Του Κυριάκου Ε. Γεωργίου*
Το κείμενο αυτό έχει μια προσωπική διάσταση γιατί αφορά τη γενέθλια ορεινή περιοχή της Πιτσιλιάς και το χωριό καταγωγής της μητέρας μου το Παλαιχώρι, στην επαρχία Λευκωσίας. Από την πλευρά του πατέρα μου έχω ρίζες στον Αμίαντο, στο Πελένδρι, στον Μονιάτη και στη Γεράσα, στην επαρχία Λεμεσού. Με βάση την απογραφή του 2021 το Παλαιχώρι και σε κάποιο βαθμό ο Αγρός, είναι μια φωτεινή εξαίρεση αύξησης του πληθυσμού και προσφέρει «μια μικρή αχτίδα ελπίδας» στο σύνολο της περιοχής.
Βιώσιμη ανάπτυξη πριν να εμφανιστούν στη βιβλιογραφία
Η ζωή στο Παλαιχώρι και τον Αμίαντο τα καλοκαίρια των παιδικών και εφηβικών χρόνων μού έχουν δώσει σημαντικές εμπειρίες, μνήμες και έχουν διαμορφώσει σε μεγάλο βαθμό αυτό που είμαι. Έχω μάθει να αγαπώ τη γη, να τη φροντίζω και να αναγνωρίζω την προσφορά της στην ανάπτυξη και το περιβάλλον, να ξυπνώ πρωί και να δουλεύω ακατάπαυστα να έχω έγνοια για την οικογένειά μου αλλά και την κοινωνία. O παππούς και η γιαγιά μού έδειξαν στην πράξη τι είναι η έντιμη ζωή την οποία κερδίζεις με τον κόπο, η βιώσιμη ανάπτυξη και η κυκλική οικονομία πριν οι όροι εμφανιστούν στη βιβλιογραφία.
Δυστυχώς έχουμε εγκαταλείψει πρακτικές του παρελθόντος, τότε που οι όροι βιώσιμη ανάπτυξη και κλιματική κρίση δεν ήταν γνωστοί και οι οποίες γεννήθηκαν μέσα από την πείρα των προγόνων μας, ήταν τρόπος ζωής και τις οποίες η δική μου γενιά έχει ζήσει. Στα χωριά της Πιτσιλιάς τίποτε δεν πήγαινε χαμένο. Κάθε οικογένεια είχε οικόσιτα ζώα κότες, αίγες και γαϊδούρι τα οποία αφενός εξασφάλιζαν τροφή και αφετέρου ανακύκλωναν τροφή. Οι κότες έτρωγαν τα υπολείμματα της τροφής της οικογένειας με αντάλλαγμα αβγά και κρέας. Οι αίγες ζούσαν από τα αγριόχορτα που φύτρωναν στα περιβόλια με αντάλλαγμα γάλα, κρέας και κοπριά. Το γαϊδούρι πήγαινε στο περιβόλι φορτωμένο κοπριά και λίπασμα και επέστρεφε φορτωμένο γεννήματα και από πάνω τροφή για τις αίγες.
Τα 4 κεφαλοχώρια της Πιτσιλιάς
Στην Πιτσιλιά υπάρχουν 4 κεφαλοχώρια, τα οποία η πρόβλεψη ήταν ότι θα μπορούσαν να επιβιώσουν μακροπρόθεσμα στην Επαρχία Λευκωσίας το Παλαιχώρι με 1.127 μόνιμους κάτοικους το 2021 (1.025 το 2011) και αρκετούς απόδημους, στην πλειοψηφία τους συνταξιούχοι, με σχετικά τακτική παρουσία στο χωριό και στην Επαρχία Λεμεσού το Πελένδρι με 1.026 μόνιμους κάτοικους το 2022 (1.074 το 2011) ο Αγρός με 846 μόνιμους κάτοικους το 2021 (806 το 2011) και η Κυπερούντα με 1.372 μόνιμους κάτοικους το 2021 (1.516 το 2011).
