Του Αιμίλιου Μιχαήλ*
Το θέμα της επάρκειας (ικανότητα των σχεδίων να παρέχουν ικανοποιητικό επίπεδο σύνταξης) και Βιωσιμότητας (ικανότητα των Ταμείων Συντάξεων να ανταποκριθούν στις σημερινές και μελλοντικές τους υποχρεώσεις) των σχεδίων σύνταξης είναι ένα από τα κυριότερα προβλήματα στις περισσότερες αναπτυγμένες χώρες του κόσμου.
Οι μεγαλύτερες προκλήσεις των Ταμείων Συντάξεων
Τα Ταμεία Συντάξεων έχουν να αντιμετωπίσουν τις εξής βασικές προκλήσεις:
1. Οι δημογραφικές αλλαγές και κυριότερα η γήρανση του πληθυσμού που οφείλεται
α) στην υπογεννητικότητα, που περιορίζει τον αριθμό των εργαζομένων που
συνεισφέρουν και
β) στην αύξηση του προσδόκιμου ζωής που αυξάνει δυσανάλογα τον αριθμό των συνταξιούχων και
2. τα δυσανάλογα ψηλά ωφελήματα που προβλέπουν τα περισσότερα σχέδια. Στην Κύπρο λόγω της γήρανσης του πληθυσμού και της αύξησης του προσδόκιμου ζωής, η αναλογία των συνταξιούχων προς αυτούς που συνεισφέρουν στο Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων θα μειώνεται. Συγκεκριμένα προβλέπεται πως από 3,1 εισφορείς Τ.Κ.Α που υποστηρίζουν μια σύνταξη του ταμείου το 2018 η αναλογία αυτή θα μειωθεί σε 2,9 εισφορείς για έναν συνταξιούχο του Τ.Κ.Α το 2060 και 1,9 εισφορείς το 2080. Αυτό το στοιχείο σε συνάρτηση με την αύξηση του προσδόκιμου ζωής είναι παράμετροι που θα πρέπει συχνά να αξιολογούνται, καθότι είναι από τους βασικούς δείκτες που επηρεάζουν ένα συνταξιοδοτικό σύστημα.
Οι συνταξιούχοι αποτελούν μια συνεχώς αυξανόμενη κατηγορία πληθυσμού, η μόνη που αυξάνεται σε αριθμό και οι οποίοι συνήθως δεν αποταμιεύουν, κυρίως καταναλώνουν. Επομένως η καλή τους οικονομική κατάσταση βοηθά την κατανάλωση, τον κύκλο εργασιών των επιχειρήσεων και γενικά την οικονομία. Η Ευρωπαϊκή Ένωση αντιμετωπίζει σήμερα πρόβλημα της γήρανσης του πληθυσμού όπως ακριβώς συμβαίνει και στην Κύπρο. Για επίλυση του προβλήματος πολλά κράτη μέλη έχουν επεκτείνει το όριο αφυπηρέτησης. Η επέκταση του ορίου αφυπηρέτησης των εργαζομένων από πολλά κράτη μέλη γίνεται διότι στην Ευρώπη επικρατούν δύο φαινόμενα, αφενός της αύξησης του προσδόκιμου ζωής και αφετέρου της υπογεννητικότητας που αναμφίβολα επιφέρουν τη γήρανση του πληθυσμού. Πιθανή απειλή για τα δημόσια οικονομικά χαρακτηρίζει το συνταξιοδοτικό σύστημα της Κύπρου το Δημοσιονομικό Συμβούλιο, τονίζοντας την ανάγκη επανασχεδιασμού του. Τα στοιχεία που παρουσιάζονται στην έκθεση του συμβουλίου είναι ανησυχητικά. Εκτός από την αναμενόμενη γήρανση του πληθυσμού και της αύξησης του προσδόκιμου ζωής, μεγάλο ποσοστό κυπριακών νοικοκυριών ενώ έχουν ψηλό χρέος και σημαντικές αδυναμίες στην εξυπηρέτησή του, ταυτόχρονα έχουν ένα υπερβολικά χαμηλό ποσοστό αποταμίευσης σε σχέση με τα αντίστοιχα ευρωπαϊκά δεδομένα.
Βιωσιμότητα Ταμείου Κοινωνικών Ασφαλίσεων – Επάρκεια συντάξεων
Σύμφωνα με την τελευταία αναλογιστική μελέτη η μακροχρόνια Βιωσιμότητα των συνταξιοδοτικών παροχών του Ταμείου Κοινωνικών Ασφαλίσεων διατηρείται μέχρι το 2080 με διατήρηση και του ποσοστού εισφοράς στο 2,3% επί των ασφαλιστικών αποδοχών για διασφάλιση της Βιωσιμότητας των βραχυπρόθεσμων παροχών. Η αναλογιστική μελέτη αναδεικνύει για πολλοστή φορά ότι το πρόβλημα της γήρανσης του πληθυσμού αναμένεται να επηρεάσει τα δημόσια οικονομικά και το Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων καθιστώντας αναγκαία την ενίσχυση του Δεύτερου και Τρίτου Πυλώνα του συνταξιοδοτικού συστήματος. Η εξασφάλιση επαρκούς και βιώσιμου συνταξιοδοτικού συστήματος για τους πολίτες της κάθε χώρας πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα. Εφόσον ο Πρώτος Πυλώνας που είναι το Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων δεν επαρκεί για να έχει κάποιος αξιοπρεπή σύνταξη θα πρέπει να αναπτυχθούν ο Δεύτερος και ο Τρίτος Πυλώνας.
