Της Πωλίνας Άνιφτου*
Η ήπια ισχύς των χωρών κρίνεται όχι μόνο μέσω της διπλωματικής οδού αλλά και από δραστικές κινήσεις που δημιουργούνται μέσω των οικονομικών, πολιτιστικών, γλωσσικών και στρατηγικών προεκτάσεων μεταξύ δύο ή και περισσοτέρων κρατών.
Έτσι αντί της επιβολής ή της συνεργασίας των κρατών διά του πολιτικού consensus η προσέγγιση μέσω οικονομικών ή πολιτιστικών δεσμών μπορεί να αποτελέσει μια μακροχρόνια εξάρτηση μεταξύ των κρατών, να επηρεάσει τον πληθυσμό σε θέματα πολιτικής και διπλωματίας αλλά και να δημιουργήσει επίσημες ή άτυπες συνεργασίες.
Η ήπια ισχύς του πολυτασικού Ισραήλ
Το Ισραήλ δεν είναι ένα νεοσύστατο κράτος στην περιοχή, μιας και κράτη όπως η Κυπριακή Δημοκρατία απέκτησαν την ανεξαρτησία τους πολύ μετά την ίδρυση του Ισραήλ το 1948. Το Ισραήλ είναι νέο στην περιοχή ως πληθυσμιακή, πολιτειακή σύσταση και ιστορική προέλευση, πράγμα που σημαίνει ότι ο πληθυσμός του Ισραήλ δεν έχει απαραίτητα όλος διά των αιώνων καταγωγή από το Ισραήλ ούτε από το αρχαίο Ισραήλ αλλά έχει περισσότερο θρησκευτική εγγύτητα με τον χώρο του σημερινού Ισραήλ.
Το Ισραήλ που δημιουργήθηκε μετά τον Β’ ΠΠ έγινε το καταφύγιο εκατομμυρίων Εβραίων που σήμερα στην ολότητά τους μιλάνε εβραϊκά, αλλά και ένα μεγάλο μέρος ρωσικά ως προερχόμενο από την πρώην ΕΣΣΔ, αραβικά προερχόμενο από αραβικές χώρες και διάφορες άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες.
Τα κύματα μετανάστευσης και τα δημογραφικά του Ισραήλ
Υπήρξαν πολλά σημεία στη σύγχρονη ιστορία του Ισραήλ όταν κύματα Εβραίων μεταναστών έφτασαν από συγκεκριμένες χώρες ή περιοχές.
Για παράδειγμα, το πρώτο κύμα κυρίως από τη Ρωσία και τη Ρουμανία έφτασε στα τέλη του 19ου αιώνα, ενώ ένα άλλο κύμα μετανάστευσης έλαβε χώρα την περίοδο που οδήγησε στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο (1929-1939) και αποτελείτο κυρίως από Γερμανούς Εβραίους που δραπέτευσαν από τους Ναζί.
Μετά την ίδρυση του Κράτους του Ισραήλ το 1948, οι αυξανόμενες εντάσεις στην περιοχή ώθησαν στη μεγάλη μετανάστευση των Σεφαραδιτών Εβραίων από τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική.
Στη δεκαετία του 1980 και στις αρχές της δεκαετίας του 1990, το Ισραήλ μετέφερε με αεροπορικές επιχειρήσεις χιλιάδες Εβραίους από την καταστραμμένη από τον πόλεμο Αιθιοπία.
Οι Σοβιετικοί Εβραίοι σήμερα αποτελούν το 14% του συνόλου των Ισραηλινών Εβραίων και ξεχωρίζουν με πολλούς τρόπους, συμπεριλαμβανομένων των δημογραφικών χαρακτηριστικών και των απόψεών τους για τον ρόλο της θρησκείας στη δημόσια ζωή του Ισραήλ.
Το γεγονός ότι το Ισραήλ αποτελείται από ένα συνονθύλευμα κοινοτήτων και είναι πολυτασικό δημιούργησε νέες προοπτικές στην εξωτερική του πολιτική, αλλά και το ίδιο έγινε εν μέρει και προτεκτοράτο της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής.
Η ύπαρξη υπηκόων του από πολλές χώρες του κόσμου ώθησε το Ισραήλ να προμοντάρει την επιστροφή τους μέσω επενδύσεων και κεφαλαίων πίσω στις χώρες καταγωγής των Εβραίων Ισραηλιτών, ώστε να αρχίσει μια σχέση μεταξύ του Ισραήλ και αυτών των χωρών.