Για τα υπόλοιπα χωριά ιδιαίτερα στη βόρεια περιοχή οι αριθμοί είναι αμείλικτοι. Υπάρχουν αρκετά χωριά που σύντομα δεν θα έχουν κατοίκους Με την απώλεια των κατοίκων και των κοινοτήτων χάνεται επίσης ένα κομμάτι του τοπικού πολιτισμού και γινόμαστε όλοι φτωχότεροι.
Ο πίνακας Κατάσταση Πληθυσμού Πιτσιλιάς παρουσιάζει, πιο κάτω, την εξέλιξη του πληθυσμού στην Πιτσιλιά από την πρώτη απογραφή το 1881 μέχρι και το 2021.
Τα δημογραφικά της Πιτσιλιάς
Στο Γράφημα 1: Πληθυσμός της Κύπρου ανά Έτος Απογραφής παρουσιάζεται η αύξηση του πληθυσμού από την έναρξη της απογραφής το 1881 μέχρι και το 2021.
Ένα ενδιαφέρον σημείο είναι η ταχεία αύξηση του πληθυσμού μετά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο και περισσότερο μετά την Ανεξαρτησία το 1960. Αυτό αντανακλά και την ανάπτυξη της οικονομίας. Βέβαια στις αρχές της δεκαετίας του 1970 και στην περίοδο της τουρκικής εισβολής το καλοκαίρι του 1974 παρατηρείται μείωση του πληθυσμού λόγω θανάτων κατά τη διάρκεια του πολέμου και μετανάστευσης τα επόμενα χρόνια.
Από τις αρχές της δεκαετίας του 1960 η κυβερνητική πολιτική της αστικοποίησης είχε σημαντική αρνητική επίδραση στις ορεινές, αγροτικές κοινότητες και το γύρω περιβάλλον, επειδή συνδυάζεται με μείωση της χρήσης γης για γεωργική παραγωγή.
Το Γράφημα 2: Ο Πληθυσμός Πιτσιλιάς ανά Έτος Απογραφής δείχνει τόσο την αύξηση του πληθυσμού πριν το 1960 όσο και τη μείωση έκτοτε.
Μεταξύ 1973 και 1976 παρατηρείται περαιτέρω μείωση και αύξηση λόγω της τουρκικής κατοχής και της μετεγκατάστασης των ανθρώπων στην περιοχή υπό τον έλεγχο της κυβέρνησης της Κυπριακής Δημοκρατία. Η πτώση συνεχίζεται μέχρι σήμερα.
Το πείσμα των Πίτσιλων κρατά τα χωριά ζωντανά
Η ανάσταση του Παλαιχωριού και εν μέρει του Αγρού και η αύξηση των κατοίκων είναι πολυπαραγοντική και οφείλεται εν μέρει στο πείσμα των κατοίκων να ζήσουν στο χωριό τους, το ψηλό κόστος της ζωής στην πόλη και η βελτίωση του οδικού δικτύου ( οι νέοι άξονες Λευκωσία-Παπούτσα, Λευκωσία-Καρβουνάς, Λεμεσός-Αγρός και Λεμεσός-Σαϊτάς θα δώσουν ουσιαστική ώθηση στην ανάπτυξη της ορεινής περιοχής Τροόδους). Η αναδιάρθρωση της λειτουργίας των λεωφορείων που μεταφέρουν τους κατοίκους στη Λευκωσία έχει επίσης συμβάλει στη διατήρηση των κατοίκων στο χωριό.
