Οι κύριες δημοσιονομικές προκλήσεις για την κυπριακή οικονομία, στην παρούσα φάση, είναι το κόστος της ενέργειας και γενικά οι πληθωριστικές πιέσεις, τα επιτόκια και το μεταναστευτικό, επισημαίνει σε συνέντευξή του, στο The Golden List of Real Estate, ο Υπουργός Οικονομικών, Μάκης Κεραυνός.
Στην ενδιαφέρουσα συνέντευξη που μας παραχώρησε ο κ. Κεραυνός, κληθείς να σχολιάσει την πορεία της κυπριακής οικονομίας, είπε πως «το 2023 θα παρουσιάσει κάποια επιβράδυνση σε σχέση με το 2022». Διευκρίνισε, ωστόσο, πως «δεν διαφαίνεται να παρουσιάσει ύφεση αν και θα επηρεαστεί από την ύφεση στην οποία έχει εισέλθει η Ευρωζώνη η οποία βρίσκεται τεχνικά σε ύφεση, αφού κατέγραψε για δυο διαδοχικά τρίμηνα αρνητικό ρυθμό ανάπτυξης».
Ο κ. Κεραυνός αναφέρθηκε ακόμα στη συνεισφορά του τομέα των ακινήτων στην κυπριακή οικονομία, στο αναπτυξιακό πλάνο της Κυβέρνησης καθώς και στις δράσεις που υλοποιούνται στο πλαίσιο του Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. Τέλος, ερωτηθείς σχετικά με το θέμα της προσιτής στέγασης, είπε πως βρίσκεται ψηλά στις προτεραιότητες της Κυβέρνησης και πρόσθεσε πως «ο καταρτισμός σχεδίων για προσιτή στέγαση τυγχάνει επεξεργασίας από το Υπουργείο Εσωτερικών».
Ποια είναι η αποτίμησή σας για την πορεία της κυπριακής οικονομίας μέχρι το πρώτο εξάμηνο του έτους; Ποιες οι εκτιμήσεις σας μέχρι το τέλος του 2023;
Η κυπριακή οικονομία κατά το 2023 θα παρουσιάσει κάποια επιβράδυνση σε σχέση με το 2022. Η επιβράδυνση αυτή έχει αρχίσει να φαίνεται από το 1ο τρίμηνο του 2023 και θα είναι πιο εμφανής μετά το 2ο τρίμηνο του 2023 μέχρι και το τέλος του έτους. Ο ρυθμός ανάπτυξης αναμένεται να επιβραδυνθεί στο 2.8% για το 2023 από 5.6% το 2022. Με βάση τα μέχρι σήμερα στοιχεία, η κυπριακή οικονομία δεν διαφαίνεται να παρουσιάσει ύφεση αν και θα επηρεαστεί από την ύφεση στην οποία έχει εισέλθει η Ευρωζώνη, η οποία βρίσκεται τεχνικά σε ύφεση, αφού κατέγραψε για δυο διαδοχικά τρίμηνα αρνητικό ρυθμό ανάπτυξης.
Η Κύπρος ξεκίνησε τη χρονιά από ψηλή βάση και η ανάπτυξη το 2023 θα προέλθει κυρίως από την εσωτερική ζήτηση. Οι εξαγωγές, λόγω της αναμενόμενα καλής απόδοσης του τουρισμού αλλά και της συνεχιζόμενης εισροής εταιρειών στον τομέα του ICT, θα συμβάλουν στην περαιτέρω ανάπτυξη των εξαγωγών. Ο πληθωρισμός άρχισε ήδη να παρουσιάζει σημαντική επιβράδυνση από τον Απρίλιο του 2023 και αναμένεται να κυμανθεί στο 3.2% το 2023. Οι αυξήσεις των επιτοκίων θα επηρεάσουν την κατανάλωση, η οποία αναμένεται να αυξηθεί με μικρότερο ρυθμό σε σχέση με το 2022, όπως και τις επενδύσεις πάγιου κεφαλαίου, λόγω του υψηλότερου κόστους χρηματοδότησης.
ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΕΣ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ
Ποιες είναι οι σημαντικότερες δημοσιονομικές προκλήσεις για την κυπριακή οικονομία;
Οι κύριες δημοσιονομικές προκλήσεις για την κυπριακή οικονομία στην παρούσα φάση είναι
(α) το κόστος της ενέργειας και γενικά οι πληθωριστικές πιέσεις,
(β) τα επιτόκια και
(γ) το μεταναστευτικό.
