξύστες και να κρατήσει τον χαρακτήρα του. Αν δεις γύρω σου στο Δουβλίνο, δεν βλέπεις πολλά πολυώροφα κτήρια, άρα έχουν και οι δύο στόχοι επιτευχθεί. Δημιουργούνται στρεβλώσεις, αφού αν επιλέγαμε «να πάμε προς τα πάνω» χτίζοντας υψηλότερα κτήρια, τότε το στεγαστικό πρόβλημα και τα ψηλά ενοίκια δεν θα ήταν τόσο μεγάλο ζήτημα.
Γενικά, όταν υπάρχουν μεγαλεπήβολοι και σπουδαίοι στόχοι πρέπει να συμβιβαζόμαστε, αφού υπάρχουν επιπτώσεις. Βλέπω πολλές από αυτές τις προκλήσεις μας από αυτόν τον φακό. Δεν είναι απαραίτητα προκλήσεις, καθώς θα μπορούσαμε να τις λύσουμε αν το θέλαμε, σωστά; Απλώς έχουμε πάρα πολλούς στόχους που ανταγωνίζονται ο ένας τον άλλο αυτή τη στιγμή. Ακόμα κι έτσι, όταν κοιτάζω την Ιρλανδία σήμερα, μου αρέσει πολύ το πού βρισκόμαστε, παρά τις προκλήσεις, γιατί πιστεύω ότι μπορούμε να τις υπερπηδήσουμε.