Χαρακτηριστικά είναι τα παραδείγματα του Καζακστάν και του Ουζμπεκιστάν, και οι δύο χώρες παρόλες τις αντιδράσεις από το Ιράν και από άλλες ισλαμικές χώρες αναγνώρισαν το Ισραήλ το 1992, λίγο καιρό μετά την ανεξαρτησία τους από την ΕΣΣΔ και μετέπειτα προσέγγισαν την Παλαιστινιακή Αρχή. Το Καζακστάν το 1996 και το Ουζμπεκιστάν το 1994.
Οι ΗΠΑ θεώρησαν ότι το Ισραήλ μέσω των Σοβιετικών Εβραίων μπορούσε να εξυπηρετήσει τα συμφέροντά τους και μέσω των επενδύσεων τους το Ισραήλ να αποτελέσει τον εντολοδόχο των ΗΠΑ στην περιοχή της πρώην ΕΣΣΔ απέναντι σε Ρωσία και Κίνα. Η επεκτασιμότητα του Ισραήλ για σιωνιστικούς ή πανεβραϊκούς λόγους θα άγγιζε τα θέλω των ΗΠΑ που το 1992 ανακοίνωσαν βοήθεια ύψους $5 εκατ για αναπτυξιακά έργα στην Κεντρική Ασία, με τον υπουργό Εξωτερικών του Ισραήλ Σιμόν Πέρες να δηλώνει την πρόθεση της κυβέρνησής του να βοηθήσει τις ΗΠΑ στέλνοντας εμπειρογνώμονες από το Ισραήλ.
Παράλληλα συμβόλαια εκατομμυρίων δολαρίων υπογράφτηκαν μεταξύ Ισραηλινών επιχειρηματιών με καταγωγή από τις χώρες της Κεντρικής Ασίας και του Ισραήλ όπως η σύμβαση μεταξύ Ισραήλ και Ουζμπεκιστάν το 1991, με συμβεβλημένο το κιμπούτς Beit Hashita σε θέματα γεωργίας και υδατοπρομήθειας.
Οι Ισραηλινοί επιχειρηματίες στην Κεντρική Ασία που αποτελούσε το Μήλον της Έριδος για τον Δρόμο του Μεταξιού και την παρουσία των ΗΠΑ στο μαλακό υπογάστριο της ΕΣΣΔ, επένδυσαν σε συναγωγές, κέντρα νεότητας, επιχειρηματικά σχέδια ώστε οι εναπομείναντες Εβραίοι της περιοχής να αποσοβιετοποιηθούν και να αποτελέσουν εκπροσώπους της Δύσης και του Ισραήλ απέναντι στις δύο δυνάμεις της Ευρασίας.
Μάλιστα το Ισραήλ με τις συστάσεις των ΗΠΑ διέκοψε τις σχέσεις με τη Βόρειο Κορέα τη δεκαετία του 1990 και αποχώρησε από τις στρατιωτικές συμφωνίες με το Πεκίνο, υπό τον φόβο των ΗΠΑ πως τα σοσιαλιστικά κιμπούτς και η παρουσία Σοβιετικών Εβραίων στο Ισραήλ θα επηρέαζε τον πολιτικό προσανατολισμό του Ισραήλ θετικά προς τις κομμουνιστικές χώρες.
Ο καθοδηγητικός ρόλος του Ισραήλ απέναντι στις ιδιωτικές επενδύσεις
Οι εταιρείες στο Ισραήλ που επιθυμούν να εξαπλωθούν εκτός Ισραήλ μπορούν να δανειοδοτηθούν ή να χρηματοδοτηθούν από το Εθνικό Ταμείο του ASHRA που ενθαρρύνει τις εξαγωγές από το Ισραήλ και βοηθά στην ελαχιστοποίηση των πολιτικών και εμπορικών κινδύνων, με τη χρηματοδότηση των εξαγωγών μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα. Το Ισραήλ στην επενδυτική του πολιτική κινείται βάσει των πιο κάτω αρχών:
α) σύμφωνα με την πολιτική ή/και γεωγραφική εγγύτητα ώστε να εξασφαλίσει την κρατική του ασφάλεια ή την ασφάλεια των εβραϊκών πληθυσμών που δεν βρίσκονται στο έδαφός του,
β) με στόχο την αναγνώριση του Ισραήλ από τρίτα κράτη, έτσι δημιουργούνται οικονομικές συνεργασίες με ρήτρες αναγνώρισης,
γ) υπό την καθοδήγηση των ΗΠΑ προς εξασφάλιση των συμφερόντων των ΗΠΑ και
δ) βάσει των οικονομικών ή των αναγκών ασφαλείας του Ισραήλ.
Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Ιορδανίας όπου το χρέος των $700 εκατ. της χώρας «εξαφανίστηκε» μετά τη Συμφωνία Ειρήνης με το Ισραήλ το 1994, έπειτα από υπόσχεση του προέδρου των ΗΠΑ Bill Clinton στον βασιλιά Χουσεΐν και την περαιτέρω δανειοδότηση της Ιορδανίας από τις ΗΠΑ. Η στάση του βασιλιά Χουσεΐν επικρίθηκε από τους ηγέτες των Αραβικών χωρών και δη των Παλαιστινίων, που ένεκα του γεγονότος ότι το Ισραήλ έπρεπε να κατοχυρώσει την ασφάλειά του στην Ιερουσαλήμ και στη Δυτική όχθη, μετά την αναγνώριση από την Αίγυπτο το 1980, η Ιορδανία υπό την πολιτική σκέπη των ΗΠΑ αναγκάστηκε να ενταχθεί στον ζωτικό χώρο ασφάλειας του Ισραήλ.
Ο ίδιος ο βασιλιάς Χουσεΐν για να «συγχωρεθεί από την αμαρτία» αναγνώρισης του Ισραήλ, αφού ήταν γνωστές οι σχέσεις του με τους ηγέτες των Παλαιστινίων και ενώ δεν προόριζε για βασιλιά της Ιορδανίας τον Απτουλάχ (σημερινό βασιλιά) αλλά τον ετεροθαλή αδελφό του, ο γάμος του Απτουλάχ με τη Ράνια (σημερινή βασίλισσα της Ιορδανίας) που είναι παλαιστινιακής καταγωγής, ώθησε τον βασιλιά Χουσεΐν να επαναπροσδιορίσει το πρωτόκολλο και το Βασίλειο της Ιορδανίας να αποκτήσει επίσημο δεσμό με την Παλαιστίνη ορίζοντας τελικά τον Απτουλάχ για βασιλιά και βασίλισσα παλαιστινιακής καταγωγής.
Η σταθερή σχέση του Ισραήλ με τις ΗΠΑ, έχει βοηθήσει το Ισραήλ σε κινήσεις που ευνοούν την ασφάλεια και την καθιέρωση του παγκοσμίως. Η διμερής οικονομική και εμπορική σχέση ΗΠΑ-Ισραήλ είναι ισχυρή από το αμφίδρομο εμπόριο αγαθών και υπηρεσιών που έφτασε τα $45,1 δις το 2021, σύμφωνα με το U.S. Bureau of Economic Analysis, ιδιαίτερα στον τομέα της υψηλής τεχνολογίας και R&D, ενώ το συνολικό απόθεμα των ισραηλινών άμεσων ξένων επενδύσεων (ΑΞΕ) στις Ηνωμένες Πολιτείες ήταν $40,4 δις το 2020.
Έτσι η υπογραφή των Συμφωνιών του Αβραάμ το 2020 μεταξύ Ισραήλ, Μπαχρέιν και ΗΑΕ αναδιαμόρφωσε τις οικονομικές και πολιτικές σχέσεις του Ισραήλ με τις χώρες του Περσικού Κόλπου και ο όγκος του διμερούς εμπορίου το 2021 μεταξύ ΗΑΕ και Ισραήλ έφτασε περίπου τα $1,154 δις, ένα σημαντικό ποσό αν ληφθεί υπόψη ότι αυτό ήταν μόλις το πρώτο έτος των Συμφωνιών, με τις προβλέψεις να δείχνουν ότι ο αριθμός αυτός θα διπλασιαστεί σε περισσότερα από $2 δις τα επόμενα έτη.
Αξίζει, ωστόσο, να σημειωθεί ότι ο όγκος του διμερούς εμπορίου μεταξύ Αιγύπτου και Ισραήλ —που υπέγραψε ειρηνευτική συμφωνία το 1980— αποτιμήθηκε σε μόλις $122,4 εκατ. κατά το πρώτο εξάμηνο του 2021 και τα επιπλέον στοιχεία για το διμερές εμπόριο μεταξύ της Ιορδανίας και του Ισραήλ —οι οποίοι υπέγραψαν ειρηνευτική συμφωνία το 1994— είναι περίπου το ήμισυ αυτού του ποσού.
