Του Ιωάννη Σιδηρόπουλου*
Oι κύκλοι των συλλεκτών έργων τέχνης και των ιστορικών/κλασικών αυτοκινήτων αποτελούν σημαντικό κομματι της αγοράς των προσώπων με τοποθετήσεις υψηλής αξίας (High Net Worth Individuals), ενώ δεν είναι καθόλου ασύνηθες τα προαναφερθέντα περιουσιακά στοιχεία να αποτελούν μέρος τοποθετήσεων και εταιρικών οντοτήτων. Ενώ η αξία των σχετικών συναλλαγών ανέρχεται σε δισεκατομμύρια κάθε χρόνο (ενδεικτικά, μόνο ο οίκος δημοπρασιών Sotheby’s ανακοίνωσε συναλλαγές σχεδόν 1 δις, μόνο για το τμήμα ιστορικών αυτοκινήτων του, για το 2022) και οι επενδυτικοί σύμβουλοι ενθαρρύνουν όλο και περισσότερο τους πελάτες τους προς αντίστοιχες επιλογές, η συγκεκριμένη αγορά αντιμετωπίζει διαχρονικές προκλήσεις σχετικά με την επαλήθευση και την διατήρηση στοιχείων και πληροφοριών περί των αντικειμένων των συναλλαγών. Η τεχνολογία του blockchain φαίνεται να μπορεί να βοηθήσει καθοριστικά στον τρόπο με τον οποίο τεκμηριώνονται και εκτιμώνται τα έργα τέχνης, εποχούμενα ή μη.
Πώς προσδιορίζεται η αξία ενός πίνακα ζωγραφικής ή ενός κλασικού αυτοκινήτου και ποιος αποφασίζει τελικά εάν αντιστοιχεί μια συγκεκριμένη αποτίμηση; Υπάρχει μια κοινότητα που καθορίζει, σε μεγάλο βαθμό το αποτέλεσμα της αξιολόγησης: συλλέκτες, ιδιοκτήτες, αγοραστές, επενδυτικοί σύμβουλοι, ειδικοί μηχανικοί ή εκτιμητές τέχνης (κατα περίπτωση) ασφαλιστές, καλλιτέχνες, κυβερνητικές υπηρεσίες (π.χ. σε ό,τι αφορά τη φορολογική μεταχείριση) διαμορφώνουν συλλογικά το τοπίο και τις γενικές τάσεις της αγοράς. Και, ενώ η συνολική αξία επηρεάζεται αναμφίβολα από τις δυνάμεις της προσφοράς και της ζήτησης, πρόσθετη δυναμική εμφανίζεται όταν ένα έργο τέχνης ή ένα όχημα παρουσιάζεται στην ανοιχτή αγορά και υπόκειται στην κρίση ενός ευρύτερου κοινού το οποίο έχει, πλέον, τη δυνατότητα πρόσβασης σε μια πληθώρα πληροφοριών, συμπεριλαμβανομένων των σύγχρονων εργαλείων επικοινωνίας και του διαδικτύου.
Όσες πληροφορίες, όμως, και αν υπάρχουν ευρύτερα διαθέσιμες, τα κρίσιμα ζητούμενα όταν το αντικείμενο έχει φτάσει πλέον στη φάση της συναλλαγής/πώλησης είναι η αυθεντικότητα και η κυριότητα. Η απόδειξη ότι αυτό ανταποκρίνεται στις ισχυριζόμενες ποιότητες και χαρακτηριστικά και ότι έχει κτηθεί νόμιμα είναι καθοριστικής σημασίας. Διαφορετικά, ο πωλητής, αν δεν αντιμετωπίσει το ενδεχόμενο της ακύρωσης και, ακόμα χειρότερα, των ποινικών διώξεων (σε ό,τι αφορά στην κυριότητα), σίγουρα θα αναγκαστεί να συμβιβαστεί με ένα δραματικά χαμηλότερο τίμημα (επι μη αυθεντικότητας). Αυτή η ανάγκη, σε συνδυασμό με τον εγγενή συντονισμό εντός της κάθε κοινότητας, οδηγεί στην ενσωμάτωση του blockchain στην αρχιτεκτονική των συναλλαγών ως μια εύλογη λύση.
Σε ό,τι αφορά έργα τέχνης όπως οι πίνακες ζωγραφικής είναι σημαντικό οι κάτοχοι/πωλητές να απευθύνονται σε πιστοποιημένους εκτιμητές τέχνης. Αν οι συγκεκριμένοι επαγγελματίες μπορούν να εισάγουν τις επαγγελματικές πιστοποιήσεις τους στην αλυσίδα του blockchain, τόσο το καλυτερο. Απο κει και μετά, η δημιουργία του «φακέλου» για το έργο θα μπορεί να περιλαμβάνει επιβεβαιώσιμες πληροφορίες από προηγούμενους κατόχους, τυχόν άλλους αναλυτές που βεβαίωσαν γνησιότητα καθώς και πιθανές παρουσιάσεις σε μουσεία ή χώρους έκθεσης που αποδεχτηκαν την παρουσία του έργου κατόπιν των δικών τους τυποποιημένων ελέγχων. Και βεβαίως, συμπερίληψη όλων των συμβολαίων/εγγράφων κτήσης κυριότητας με ηλεκτρονικές υπογραφές επικύρωσης απο αρμόδιες αρχές. Αντιστοίχως, οι ιδιοκτήτες κλασικών αυτοκινήτων μπορούν να επιδιώξουν τη συμμετοχή αξιόπιστων συνεργείων και εκτιμητών, να συμπεριλάβουν πιστοποιητικά για την τεκμηρίωση της αντιστοίχισης του αυτοκινήτου με τα εργοστασιακά στοιχεία του και την απόδειξη της γραμμής κτήσης κυριότητας.
