Συνέντευξη στον Ξένιο Μεσαρίτη
Ο Κωνσταντίνος Ηροδότου σε συνέντευξή του, στο Περιοδικό Economy Today, αναφέρει ότι ο συνδυασμός σχετικά χαμηλού επιπέδου αποταμίευσης των Κυπρίων πολιτών και υψηλών επενδύσεων σε πραγματικά περιουσιακά στοιχεία φαίνεται να συνδέεται, μεταξύ άλλων, με τα χαμηλά επίπεδα χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού στην Κύπρο. Σημειώνει ανάμεσα σε άλλα τη συμβολή της Κεντρικής Τράπεζας στη διαμόρφωση Εθνικής Στρατηγικής για την προώθηση του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού και της χρηματοοικονομικής παιδείας στην Κύπρο αλλά και τις ενέργειες που πραγματοποιούνται προς την κατεύθυνση του χρηματοοικονομικού εγγραμματισμού. Αντιλαμβανόμενος τον κίνδυνο του οικονομικού αποκλεισμού επισημαίνει ότι τα ψηφιακά μέσα πληρωμής δεν πρέπει να εμποδίζουν την πρόσβαση ευάλωτων ομάδων του πληθυσμού σε υπηρεσίες πληρωμών, αντιθέτως αυτές οι καινοτομίες μπορούν να αποτελέσουν ένα μέσο για μεγαλύτερη χρηματοπιστωτική ενσωμάτωση. Ξεκαθαρίζει, επίσης, ότι οι πολίτες έχουν και θα συνεχίσουν να έχουν ελευθερία ως προς την επιλογή του τρόπου με τον οποίο πληρώνουν.
Πώς συνδέεται γενικότερα η οικονομική ευημερία και η χρηματοπιστωτική σταθερότητα ενός κράτους, με την παράμετρο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός;
Υπάρχουν πολλές μελέτες που τεκμηριώνουν σε παγκόσμιο επίπεδο ότι η ενίσχυση του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού συνδέεται άμεσα με τη χρηματοοικονομική ευημερία των πολιτών. Αυτό ισχύει τόσο σε ατομικό επίπεδο στο επίπεδο οικογένειας/νοικοκυριού, αλλά και ευρύτερα στο κοινωνικό σύνολο, με θετικό αντίκτυπο και στη χρηματοπιστωτική σταθερότητα μιας χώρας.
Πολίτες με ικανοποιητικό επίπεδο χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού έχουν καλύτερα εφόδια για να λαμβάνουν σωστές αποφάσεις σχετικά με τα οικονομικά τους. Για παράδειγμα, είναι σε καλύτερη θέση να κατανοήσουν τη σημασία της αποταμίευσης και της επένδυσης, αλλά και της ορθολογιστικής κατανάλωσης, που είναι όλες σημαντικοί παράμετροι μιας εύρωστης οικονομικής ανάπτυξης.
Επίσης, ένα οικονομικά καταρτισμένο νοικοκυριό, έχει καλύτερη επίγνωση των πιθανών χρηματοπιστωτικών κινδύνων και είναι σε θέση να κάνει σωστότερες επιλογές σε σχέση με τη διαχείριση του χρέους του, την αποφυγή υπερβολικού δανεισμού, προστατεύοντας έτσι τον εαυτό του. Αυτό ισχύει και για τον πληθυσμό μια χώρας γενικότερα, συμβάλλοντας έτσι στην οικονομική σταθερότητα της χώρας.
Βλέπουμε λοιπόν ότι η ενίσχυση του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού λειτουργεί θετικά όχι μόνο στην προσωπική ευημερία των πολιτών αλλά και γενικότερα στην ανθεκτικότητα της οικονομίας, στη βελτίωση της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας και κατ’ επέκταση στην ευημερία του συνόλου των πολιτών.