Ο όγκος του διμερούς εμπορίου μεταξύ του Ισραήλ και των ΗΑΕ είναι ο υψηλότερος από οποιαδήποτε αραβική χώρα που εμπλέκεται στις Συμφωνίες του Αβραάμ. Σε σύγκριση με το 2020, όταν οι δύο χώρες υπέγραψαν τη Συμφωνία, το διμερές εμπόριο μεταξύ του Ισραήλ και των ΗΑΕ αυξήθηκε κατά 510% το 2021 και αναμένεται να συνεχίσει να αυξάνεται. Το πρώτο εξάμηνο του 2022, για παράδειγμα, το διμερές εμπόριο έφτασε σε αύξηση 117% σε σύγκριση με το πρώτο εξάμηνο του 2021.
Περαιτέρω οι ΗΠΑ επενέβησαν ανοικτά και δελέασαν το Μαρόκο με την εισχώρηση στο βασίλειο της Δυτικής Σαχάρας, ώστε να αναπτύξει σχέσεις με το Ισραήλ. Τον Ιούνιο του 2021, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η Αίγυπτος, το Ισραήλ, το Μπαχρέιν και το Μαρόκο, μαζί με τις Ηνωμένες Πολιτείες, συμφώνησαν να δημιουργήσουν ένα νέο πλαίσιο συνεργασίας με το όνομα «Φόρουμ του Νεγκέβ- The Negev Forum».
Μετά τη Σύνοδο Κορυφής του Negev στο Sde Boker του Ισραήλ τον Μάρτιο του 2022, οι έξι κυβερνήσεις -εκπροσωπούμενες από ανώτερους αξιωματούχους των αντίστοιχων Υπουργείων Εξωτερικών τους- πραγματοποίησαν μια εναρκτήρια συνεδρίαση της Επιτροπής του Negev Forum στη Μανάμα του Μπαχρέιν τον Ιούνιο του 2022. Εκεί διευκρινίστηκε ότι ο κύριος στόχος του φόρουμ είναι να συντονίσει τις συλλογικές προσπάθειες των μελών και να προωθήσει ένα κοινό όραμα για την περιοχή, με κύριο βέβαια χαρακτηριστικό την ενδυνάμωση του Ισραήλ και την ενσωμάτωση των δυναμικών της πολιτικής των ΗΠΑ στην περιοχή απέναντι σε Ρωσία και Κίνα.
Το Ισραήλ θεωρεί μεταβατική βάση την Κύπρο
Το Eretz Israel (Η Γη του Ισραήλ ή Μεγάλο Ισραήλ) είναι η μεγάλη ιδέα του Εβραΐσμού που υπό τα σιωνιστικά κέντρα απέκτησε και κρατική εμβέλεια. Η έννοια έχει δεχθεί πολλές ερμηνείες από το κυβερνών κόμμα του Likud το 1977 που άλλαξε τον ρου της ιστορίας του Ισραήλ, μέχρι γνωστούς θεωρητικούς που αναφέρονται στα σύνορα της βασιλείας των Δαβίδ και Σολομώντα στην αρχαία εποχή. Σήμερα το κράτος του Ισραήλ αποτελεί ένα μικρό μέρος του Eretz Israel που σχηματικά καταλαμβάνει περιοχές από τη χερσόνησο του Σινά, ως τη Συρία, τον Λίβανο αλλά και στις πιο εθνικιστικές και θρησκόληπτες προσομοιώσεις μέρος και της Τουρκίας.
Το Ισραήλ βέβαια έχει φιλοδοξίες προς ανατολάς, για την εγκαθίδρυση και δράση του και αυτό απέδειξε και το πρώτο σχήμα του Δόγματος της Περιφέρειας της δεκαετίας του 1960 που περιλάμβανε την Τουρκία και το Ιράν ως συμμάχους του νεοσύστατου Ισραήλ. Η Κύπρος ήταν ο επόμενος στόχος του Ισραήλ που θα μπορούσε να αποδειχθεί ως εφαλτήριο σε περίπτωση κινδύνου του Ισραήλ.