Οι επιπτώσεις στις εφοδιαστικές αλυσίδες αρχικά, απόρροια των επιπτώσεων της πανδημίας, και στη συνέχεια οι επακόλουθες συνέπειες στις τιμές κυρίως της ενέργειας και των τροφίμων από τον πόλεμο της Ρωσίας στην Ουκρανία, προκάλεσαν την απότομη και επίμονη αύξηση του πληθωρισμού σε παγκόσμιο επίπεδο, από τις αρχές του 2021. Όμως, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι, σε σύγκριση με τα υπόλοιπα κράτη μέλη της ΕΕ, ο πληθωρισμός στην Κύπρο συγκρατείται σε χαμηλότερα επίπεδα ενώ η καθοδική του πορεία από 10.9% τον Ιούλιο του 2022 περιορίστηκε στο 3% τον Μάιο του 2023. Στοχεύοντας στον μετριασμό των επιπτώσεων από τις πληθωριστικές πιέσεις, η Κυβέρνηση έχει προχωρήσει με διάφορα μέτρα.
Πιο συγκεκριμένα, από τον Σεπτέμβριο του 2022 μέχρι και τον Ιούνιο του 2023 βρισκόταν σε ισχύ το μέτρο της επιδότησης της αύξησης στους λογαριασμούς ρεύματος ενώ από τον Μάρτιο του 2022 μέχρι τον Ιούνιο του 2023 το μέτρο της μείωσης των ειδικών φόρων κατανάλωσης στα καύσιμα. Το Υπουργικό Συμβούλιο στη συνεδρία του, ημερομηνίας 28 Ιουνίου 2023, αποφάσισε τη μη επέκταση των αναφερόμενων μέτρων, εκτός της παράτασης για τρείς πρόσθετους μήνες του μέτρου της επιδότησης της αύξησης του κόστους ηλεκτρικού ρεύματος, για την Ειδική Οικιακή Διατίμηση για Συγκεκριμένες Κατηγορίες Ευάλωτων Καταναλωτών και της Διατίμησης Άντλησης Νερού. Παράλληλα, έχει επιβληθεί, με βάση την απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου ημερομηνίας 2 Μαΐου 2023, μηδενικός συντελεστής ΦΠΑ σε αριθμό προϊόντων πρώτης ανάγκης, με ισχύ μέχρι το τέλος Οκτωβρίου 2023.
Το τελευταίο διάστημα τα βασικά επιτόκια βρίσκονται σε ιδιαίτερα ψηλά επίπεδα, μετά από σχετικές αποφάσεις της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, στοχεύοντας στην αναχαίτηση των πληθωριστικών πιέσεων, αυξάνοντας αναπόφευκτα το κόστος δανεισμού. Σημειώνεται ότι οι όροι δανεισμού, από την πρόσφατη έκδοση του βιώσιμου ομολόγου, ήταν σχετικά ευνοϊκοί ενώ παράλληλα η προβλεπόμενη μείωση του δημόσιου χρέους κατά την επόμενη τριετία λειτουργεί ως ανασταλτικός παράγοντας στην αύξηση του κόστους εξυπηρέτησης του δημόσιου χρέους, ενόψει των αυξημένων επιτοκίων. Όσον αφορά τις επικείμενες εκδόσεις χρέους, η διαδικασία παρακολουθείται στενά, ούτως ώστε οι ενέργειες που θα χρειαστεί να γίνουν να αποφέρουν στο ελάχιστο δυνατό την οποιαδήποτε αύξηση κόστους δανεισμού.
Τέλος, όσον αφορά το μεταναστευτικό θα πρέπει να αναφερθεί ότι, συγκριτικά με τις δυνατότητες του κράτους μας, οι δαπάνες που έχουν μέχρι σήμερα διενεργηθεί είναι ιδιαίτερα ψηλές, με την Κυπριακή Δημοκρατία να είναι δεύτερη στην Ευρώπη στα αιτήματα ασύλου σε σχέση με τον πληθυσμό της.