Ποιες συγκεκριμένες πρωτοβουλίες και προγράμματα έχει εφαρμόσει η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου (ΚΤΚ) για την προώθηση του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού και της χρηματοοικονομικής παιδείας στην Κύπρο; Πώς συνεργάστηκε η Κεντρική Τράπεζα με άλλα ενδιαφερόμενα μέρη για να προωθήσει αυτές τις πρωτοβουλίες;
Να πούμε καταρχάς ότι από τον Δεκέμβριο του 2020, η ΚΤΚ έχει αναλάβει τον συντονιστικό ρόλο στην Ad-Hoc Επιτροπής που συστάθηκε για τη διαμόρφωση Εθνικής Στρατηγικής για την προώθηση του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού και της χρηματοοικονομικής παιδείας στην Κύπρο. Η συμβολή της ΚΤΚ προς το έργο της Επιτροπής ήταν και παραμένει ουσιαστική. Πέραν του συντονιστικού της ρόλου, έχει αναλάβει τη στελέχωση Γραμματείας της Επιτροπής από προσωπικό της ΚΤΚ αλλά και κατανομή επιπλέον ανθρώπινων πόρων για συνεισφορά στις εργασίες της. Στην επιτροπή συμμετέχουν επίσης το υπουργείο Οικονομικών, το υπουργείο Παιδείας, Αθλητισμού και Νεολαίας, η επιτροπή Κεφαλαιαγοράς, δύο ακαδημαϊκοί εμπειρογνώμονες από το Πανεπιστήμιο Κύπρου και το Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου.
Μετά από αρκετή διαβούλευση και πολλή δουλειά, η επιτροπή ολοκλήρωσε την Έκθεση Εθνικής Στρατηγικής, η οποία υιοθετήθηκε από το Υπουργικό Συμβούλιο, στις 28 Ιουνίου 2022. Αποτελεί δηλαδή εγκεκριμένο κείμενο εθνικής πολιτικής για την προώθηση του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού και την ενίσχυση της χρηματοοικονομικής ευημερίας, την εφαρμογή του οποίου θα αναλάβει νέα θεσμοθετημένη πολιτειακή Επιτροπή, της οποίας θα προεδρεύει η ΚΤΚ.
Στο πλαίσιο του σχεδιασμού για την εφαρμογή της Εθνικής Στρατηγικής δρομολογούνται διάφορες δράσεις, οι οποίες χρηματοδοτούνται από τη γενική διεύθυνση Υποστήριξης Διαρθρωτικών Μεταρρυθμίσεων (DG REFORM) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και στις οποίες η ΚΤΚ έχει ηγετικό ρόλο. Ενδεικτικά αναφέρω τη διεξαγωγή εκτενούς νέας έρευνας σε εθνικό επίπεδο, με στόχο τη μέτρηση του επιπέδου χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού, τη δημιουργία ιστοσελίδας που θα τυγχάνει διαχείρισης από την ΚΤΚ και εφαρμογής για smart phone, την ενημέρωση και επιμόρφωση του κοινού, τη δημιουργία ειδικών προγραμμάτων για εκπαιδευτές, με στόχο την υλοποίηση προγραμμάτων χρηματοοικονομικής επιμόρφωσης.
Επιπλέον, η ΚΤΚ, ως συντονιστής του εγχειρήματος διοργανώνει διάφορες διαλέξεις, ημερίδες και σεμινάρια για τον χρηματοοικονομικό αλφαβητισμό, με τη συμμετοχή διακεκριμένων ομιλητών και συμμετέχει σε διάφορες πρωτοβουλίες που αναδεικνύουν τη σημασία του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού. Για παράδειγμα, από το 2022 η ΚΤΚ λειτουργεί ως φορέας συντονισμού του θεσμού Global Money Week (Παγκόσμια Εβδομάδα Χρήματος) στην Κύπρο, ο οποίος διοργανώνεται από τον ΟΟΣΑ, με στόχο την ευαισθητοποίηση των νέων για θέματα χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού.