Έτσι ώστε να μη βρίσκεται ανάμεσα σε μουσουλμανικά κράτη που παρόλες τις Συμφωνίες του Αβραάμ δεν αμβλύνουν τη δυσπιστία των Ισραηλινών προς τους Άραβες που θα στηρίξουν όταν χρειαστεί τους Παλαιστινίους. Την ίδια ώρα το κοινωνικο-ψυχολογικό ρεπερτόριο της διακυβέρνησης Νετανιάχου για τους Παλαιστίνιους στο Ισραήλ είναι αρνητικό και περιλαμβάνει δυσπιστία, αρνητικά στερεότυπα, απονομιμοποίηση, αρνητικές στάσεις, αρνητικά συναισθήματα και αρνητικές συμπεριφορικές προθέσεις που οι πρόσφατες μεταρρυθμίσεις στο Ισραήλ επαναφέρουν στη μνήμη τις νομοθετικές αλλαγές του 2009 της τότε διακυβέρνησης Νετανιάχου όπου οι Παλαιστίνιοι εξοστρακίστηκαν και πληθυσμιακά και νομικά από κάθε δικαίωμα.
Η πολιτική αστάθεια στο Ισραήλ βρίσκει πια τους Ισραηλινούς σε πολύ δυσμενή θέση, με το 58% των Ισραηλινών να αναφέρουν πως η χώρα είναι σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης (Israeli Voice Index, Ιούλιος 2023). Επίσης σχετική έρευνα το καλοκαίρι του 2023 ανάμεσα σε νεαρούς Ισραηλίτες, από το ERI, σε συνεργασία με τα ιδρύματα Rashi Foundation και Gandyr Foundation στο Ισραήλ, κατέδειξε ότι το 42% πιστεύει ότι η γενιά τους είναι «άτυχη» και ότι το μέλλον τους είναι λιγότερο λαμπρό από τους γονείς τους.
Η έρευνα δείχνει επίσης ότι 52% πιστεύουν ότι υπάρχουν διακρίσεις στο Ισραήλ με βάση την εθνικότητα και τον τόπο διαμονής και ότι το 54% των ερωτηθέντων νεαρών θα μετανάστευε αν μπορούσε, ενώ το 62% αισθάνεται αδιαφορία από το ισραηλινό κράτος για το μέλλον των νέων.
Έτσι, λοιπόν, η έννοια του «ισχυρού Ισραήλ» στα μάτια των γειτόνων υπό την προστασία των ΗΠΑ μπορεί να φαίνεται σημαντική και είναι αφού στηρίζοντας το Ισραήλ στηρίζει κανείς και τις ΗΠΑ ανοίγοντας ένα παράθυρο στη διεθνή κοινότητα, δεν συμβαίνει όμως και για τους ίδιους τους Ισραηλίτες που για περίπου έναν αιώνα παραμένουν παγιδευμένοι στη Μέση Ανατολή.
Διά τούτο η Κύπρος έχει επιλεγεί από το Ισραήλ ως μια «μεταβατική βάση» όπου οι Ισραηλίτες θα μπορούν να ζουν, να επιχειρούν αλλά με απώτερο στόχο όχι τη μόνιμη μετοίκισή τους αλλά την προστασία και την ασφάλειά τους μέχρι τη σταθεροποίηση της ασφάλειας στο Ισραήλ και μια ενδεχόμενη επέκτασή του, αν οι μοναρχίες των Αραβικών χωρών συμφωνήσουν με τις ΗΠΑ.
Από την άλλη πλευρά η Κύπρος ενδείκνυται για πρακτικές επιχειρείν από διάφορες χώρες λόγω αφενός της τραπεζικής και εταιρικής εμπειρίας του νησιού σε διάφορες δικαιοδοσίες, της γεωγραφικής εγγύτητας με το Ισραήλ αλλά και της θρησκευτικής ανεκτικότητας που επιδεικνύεται στην Κύπρο, όσο άγνωστος και αν είναι ο εβραϊσμός για τους Κύπριους.
Οι Κύπριοι ένεκα της μειωμένης αντίληψής τους σε κοινωνικό επίπεδο σε θέματα ασφαλείας, θεωρούν το Ισραήλ ως ακόμη μια χώρα που θα μείνει για ορισμένο και οριστό διάστημα στο νησί, με αποτέλεσμα να συνεχιστεί το κερδοφόρο οικονομικό σχήμα αγνοώντας πιθανές πολιτικές συνέπειες. Έτσι για το 2021 οι εξαγωγές από την Κύπρο στο Ισραήλ ήταν στα $269.977.000 και η εξαγωγή υπηρεσιών άγγιξε τα $7.306.000.