Ποια είναι η συνεισφορά του τομέα των ακινήτων στο κυπριακό ΑΕΠ και πόσο έχει επηρεάσει τον κλάδο η άνοδος του πληθωρισμού τον τελευταίο χρόνο;
Ο τομέας των κατασκευών το 2022 συνεισέφερε άμεσα 6% στη συνολική προστιθέμενη αξία, όπως και κατά τα τελευταία πέντε χρόνια κατά μέσο όρο (2018-2022). Η συνεισφορά του είναι αυξημένη από την προηγούμενη πενταετία (2013-2017), όπου ήταν κατά μέσο όρο γύρω στο 4.5%. Το μέγιστο σημείο του τομέα ήταν τα έτη 2007 και 2008 με συνεισφορά 12% και 12.3% αντίστοιχα, πριν την παγκόσμια οικονομική κρίση. Η σημαντική άνοδος του πληθωρισμού, από το 2ο τρίμηνο του 2022 κυρίως, και η αύξηση των τιμών των κατασκευαστικών υλικών από το 2021 έχουν επηρεάσει σημαντικά τον τομέα των ακινήτων.
Ο Δείκτης Τιμών Κατοικιών της Κεντρικής Τράπεζας κατέγραψε σημαντική αύξηση το 2022. Οι συνεχιζόμενες αυξήσεις των τιμών των κατοικιών στηρίζονται κυρίως στο αυξημένο, αν και επιβραδυνόμενο, κατασκευαστικό κόστος, ενώ προς την ίδια κατεύθυνση εκτιμάται ότι συμβάλλει και η αύξηση της ζήτησης στην αγορά ακινήτων. Οι πληθωριστικές πιέσεις και η αύξηση των βασικών επιτοκίων της ΕΚΤ δεν φαίνεται μέχρι στιγμής να έχουν επηρεάσει τη ζήτηση στην αγορά ακινήτων σε ουσιαστικό βαθμό.
Η Κύπρος βρίσκεται πλέον αντιμέτωπη με το πρόβλημα της προσιτής στέγασης. Τόσο η απόκτηση κατοικίας όσο και το ενοίκιο ενός ακινήτου έχουν υψηλό κόστος, με αποτέλεσμα πολλοί νέοι να μην μπορούν να ανταπεξέλθουν στις απαιτήσεις της αγοράς. Πόσο σας απασχολεί ως Κυβέρνηση το θέμα της προσιτής στέγασης και ποια μέτρα βρίσκονται υπό μελέτη για απάμβλυνση του προβλήματος;
Το πρόβλημα στέγασης που αντιμετωπίζουν οι πολίτες, λόγω των υψηλών τιμών απόκτησης ιδιόκτητης στέγης και αύξησης του ύψους των ενοικίων, βρίσκεται πολύ ψηλά στις προτεραιότητες της κυβέρνησης, η οποία προβαίνει σε διαμόρφωση και ενεργοποίηση μιας ενιαίας στρατηγικής για την προσιτή στέγαση. Η εν λόγω προσπάθεια εστιάζεται σε πολιτικές και δράσεις που θα προκύψουν μέσα από διαβούλευση και προσεκτικό σχεδιασμό, ώστε, στη βάση μιας ολοκληρωμένης προσέγγισης, να διασφαλίζεται η κοινωνική συνοχή, να διαμορφώνονται άμεσες, μεσοπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες ενέργειες για παραγωγή προσιτής στέγης.
O καταρτισμός των σχεδίων για προσιτή στέγαση τυγχάνει επεξεργασίας από το Υπουργείο Εσωτερικών, το οποίο μελετά εις βάθος το θέμα, ώστε να διαμορφωθούν πυλώνες δράσης, με αξιοποίηση του υφιστάμενου πλαισίου στεγαστικής πολιτικής αλλά και ενίσχυσή του με νέα Σχέδια, για αύξηση του οικιστικού αποθέματος και τη δημιουργία σχεδίου προσιτής κατοικίας είτε με ενοίκιο είτε για ιδιοκατοίκηση, σε συνεργασία με το Υπουργείο Οικονομικών που έχει την ευθύνη για το οικονομικό σκέλος των κινήτρων.
Εξίσου σημαντικό είναι και το πρόβλημα της επαγγελματικής στέγης, ειδικότερα για μικροεπιχειρηματίες και μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Εκτός βέβαια από τα υψηλά ενοίκια και τα επιτόκια, σε πολλές άλλες περιπτώσεις καθίσταται δύσκολη και η δανειοδότηση, αφού λόγω ΜΕΔ πολλοί βρίσκονται εγκλωβισμένοι είτε ως πρωτοφειλέτες είτε ως εγγυητές. Πώς μπορούμε να βγούμε από αυτή τη δύσκολη κατάσταση;
Ως κυβέρνηση, υπερασπιζόμαστε όλες τις προσπάθειες μείωσης των μη εξυπηρετούμενων δανείων. Με την πληρωμή χρέους γίνεται δυνατή η δανειοδότηση εκ νέου, τόσο για τους πρωτοφειλέτες όσο και για τους εγγυητές. Σε αυτή την προσπάθεια καλώ τόσο τους πιστωτές όσο και τους δανειολήπτες, στα πλαίσια εξεύρεσης συναινετικών λύσεων, όπως συνεργαστούν για επίτευξη συμφωνιών αναδιαρθρώσεων.