Πώς συμβάλλει ο χρηματοοικονομικός αναλφαβητισμός στον αποκλεισμό των ατόμων από την οικονομία; Θα μπορούσατε να επισημάνετε ορισμένες συγκεκριμένες συνέπειες ή προκλήσεις που αντιμετωπίζουν όσοι δεν διαθέτουν χρηματοοικονομικές γνώσεις και δεξιότητες;
Η έλλειψη γνώσεων σε βασικές χρηματοοικονομικές έννοιες, όπως είναι ο δανεισμός, οι επενδύσεις, η αποταμίευση, ο οικογενειακός προϋπολογισμός και η διαχείριση του ρίσκου, καθιστά το κόσμο ή τα νοικοκυριά πιο ευάλωτα στη λήψη λανθασμένων οικονομικών αποφάσεων. Ως αποτέλεσμα, η έλλειψη γνώσης βασικών χρηματοοικονομικών εννοιών κάνει τα άτομα να διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο αντιμετώπισης οικονομικών δυσκολιών αλλά και οικονομικού αποκλεισμού.
Για παράδειγμα, ο συνδυασμός σχετικά χαμηλού επιπέδου αποταμίευσης των Κυπρίων πολιτών και υψηλών επενδύσεων σε πραγματικά περιουσιακά στοιχεία φαίνεται να συνδέεται, μεταξύ άλλων, με τα χαμηλά επίπεδα χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού στην Κύπρο. Αυτό αναδείχθηκε πρόσφατα από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο πλαίσιο της διαδικασίας αξιολόγησης των μακροοικονομικών ανισορροπιών της Κύπρου. Σύμφωνα με την εν λόγω Έκθεση, οι Κύπριοι πολίτες επιλέγουν να διαθέτουν ένα σημαντικό μέρος του εισοδήματός τους σε πραγματικά περιουσιακά στοιχεία θεωρώντας την πράξη αυτή ως τη δεσπόζουσα μορφή αποταμίευσης, δίνοντας λιγότερη σημασία στις παραδοσιακές μεθόδους αποταμίευσης, όπως είναι η κατάθεση χρημάτων σε λογαριασμούς ταμιευτηρίου ή η επένδυση σε συνταξιοδοτικά προγράμματα.
Επιπρόσθετα, σύμφωνα με τη δειγματοληπτική έρευνα της ΚΤΚ του 2018, οι Κύπριοι είχαν δυσκολίες στην κατανόηση των εννοιών της διαφοροποίησης του χαρτοφυλακίου αλλά και του ανατοκισμού. Η άγνοια γύρω από τέτοιες έννοιες μπορεί να οδηγήσει σε εσφαλμένες επιλογές οι οποίες μπορεί να οδηγήσουν στη μη εκπλήρωση των δανειακών υποχρεώσεων και στην απώλεια του ενεχύρου/υποθήκης ή αν γίνουν σε μαζική κλίμακα μπορεί να προκαλέσουν ευρύτερες κρίσεις, όπως έχει συμβεί στο παρελθόν, για παράδειγμα η χρηματιστηριακή κρίση του 2000 και η οικονομική και τραπεζική κρίση του 2013. Συσχέτιση υπάρχει επίσης και με το ποσοστό μη εξυπηρετούμενων δανείων στη χώρα μας, κάτι που με τη σειρά του επηρεάζει τόσο την ατομική πορεία ενός καταναλωτή αλλά και τη σταθερότητα του τραπεζικού συστήματος συνολικά.
Υπάρχουν απτά παραδείγματα ή κάποιοι συγκεκριμένοι δείκτες για το πώς οι πρωτοβουλίες της Κεντρικής Τράπεζας ή άλλων Οργανισμών στην Κύπρο είχαν θετική συνεισφορά στη βελτίωση του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού στην Κύπρο;
Η διεθνής βιβλιογραφία, δείχνει ότι οι προσπάθειες ενίσχυσης του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού, αποδίδουν καρπούς σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα. Η εμπειρία από άλλες χώρες δείχνει ότι η αλλαγή που συντελείται είναι σταδιακή.