1ος Πυλώνας
Θεσμοθετημένο σύστημα Κοινωνικής Ασφάλισης
Το Θεσμοθετημένο με βάση τον νόμο Γενικό Σύστημα Κοινωνικών Ασφαλίσεων είναι υποχρεωτικό για κάθε μισθωτό ή αυτοαπασχολούμενο. Το Σύστημα Κοινωνικής Σύνταξης που αποτελεί επίσης μέρος του εκ του νόμου προβλεπόμενου συστήματος συνταξιοδότησης εγγυάται την παροχή σύνταξης γήρατος σε όλους όσοι έχουν συμπληρώσει το 65ο έτος της ηλικίας του και δεν δικαιούνται σύνταξη από το Γενικό Σύστημα Κοινωνικών Ασφαλίσεων ή από άλλη πηγή. Σήμερα η συντάξιμη ηλικία είναι το 65ο έτος. Όμως κάτω από προϋποθέσεις η συντάξιμη ηλικία μπορεί να είναι και το 63ο έτος και οι ασφαλισμένοι που κάνουν χρήση αυτού του δικαιώματος λαμβάνουν μειωμένη σύνταξη κατά 12%. Ως εκ τούτου γίνονται οι πιο κάτω εισηγήσεις:
1. Το Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων θα πρέπει να ανεξαρτητοποιηθεί από την κυβέρνηση και να δημιουργηθεί ένας ανεξάρτητος Οργανισμός με Ειδική Επιτροπή Επένδυσης όπως εισηγείται σε σχετική μελέτη της η Διεθνής Τράπεζα, ο οποίος θα διαχειρίζεται το αποθεματικό του ταμείου. Ο Οργανισμός αυτός θα διοικείται από συμβούλιο που θα διορίζεται με βέλτιστες πρακτικές.
2. Μέχρι να εφαρμοστεί το πιο πάνω οι εκάστοτε κυβερνήσεις να μη δικαιούνται να δανείζονται από το Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων για κάλυψη των χρηματοδοτικών αναγκών του κράτους.
3. Το Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων να αποστέλλει κάθε χρόνο στο κάθε μέλος του το ποσό της σύνταξης που αναμένεται να πάρει κατά την αφυπηρέτησή του έτσι ώστε να γνωρίζει το μέγεθος της σύνταξής του και να αποφασίσει κατά πόσο θα χρειάζεται συμπληρωματική σύνταξη μέσω του 2ου και 3ου Πυλώνα.
4. Άρση του περιορισμού στο ποσό του μισθού πάνω στο οποίο επιβάλλεται η εισφορά.
5.Σταδιακή αύξηση της συντάξιμης ηλικίας.
2ος Πυλώνας
Σύστημα Επαγγελματικής Σύνταξης – Ταμεία Προνοίας
Τα συστήματα αυτά είναι προαιρετικά και μπορούν να συσταθούν από έναν εργοδότη ή ως αποτέλεσμα συλλογικών συμβάσεων μεταξύ των εργοδοτών και των εργαζομένων. Στα πλαίσια αυτού του Πυλώνα οι εργοδότες ή / και οι εργαζόμενοι καταβάλλουν εισφορές σε ένα συνταξιοδοτικό ίδρυμα το οποίο τις αποταμιεύει / επενδύει. Στον 2ο Πυλώνα υπάγονται τα Σχέδια Συντάξεων του Δημόσιου και Ημικρατικού τομέα, καθώς επίσης Σχέδια Συντάξεων κάποιων εγγεγραμμένων κατηγοριών του Ιδιωτικού Τομέα (Ιατροί, Δικηγόροι) όσο και εθελοντικά Ταμεία Προνοίας των εργαζομένων στον Ιδιωτικό Τομέα. Μετά τις μαζικές διαλύσεις των ταμείων την περίοδο 2013-2014 το ποσοστό των εργαζομένων στην Κύπρο που έχουν συμπληρωματική συνταξιοδοτική κάλυψη από τον 2ο Πυλώνα εκτιμάται κάτω του 40% με το υπόλοιπο να έχουν πρόσβαση μόνο στο Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων, οι οποίοι δηλαδή αναμένουν να συγκεντρώσουν κάτω του 50% των απαιτούμενων συνταξιοδοτικών πόρων. Σε αυτό το πλαίσιο, ο ρόλος των Ταμείων Επαγγελματικών Συνταξιοδοτικών Παροχών (Ταμεία Προνοίας και Σύνταξης) είναι καθοριστικός στην επίτευξη του στόχου για επάρκεια του συνταξιοδοτικού συστήματος.