Δύο διαφωτιστικά παραδείγματα απο την πραγματικότητα των συναλλαγών: o οίκος Sotheby’s απεδέχθη επιστροφή χρημάτων προς τον αγοραστή ενός πορτρέτου του Frans Hals, Ολλανδού ζωγράφου των αρχών του 17ου αιώνα, που πωλήθηκε το 2011 σε ιδιωτική πώληση έναντι 10 εκατομμυρίων δολαρίων. Η Orion Analytical, μια εταιρεία με έδρα τη Μασαχουσέτη που ερευνά έργα τέχνης, βρήκε σύγχρονα υλικά στον καμβά, αποδεικνύοντας ότι ο πίνακας ήταν πλαστός.
Προσφάτως, μια ιστορία κλοπής ταυτότητας (car forgery) αυτοκινήτου αποκαλύφθηκε στη Γερμανία. Πρόκειται για μια Mercedes-Benz 300SL Roadster του 1961, κατασκευασμένη σε ένα ασυνήθιστο χρώμα που ονομάζεται Fantasy Yellow ή Fantasiegelb. Για άγνωστους λόγους, λίγο αργότερα το αυτοκίνητο βάφτηκε κόκκινο. Ο αρχικός Ελβετός ιδιοκτήτης του το κράτησε μέχρι το 1969. Ο δεύτερος ιδιοκτήτης, επίσης Ελβετός, διατήρησε στη συνέχεια το αυτοκίνητο στη συλλογή του μέχρι το 2022. Το πούλησε σε έναν έμπορο κλασικών αυτοκινήτων από το Koblenz στη Γερμανία έναντι 1,6 εκατ. ευρώ.
Ωστόσο, όταν ο τελευταίος ιδιοκτήτης προσπάθησε να το καταχωρήσει στο αντίστοιχο γερμανικό μητρώο, η αίτησή του απορρίφθηκε. Ένα άλλο 300SL του 1961, βαμμένο στο ίδιο αρχικό χρώμα, ήταν ήδη ταξινομημένο στη Γερμανία με τον ίδιο αριθμό πλαισίου. Οι αρχές συμπέραναν απο την έρευνα τους ότι ένα ψεύτικο αυτοκίνητο δημιουργήθηκε και ενεγράφη στη Γερμανια χρησιμοποιώντας τον αριθμό πλαισίου από το παραπάνω «ελβετικό» SL το οποίο δεν βρισκόταν ούτε στην κυκλοφορία, ούτε είχε εμφανιστεί στην αγορά εδώ και δεκαετίες και εικαζόταν ότι είχε χαθεί/καταστραφεί. Η περίπτωση αυτή υπενθυμίζει ένα σπάνιο αλλά υπαρκτό και σίγουρα όχι πρωτοφανές σενάριο, που υπογραμμίζει τη σημασία της επαλήθευσης των πιστοποιητικών και όλων των ταυτοποιητικών στοιχείων γνησιότητας και κτήσης ενός ιστορικού οχήματος με αδιάβλητα μέσα.
Οι εγγραφές που γίνονται στο blockchain σχετικά με την ιστορία ενός συλλεκτικού αντικειμένου είναι αδιαμφισβήτητες, χάρη στα πρωτόκολλα που εφαρμόζει η τεχνολογία αυτή και στην επικύρωση προφίλ με πραγματικές ταυτότητες. Όσο πιο αξιόπιστα άτομα ή επιχειρήσεις συμμετέχουν στην τεκμηρίωση, τόσο υψηλότερο είναι το επίπεδο εμπιστοσύνης που επιτυγχάνεται. Ουσιαστικά, το blockchain επιτρέπει στους ιδιοκτήτες να αντιμετωπίσουν τις ανησυχίες σχετικά με την αξιοπιστία της τεκμηρίωσης και πιθανόν περαιτέρω εργασιών που έγιναν στα έργα τέχνης ή στα κλασικά αυτοκίνητά τους.
Η πιστοποίηση των βεβαιώσεων των επαγγελματιών που εμπλέκονται στις τεχνικές διαδικασίες και τις (οικο)νομικές συναλλαγές επι του έργου, μέσω του blockchain, θέτει ένα στιβαρό σημείο αναφοράς για τις συναλλαγές αυτές, μετριάζοντας ή και εξαλείφοντας τις όποιες αμφιβολίες. Ενώ ένα απλό έγγραφο μπορεί να παράσχει διαβεβαιώσεις πεπερασμένης αξιοπιστίας για γνησιότητα και κυριότητα, όντας αναπόφευκτα εκτεθειμένο σε κακόβουλες (ή και μη) παρεμβάσεις, το ίδιο έγγραφο, πιστοποιημένο από έναν επαγγελματία εγνωσμένου κύρους και ενσωματωμένο στις διασφαλιστικές δικλείδες της τεχνολογίας blockchain ενισχύει την εμπιστοσύνη και μειώνει τις όποιες διαφορές.
Έτσι, ο συγκερασμός της καινοτόμου αυτής τεχνολογίας αυτής και της αγοράς έργων τέχνη και κλασικών αυτοκινήτων, όχι μόνο διαφυλάσσει τους θησαυρούς της πνευματικής και βιομηχανικής κληρονομιάς, αλλά ενισχύει και τη συλλογική γνώση της αντίστοιχης κοινότητας συλλεκτών, επενδυτών και συμβούλων στον καθορισμό της αξίας τους και στην ασφάλεια και ακεραιότητα των συναλλαγών τους κάτι που μπορεί να έχει και μια σημαντική συμβολή στην περαιτέρω αύξηση της αξίας τους.
*LL.M LSE, UvA, δικηγόρος