Οφείλεται ακόμη στη νεανική, κυρίως, επιχειρηματικότητα και τη δημιουργία μικρομεσαίων επιχειρήσεων και βιοτεχνιών από νέους ανθρώπους που μένουν ή επιστρέφουν στο χωριό για να δραστηριοποιηθούν στον χώρο της εστίασης, της φιλοξενίας και της παραγωγής τοπικών προϊόντων. Η στέγαση της κοίτης του ποταμού Σερράχη, εκεί που ενώνονται τα δυο Παλαιχώρια, Μόρφου και Ορεινής με ξεχωριστές εκκλησίες και ενορίες, αυτή η ιδιαιτερότητα αξίζει από μόνη της ένα ακόμη άρθρο, έχει δημιουργήσει ένα φιλόξενο χώρο φιλοξενίας που ελκύει πολλούς κατοίκους και επισκέπτες. Στο χωριό λειτουργεί ιατρικό κέντρο, φαρμακείο και μια σειρά από καταστήματα που όλα μαζί ικανοποιούν τις πλείστες ανάγκες των κατοίκων.
Στο χωριό λειτουργεί περιφερειακό δημοτικό σχολείο με 56 μαθητές, εκ των οποίων οι 15 είναι παιδιά με μεταναστευτική βιογραφία. Οι μετανάστες γονείς τους έχουν βρει ένα φιλόξενο περιβάλλον στο Παλαιχώρι, όπως έχουν βρει πριν από αυτούς οι μελαψοί προγόνοι με λατινικά επίθετα, μάλλον καθολικοί χριστιανοί από τον Λίβανο και τη Συρία που μετοίκησαν στην Κύπρο επί Φραγκοκρατίας και αφομοιώθηκαν από τον τοπικό πληθυσμό, αλλά και η οικογένεια της προγιαγιάς μου με το επίθετο Κοτσώνης που ήρθαν κυνηγημένοι από την Κρήτη τον 18ο αιώνα. Επίσης, πολλοί πρόσφυγες της τουρκικής εισβολής του 1974 βρήκαν καταφύγιο στη Πιτσιλιά και κάποιοι εξ αυτών παρέμειναν.
Η Κύπρος ήταν πάντα ένας χώρος συνύπαρξης ανθρώπων από πολλές χώρες, με διαφορετικές πολιτιστικές παραδόσεις και θρησκείες. Οι Έλληνες Κύπριοι όντας η μεγαλύτερη κοινότητα είχαν ανέκαθεν την ικανότητα αφενός να διατηρούν την εθνική, πολιτιστική και θρησκευτική τους ταυτότητα και αφετέρου να ενσωματώνουν τους νέους κατοίκους προσλαμβάνοντας θετικά στοιχεία από αυτούς. Θα πρέπει να συνεχίσουμε να αγκαλιάζουμε τη διαφορετικότητα και την αξία που προσφέρουν οι ξένοι που έρχονται να ζήσουν στην Κύπρο. Χρειαζόμαστε τους μετανάστες που προσφέρουν στην οικονομία με τις επενδύσεις, επιχειρήσεις και εργασία τους.
Το θέμα της αστυφιλίας από τις ορεινές και απομακρυσμένες περιοχές είναι ένα ευρωπαϊκό πρόβλημα, το οποίο δημιουργεί ευρύτερους οικονομικούς, κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς κινδύνους. Η απόφαση της προηγούμενης κυβέρνησης για την εξαγγελία στρατηγικής και διορισμό επιτρόπου για τις ορεινές περιοχές δεν είχε συνέχεια. Αυτή είναι μια αρνητική εξέλιξη γιατί σημαίνει ότι η νέα κυβέρνηση δεν αξιολογεί θετικά το έργο που προηγήθηκε και δεν θέλει να το συνεχίσει. Σε κάθε περίπτωση οι ορεινές κοινότητες του Τροόδους συνεχίζουν να είναι τα θύματα λανθασμένων πολιτικών από εγκαθιδρύσεως της Κυπριακής Δημοκρατίας. Το Παλαιχώρι όμως σε πείσμα των καιρών επιμένει να αντιστέκεται και να ελπίζει σε ένα καλύτερο αύριο, με όπλα την αγάπη για τον τόπο, την εργατικότητα και τη θέληση για μια καλύτερη ζωή.
* Εργάτη Γνώσης
Διαβάστε επίσης: «Γέμισαν» τα καταστήματα στο κέντρο της Πάφου ενόψει γιορτών