Τα κυριότερα προβλήματα των Ταμείων Προνοίας είναι:
Α. Τα πλείστα ταμεία είναι μικρά, τα διαχειρίζονται επιτροπές υπαλλήλων – μελών χωρίς επαγγελματίες συμβούλους. Σχεδόν η μόνη επένδυση είναι κατάθεση σε τράπεζες, όχι πάντοτε με τους ευνοϊκότερους όρους και κυβερνητικά ομόλογα.
Β. Επιτρέπεται η δανειοδότηση των μελών για διάφορους σκοπούς, με αποτέλεσμα να μην επιτυγχάνεται ο σκοπός του Ταμείου που είναι συμπληρωματικό εισόδημα κατά την αφυπηρέτηση.
Γ. Τα Ταμεία Προνοίας δεν λειτουργούν σαν ανεξάρτητες οντότητες για διά βίου αποταμίευση. Ένας εργαζόμενος που αλλάζει εργοδότη 2 – 3 φορές κατά τη διάρκεια της καριέρας του παίρνει κάθε φορά που αποχωρεί το ποσό που δικαιούται από το ταμείο και που συνήθως εξανεμίζεται, πράγμα που δεν ανταποκρίνεται με τον στόχο των Ταμείων Προνοίας. Χαρακτηριστικά το 2001 μόνο το 20% των πληρωμών που έγιναν από όλα τα Ταμεία Προνοίας δόθηκε με την αφυπηρέτηση.
Οι διορθωτικές κινήσεις που μπορούν να γίνουν
Προτείνονται συνεπώς οι ακόλουθες αλλαγές:
1.Να θεσμοθετηθεί πλαίσιο μεταφοράς των αποθεματικών ενός υπαλλήλου είτε από ένα ταμείο σε άλλο ταμείο όταν αλλάζει εργοδότη, νοουμένου ότι ο νέος εργοδότης διατηρεί Ταμείο Προνοίας ή είτε σε ένα Γενικό Ταμείο που θα λειτουργεί για τον σκοπό αυτό.
2.Να μελετηθεί η πιθανότητα ενοποίησης Ταμείων Προνοίας (ίσως και η μετατροπή τους σε Ταμεία Συντάξεων) στη βάση οικονομικής δραστηριότητας ή βιομηχανικού τομέα αντί μιας επιχείρησης, ώστε να καταστεί πιο αποτελεσματική η λειτουργία τους. Τα λίγα, αλλά μεγάλα ταμεία θα είναι πιο εύρωστα, θα διαθέτουν επαγγελματική διαχείριση και αναμένεται να εξασφαλίζουν καλύτερες αποδόσεις.
3.Δικαίωμα συμμετοχής του εργαζομένου σε μεγάλα Ταμεία Συντάξεων ή ταμείων στα οποία δεν πρέπει να είναι απαραίτητη η συνεισφορά του εργοδότη, παρόλο που είναι επιθυμητή. Όμως και αυτή θα μπορεί να προσαρμόζεται ως προς τη μορφή και το ύψος της ανάλογα με τον εργοδότη και τις συνθήκες της επιχείρησης.
3ος Πυλώνας
Ιδιωτικά Συστήματα
Πολλοί ασφαλιζόμενοι έχουν ανάγκη μεγαλύτερης κάλυψης. Τούτο μπορεί να υλοποιηθεί μέσω ιδιωτικής ασφάλισης. Τα ιδιωτικά συστήματα λαμβάνουν τη μορφή συμβάσεων που υπογράφουν ιδιώτες με εταιρεία ασφάλειας ζωής ή άλλους χρηματοδοτικούς Οργανισμούς. Η υπογεννητικότητα σε συνδυασμό με την αύξηση του προσδόκιμου ζωής καθώς και οι οικονομικές συνθήκες αναμένεται να επηρεάσουν την αποδοτικότητα του συνταξιοδοτικού συστήματος στο μέλλον. Το ΚΕΒΕ είναι έτοιμο να συμμετέχει στον κοινωνικό διάλογο που έχει εξαγγείλει ο υπουργός Εργασίας, Προνοίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων με θέμα την αναθεώρηση του Συστήματος Κοινωνικών Ασφαλίσεων και γενικότερα τη μεταρρύθμιση του συνταξιοδοτικού συστήματος.
*Διευθυντή Τμήματος Εργασιακών Σχέσεων ΚΕΒΕ
Διαβάστε επίσης: Έχουν ωριμάσει οι συνθήκες για ένα νέο συνταξιοδοτικό μοντέλο;