Δεδομένου του αρκετά χαμηλού ποσοστού χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού στη χώρα μας, όπως έδειξε η δειγματολογική έρευνα της ΚΤΚ, αλλά και του ότι η εφαρμογή των συγκεκριμένων πρωτοβουλιών της Εθνικής Στρατηγικής βρίσκεται στο ξεκίνημά της, θα χρειαστεί χρόνος για να έχουμε χειροπιαστά αποτελέσματα. Πέραν του άμεσου θετικού αντίκτυπου που θα έχουν οι συγκεκριμένες πρωτοβουλίες σε ατομικό επίπεδο, αναμένουμε επίσης ότι θα έχουν και έμμεσο αντίκτυπο μέσω της διάχυσης της χρηματοοικονομικής γνώσης από ένα χρηματοοικονομικό εγγράμματο άτομο σε όλο το νοικοκυριό ή την υπόλοιπη οικογένεια. Ως αποτέλεσμα, θα οδηγήσει σε καλύτερες οικονομικές αποφάσεις. Να πούμε επίσης ότι στην ίδια τη Στρατηγική, προβλέπεται η συνεχής αξιολόγηση και αναθεώρηση πρωτοβουλιών και δράσεων με στόχο την υιοθέτηση των αποτελεσματικότερων και αποδοτικότερων επιλογών.
Ήδη, πάντως, έχουμε ένα σημαντικό αριθμό ατόμων που συμμετέχουν στις σχετικές πρωτοβουλίες της ΚΤΚ και των άλλων Οργανισμών που προωθούν τον χρηματοοικονομικό αλφαβητισμό στη χώρα μας. Ενδεικτικά, ο αριθμός παιδιών και νέων ατόμων που συμμετείχαν με προγράμματα χρηματοοικονομικής παιδείας κατά τη διοργάνωση του Global Money Week το 2023 στην Κύπρο, την οποία συντονίζει η ΚΤΚ, υπερδιπλασιάστηκε σε σύγκριση με την προηγούμενη χρονιά. Επίσης, σημειώνεται το αυξημένο ενδιαφέρον για σχετικά συνέδρια και σεμινάρια που διοργανώνονται. Αυτό δείχνει ότι η «σπορά» είναι σε καλό δρόμο και είναι θέμα χρόνου να θερίσουμε και τους καρπούς της όλης προσπάθειας.
Με την αυξανόμενη ψηφιοποίηση των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών, πώς ο ψηφιακός αναλφαβητισμός επιδεινώνει περαιτέρω το πρόβλημα του οικονομικού αποκλεισμού; Με ποιο τρόπο η ΚΤΚ συμβάλλει στην αντιμετώπιση του πιθανού αποκλεισμού ατόμων λόγω της ψηφιοποίησης του χρήματος;
Η αυξανόμενη ψηφιοποίηση των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών έχει αναμφίβολα επιφέρει πολλά οφέλη στην κοινωνία, όπως η ευκολία, η ταχύτητα και η προσβασιμότητα. Από την άλλη, όμως, το πρόβλημα του οικονομικού αποκλεισμού έχει επιδεινωθεί, ιδιαίτερα λόγω της έλλειψης δεξιοτήτων και γνώσεων για τη χρήση των ψηφιακών τεχνολογιών. Αυτού που λέγεται ψηφιακός αναλφαβητισμός.
Τα άτομα με περιορισμένες ψηφιακές δεξιότητες και γνώσεις βρίσκονται σε δυσμενέστερη θέση, καθώς αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην προσπάθειά τους να αποκτήσουν πρόσβαση σε βασικές χρηματοοικονομικές υπηρεσίες, όπως το άνοιγμα τραπεζικών λογαριασμών, η υποβολή αιτήσεων για δάνεια ή η πραγματοποίηση διαδικτυακών πληρωμών, ενώ αδυνατούν να επωφεληθούν από τα οφέλη που προσφέρουν τα ψηφιακά εργαλεία, όπως οι εφαρμογές προϋπολογισμού ή οι πλατφόρμες επενδύσεων, κ.λπ.. Αυτοί που κυρίως πλήττονται είναι άτομα με χαμηλό εισόδημα, ηλικιωμένοι και περιθωριοποιημένες κοινότητες, οι οποίες επηρεάζονται δυσανάλογα από τον ψηφιακό αναλφαβητισμό, διαιωνίζοντας έτσι τον κύκλο του οικονομικού αποκλεισμού.