Θετική μεν με προσοχή δε
Η ύπαρξη ισραηλινών συμφερόντων στην Κύπρο, θα έπρεπε να γεμίζει την Κυπριακή Δημοκρατία με ασφάλεια, υπάρχουν όμως θέματα που θα πρέπει να ληφθούν υπόψιν όσον αφορά την ύπαρξη ισραηλινών και εβραϊκών συμφερόντων στο νησί, ώστε η Κύπρος να μη δυσφημιστεί και να βρεθεί υποβαθμισμένη απέναντι στους οίκους αξιολόγησης και στην Ε.Ε.:
1) Οι Ισραηλινοί αποτελούν στόχο τρομοκρατικών ενεργειών και αν υπάρξει μια ανάλογη τρομοκρατική ενέργεια στο νησί θα δημιουργήσει κλίμα φόβου σε άλλους επενδυτές.
2) Η πολιτική αστάθεια στο Ισραήλ και η καθοδήγηση των επενδύσεων από το κράτος του Ισραήλ μπορεί να απωθηθεί οποιαδήποτε στιγμή χωρίς προηγούμενη ενημέρωση από το Ισραήλ, με αποτέλεσμα τεράστιες ζημιές στην κυπριακή οικονομία χωρίς να μπορεί να ζητηθεί αποζημίωση από το Ισραήλ.
3) Η καθοδήγηση των επενδύσεων από το κράτος του Ισραήλ δύναται να δεσμεύσει την οικονομία και άρα και την εξωτερική πολιτική της Κύπρου δημιουργώντας εξάρτηση προς το Ισραήλ και εγκλωβισμό της εξωτερικής της πολιτικής.
4) Φωνές μέσα στο Ισραήλ αντιλαμβάνονται τον αντικατοχικό αγώνα των Κυπρίων ως εφάμιλλο του αγώνα των Παλαιστινίων, οπότε μια Κύπρος απελευθερωμένη ή ενωμένη στα μάτια των συντηρητικών Ισραηλινών βλάπτει τα συμφέροντα του Ισραήλ ως προηγούμενο των αιτημάτων των Παλαιστινίων με αποτέλεσμα το Ισραήλ ή μέρος του πολιτικού του κόσμου να μην επιθυμεί μια Κύπρο ενωμένη.
5) Το Ισραήλ θα δώσει τέτοια ανάπτυξη στην Κύπρο ώστε να μπορεί να τη χειριστεί πολιτικά, δεσμεύοντας την οικονομία της και όχι για την παραγωγή πλούτου σε βαθμό κοινωνικής αλλαγής.
6) Τα συμφέροντα του Ισραήλ με την Τουρκία δεν έπαψαν ποτέ να υπάρχουν εκ της ιδρύσεως του με το «Δόγμα της Περιφέρειας», αλλά και ως μια μεγάλη αγορά που μπορεί να επηρεάσει τις ισλαμικές χώρες και δεν αποκλείεται επαναπροσέγγιση του Ισραήλ με την Τουρκία.
7) Όλοι οι πολίτες του Ισραήλ έχουν στρατιωτική μόρφωση και έχουν υπηρετήσει, δημιουργώντας την ανάγκη πριν την υιοθέτηση όποιας συμφωνίας με το Ισραήλ να μελετηθεί η στρατιωτική ψυχολογία σε επιχειρηματικά περιβάλλοντα, πράγμα άγνωστο στον επιχειρηματικό κόσμο της Κύπρου.
8) Δημιουργία νομικών δικλείδων ασφάλειας για ξέπλυμα χρήματος και απάτες με άμεση επενέργεια και στη δικαιοδοσία του Ισραήλ, μιας και παρόμοιες περιπτώσεις μπορούν να μας φέρουν απέναντι σε μεγάλη κριτική από την Ε.Ε. που έδειξε πως δεν αρέσκεται σε επενδύσεις από τρίτες χώρες στα μέλη της που επηρεάζουν κατά πολύ το νομικό τους καθεστώς και τη λειτουργία της Ε.Ε..
Αν και η δράση ισραηλινών εταιρειών στην Κύπρο δεν κρίνεται αρνητική, ο θετικός αντίκτυπος ακόμη να φανεί σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα, που μας κρούει τον κώδωνα ότι δύνανται οι Ισραηλινές επενδύσεις να επηρεάσουν τις εξελίξεις στην περιοχή μας αλλά και την πορεία του εθνικού μας θέματος.
*Συμβούλου επενδύσεων και εξωτερικής πολιτικής
Διαβάστε επίσης: Haaretz: Κύπρος «το δεύτερο Ισραήλ» - Οι Ισραηλινοί «αγοράζουν τα πάντα»