Τι περιλαμβάνει το στρατηγικό σας πλάνο σε ό,τι αφορά τα αναπτυξιακά έργα του κράτους; Ποια από αυτά κρίνονται ως έργα προτεραιότητας;
Βασική προτεραιότητα της κυβέρνησης είναι η υιοθέτηση και εφαρμογή ενός νέου ολοκληρωμένου και μακροχρόνιου μοντέλου βιώσιμης ανάπτυξης, ήτοι το «Όραμα 2035», το οποίο αποτελείται από πρακτικές δράσεις με οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές πτυχές. Στόχος του νέου μοντέλου είναι να καταστήσει την Κύπρο ένα από τα καλύτερα μέρη για να ζει κάποιος, να εργάζεται και να δραστηριοποιείται.
Στο «Όραμα 2035» περιλαμβάνεται σημαντικός αριθμός αναπτυξιακών έργων κυρίως του Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. Προτεραιότητα της κυβέρνησης είναι η υλοποίηση των έργων/σχεδίων που περιλαμβάνονται στο Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας καθώς και των συγχρηματοδοτούμενων έργων από τα Διαρθρωτικά Ταμεία.
Η Κυβέρνηση προωθεί ένα μεγάλο αριθμό αναπτυξιακών έργων σε όλους τους τομείς της κυπριακής οικονομίας με ιδιαίτερη έμφαση στην προώθηση ψηφιακού μετασχηματισμού, υγεία, εκπαίδευση, πολιτισμό, ενέργεια/περιβάλλον καθώς και έργα που άπτονται στα πλαίσια της αντιμετώπισης του μεταναστευτικού προβλήματος.
ΕΞΩΓΕΝΗΣ ΖΗΤΗΣΗ ΣΤΑ ΑΚΙΝΗΤΑ
Πόσο σας ικανοποιεί η εξωγενής ζήτηση στα ακίνητα και ποια μέτρα υπάρχουν στα σκαριά για τόνωση του επενδυτικού ενδιαφέροντος;
Οι τιμές των κατοικιών συνεχίζουν την ανοδική τους πορεία, απόρροια εν μέρει της αυξημένης ζήτησης για ακίνητα. Υπάρχει όμως μια ανισορροπία σε περιφερειακό επίπεδο, την οποία συντηρεί η εξωτερική ζήτηση. Ο ρυθμός αύξησης των τιμών των κατοικιών σημείωσε επιτάχυνση στις επαρχίες Λεμεσού, Λάρνακας και Πάφου, επαρχίες οι οποίες συγκέντρωσαν και τη μεγαλύτερη ζήτηση από ξένους για ακίνητα, ενδεχομένως στα πλαίσια του «headquartering policy» (κυρίως λόγω εισροής εταιρειών και εργαζομένων στον τομέα του ΙCT). Στην παρούσα φάση δεν προκρίνεται η λήψη νέων μέτρων, αντίθετα θα πρέπει να προωθηθούν νέα έργα, για κάλυψη της ζήτησης ιδίως στην Λεμεσό και Λευκωσία.
Πώς προχωράτε με την αναθεώρηση του Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας; Γιατί κρίθηκε αναγκαία η αναθεώρηση του Σχεδίου και σε ποιους τομείς θα δοθεί πλέον περισσότερη έμφαση;
Όπως και τα υπόλοιπα κράτη-μέλη, οι κυπριακές αρχές εργάζονται εντατικά, υπό τον συντονισμό του Υπουργείου Οικονομικών, στην τροποποίηση του Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. Στην παρούσα φάση, βρισκόμαστε σε προχωρημένο στάδιο διαβουλεύσεων με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την ολοκλήρωση της αναθεώρησης.
Η τροποποίηση αφορά την προσθήκη τόσο νέων μέτρων όσο και επέκταση/διεύρυνση υφιστάμενων πετυχημένων μέτρων για το νέο κεφάλαιο RePowerEU, το οποίο περιέχει ενεργειακά μέτρα για αντιμετώπιση της ενεργειακής κρίσης που προέκυψε από τον πόλεμο στην Ουκρανία. Επιπλέον, αφορά τροποποιήσεις, για να ληφθεί υπόψη η μείωση της τελικής κατανομής της χορηγίας του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας προς την Κύπρο, η οποία ήταν αποτέλεσμα του μειωμένου αντικτύπου, σε σχέση με τον αναμενόμενο, της πανδημίας στην κυπριακή οικονομία.