Η ΚΤΚ αναγνωρίζοντας τη σημασία του ψηφιακού αλφαβητισμού και το γεγονός ότι η αντιμετώπισή του απαιτεί μια πολύπλευρη προσέγγιση, έθεσε, σε συνεργασία με τα υπόλοιπα μέλη της ad-hoc Επιτροπής, το ζήτημα του ψηφιακού αλφαβητισμού, ως ένα από τους τέσσερις βασικούς στόχους της Εθνικής Στρατηγικής, ενώ καθορίστηκαν και συγκεκριμένες δράσεις όπως η ευαισθητοποίηση του κοινού, η προώθηση της χρηματοοικονομικής παιδείας στη δημόσια εκπαίδευση και κυρίως η προώθηση της διά βίου μάθησης. Με τον τρόπο αυτό αναμένεται να στηριχθεί η οικονομική ένταξη έτσι ώστε όλοι οι πολίτες να μπορούν να συμμετέχουν πλήρως στη σύγχρονη οικονομία.
Η μετάβαση σε μια «κοινωνία χωρίς μετρητά» ή ακόμα και οι διαδικασίες για το «ψηφιακό ευρώ» εγείρουν ερωτήματα σχετικά με την οικονομική ένταξη, ιδιαίτερα για τους ευάλωτους πληθυσμούς ή για εκείνους που μπορεί να έχουν περιορισμένη πρόσβαση σε ψηφιακές υποδομές. Ποιες ενέργειες αναλαμβάνει η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου ώστε να λαμβάνονται υπόψη οι ανάγκες όλων των ομάδων του πληθυσμού;
Η ανάπτυξη ψηφιακών μέσων πληρωμής δεν πρέπει να εμποδίζει την πρόσβαση ευάλωτων ομάδων του πληθυσμού σε υπηρεσίες πληρωμών. Αντιθέτως, οι καινοτομίες για την πραγματοποίηση πληρωμών μπορεί να αποτελέσουν ένα μέσο για μεγαλύτερη χρηματοπιστωτική ενσωμάτωση. Η δυνατότητα π.χ. των πολιτών να στέλνουν και να λαμβάνουν πληρωμές από κινητό τηλέφωνο, μπορεί να αποτελέσει κίνητρο να αποκτήσουν πρόσβαση σε χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες είτε για πρώτη φορά είτε για να τις χρησιμοποιούν συχνότερα. Με άλλα λόγια, μέσω απλής χρήσης του κινητού τηλεφώνου - το οποίο οι περισσότεροι πολίτες έχουν στη διάθεσή τους - δύνανται ακόμα και οι ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού να διεκπεραιώνουν συναλλαγές, ενισχύοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο την χρηματοπιστωτική ενσωμάτωση. Η ΚTK, υπό την ιδιότητά της ως καταλύτης για προώθηση αλλαγών, οι οποίες κατευθύνονται από την ίδια την αγορά, επικεντρώνεται σε δύο στόχους, στο πλαίσιο ξεχωριστών στρατηγικών του Ευρωσυστήματος:
Πρώτον, προωθεί την Καινοτομία για την πραγματοποίηση πληρωμών, προς εξυπηρέτηση των αναγκών όλων των χρηστών. Ενώ η ψηφιοποίηση ενδεχομένως να δημιουργεί εμπόδια για τη χρήση μέσων πληρωμών από ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού, ενδέχεται επίσης να παρέχει καινούργιες λύσεις πρόσβασης, θεμελιώδη αρμοδιότητα για τις οποίες έχουν – ωστόσο - οι πάροχοι υπηρεσιών πληρωμών.
Δεύτερον, διασφαλίζει ότι τα μετρητά εξακολουθούν να είναι ευρέως διαθέσιμα και αποδεκτά τόσο ως μέσο πληρωμής όσο και ως μέσο αποθήκευσης αξίας - ειδικότερα για τις ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού. Προς τούτο, από κοινού αρμοδιότητα έχει η ΚΤΚ, ως μέλος του Ευρωσυστήματος, μαζί με τον τραπεζικό τομέα.
Συμπερασματικά, όλοι οι πολίτες έχουν και θα συνεχίσουν να έχουν ελευθερία ως προς την επιλογή του τρόπου με τον οποίο πληρώνουν και οι όποιες ενέργειες γίνουν για ψηφιοποίηση των πληρωμών θα είναι αποτέλεσμα διαβουλεύσεων μεταξύ εκπροσώπων των τραπεζών και των χρηστών των υπηρεσιών πληρωμών.