Η διαδικασία αναθεώρησης δίνει την ευκαιρία στα κράτη-μέλη, μεταξύ των οποίων και η Κύπρος, να αναθεωρήσει το Σχέδιο, κατά τρόπο που θα συμβάλει στην επίλυση θεμάτων που σχετίζονται με τα ορόσημα για τις επόμενες/μελλοντικές αιτήσεις πληρωμής, λόγω καθυστερήσεων στην υλοποίηση που σχετίζονται με παράγοντες, όπως η αύξηση του κόστους και οι διαταραχές στις αλυσίδες εφοδιασμού, εξαιτίας της Ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία.
Αναφορικά με το συνολικό ποσό που θα λάβει η Κυπριακή Δημοκρατία από τον Μηχανισμό Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, αξίζει να σημειώσω ότι δεν θα υπάρξει μείωση του αρχικού ποσού, καθώς η μειωμένη επικαιροποιημένη κατανομή, στην οποία αναφέρθηκα προηγουμένως, εξισορροπείται από τις επιπρόσθετες κατανομές για το κεφάλαιο του RePowerEU και την επιπρόσθετη κατανομή από το Ταμείο Brexit, για τις χώρες οι οποίες έχουν δυσμενώς επηρεαστεί από την έξοδο του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ.
ΠΡΑΣΙΝΗ ΜΕΤΑΒΑΣΗ
Η πράσινη μετάβαση είναι μια από τις σημαντικές προκλήσεις της εποχής. Ως Υπουργείο Οικονομικών ποιες δράσεις έχετε εγκαινιάσει; Να αναμένουμε περισσότερα πράσινα-κυβερνητικά κτήρια;
Η πράσινη μετάβαση είναι σίγουρα μια από τις σημαντικότερες προτεραιότητες της κυβέρνησης, η οποία καλείται άμεσα να χαράξει τις απαιτούμενες πολιτικές για την επίτευξη των περιβαλλοντικών της στόχων, στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και του πακέτου νομοθετημάτων Fit For 55 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, το οποίο βρίσκεται σε ένα μέρος του ακόμα υπό διαμόρφωση.
Για τον σκοπό αυτό, η κυβέρνηση βρίσκεται στη διαδικασία αναθεώρησης του Εθνικού Σχεδίου για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ), προσχέδιο του οποίου θα υποβληθεί προσεχώς στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στο οποίο θα παρουσιάζονται αναλυτικά οι δράσεις της Κυπριακής Δημοκρατίας στη μορφή ενός οδικού χάρτη προς επίτευξη των Ενεργειακών και Κλιματικών Στόχων έως το έτος 2030.
Η επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων απαιτεί ένα μείγμα πολιτικών και δράσεων, με τους τομείς της ενέργειας και των μεταφορών να είναι από τους σημαντικότερους πυλώνες αυτής της πολιτικής ενώ από πλευράς Υπουργείου Οικονομικών μελετάται το όλο φορολογικό πλαίσιο και πώς αυτό θα μπορούσε να δράσει καταλυτικά στην πράσινη μετάβαση, και συγκεκριμένα μέσω φορολόγησης του άνθρακα με ένα δημοσιονομικά ουδέτερο τρόπο.
Στόχος, μέσα από τις ενεργειακές αναβαθμίσεις στο κτηριακό απόθεμα της Κυβέρνησης, είναι να επιτυγχάνεται η υλοποίηση ολοένα και περισσότερων επιδεικτικών ενεργειακών έργων και δράσεων σε κτήρια και εγκαταστάσεις δημοσίου τομέα. Σε ό,τι αφορά την Προγραμματική Περίοδο 2021-2027, το Τμήμα Δημοσίων Έργων προωθεί ενεργειακές αναβαθμίσεις δημοσίων κτηρίων, με συνολικό προϋπολογισμό €45 εκατομμύρια αντίστοιχα. Όλα τα νέα κυβερνητικά κτήρια που προωθούνται από 1/1/2019 είναι Μηδενικής Κατανάλωσης.
Διαβάστε επίσης: Moody's: Η Κύπρος «εκτός σκουπιδιών» μετά από 11 χρόνια