Της Πωλίνας Άνιφτου*
Η πολιτική κατάσταση στη Μέση Ανατολή μέχρι και την 7η Οκτωβρίου χαρακτηριζόταν από έντονες πολιτικές διαμάχες αλλά και ένοπλες συγκρούσεις μεταξύ του κράτους του Ισραήλ, της Χαμάς και της Χιζμπολάχ. Η παραβίαση του εδάφους γινόταν μεμονωμένα σε περίπτωση σύγκρουσης αλλά πάντα τα σύνορα είχαν παγιωθεί και αποτελούσαν de jure προστασία.
Η 7η Οκτωβρίου μας έφερε μπροστά σε ανακατατάξεις που πιθανόν να οδηγήσουν σε εδαφικές αλλαγές και νέα σύνορα στην περιοχή, οπότε και πια η κρατική επιρροή δεν θα υφίσταται μόνο μέσω της ήπιας ισχύoς και των διακρατικών συμφωνιών, αλλά η ισχύς θα είναι πραγματική μέσω της εδαφικής επέκτασης και της αλλαγής των διεθνών κανόνων. Το Ισραήλ είναι το μόνο κράτος της περιοχής που διαδοχικά αύξησε τα σύνορά του στους τρεις αραβο-ισραηλινούς πολέμους (1948, 1967, 1973) και μετά την 7η Οκτωβρίου με την κατοχή της Γάζας επεξεργάζεται όλα τα πιθανά σενάρια για την αύξηση των ακτών του στη Μεσόγειο.
Η αύξηση των συνόρων του Ισραήλ από το 1949
Η ύπαρξη του κάθε κράτους στον παγκόσμιο χάρτη αποφασίζεται από ψηφίσματα του ΟΗΕ και αναγνωρίζεται διεθνώς, ακόμη υπάρχουν κράτη που δεν αναγνωρίζονται από όλα τα κράτη ή παρακράτη και ψευδοκράτη που απειλούν τη διεθνή ειρήνη. Στην περίπτωση του Ισραήλ, που ιδρύθηκε το 1948, τα αραβικά κράτη ήταν αρχικά ενάντια. Στις 11 Μαΐου 1949, η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών, με την απαιτούμενη πλειοψηφία των δύο τρίτων των τότε 58 μελών της, ενέκρινε την αίτηση εισδοχής του Ισραήλ στον ΟΗΕ με το ψήφισμα 273 της Γενικής Συνέλευσης. Η ψηφοφορία στη Γενική Συνέλευση ήταν 37 κατά, 12 υπέρ και 9 αποχές.
Στον πρώτο αραβο-ισραηλινό πόλεμο το 1948, που οι μάχες τελείωσαν το 1949, με μια σειρά εκεχειριών, το νέο κράτος του Ισραήλ έλεγχε 1/5 περισσότερη επικράτεια από ό,τι είχε καθορίσει το αρχικό σχέδιο κατάπαυσης του πυρός. Η Ιορδανία κατέλαβε τη Δυτική Όχθη, η οποία αποτελούσε μεγαλύτερο μέρος της περιοχής που είχε ανατεθεί από τον ΟΗΕ στο παλαιστινιακό κράτος το 1948 και περισσότεροι από 600.000 Άραβες πρόσφυγες εγκατέλειψαν τα σπίτια τους σε μια έξοδο που είχε ξεκινήσει πριν από τον Μάιο του 1948. Ο πόλεμος δημιούργησε γραμμές ανακωχής κατά μήκος των συνόρων του Ισραήλ με γειτονικά κράτη, θέτοντας τα όρια αυτών που μετέπειτα έγιναν γνωστά ως Λωρίδα της Γάζας και Ανατολική Ιερουσαλήμ και Δυτική Όχθη.
Το 1967 στον δεύτερο αραβο-ισραηλινό πόλεμο το Ισραήλ επιβλήθηκε στην Αίγυπτο, την Ιορδανία και τη Συρία και κατέλαβε τη χερσόνησο του Σινά, τη Λωρίδα της Γάζας, τη Δυτική Όχθη, την Ανατολική Ιερουσαλήμ και τα Υψίπεδα του Γκολάν. Ο πόλεμος των έξι ημερών σηματοδότησε επίσης την έναρξη μιας νέας φάσης στη σύγκρουση μεταξύ Ισραήλ και Παλαιστινίων, καθώς η σύγκρουση δημιούργησε εκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες και έφερε περισσότερους από ένα εκατομμύριο Παλαιστίνιους στα κατεχόμενα εδάφη υπό ισραηλινή κυριαρχία. Μήνες μετά τον πόλεμο, τον Νοέμβριο, τα Ηνωμένα Έθνη ενέκριναν το ψήφισμα 242 το οποίο ζητούσε την απόσυρση του Ισραήλ από τα εδάφη που είχε καταλάβει στον πόλεμο με αντάλλαγμα τη διαρκή ειρήνη. Αυτό το ψήφισμα έγινε η βάση για τις μετέπειτα διπλωματικές προσπάθειες μεταξύ του Ισραήλ και των γειτόνων του, συμπεριλαμβανομένων των Συμφωνιών του Καμπ Ντέιβιντ με την Αίγυπτο και της υιοθέτησης μιας λύσης δύο κρατών με τους Παλαιστίνιους.
Ο πόλεμος του Γιομ Κιπούρ, ο τρίτος από τους αραβο-ισραηλινούς πολέμους, ο οποίος ξεκίνησε από την Αίγυπτο και τη Συρία στις 6 Οκτωβρίου 1973, την εβραϊκή ιερή ημέρα του Γιομ Κιπούρ και διήρκεσε μέχρι τις 26 Οκτωβρίου 1973. Σύμφωνα με τους όρους της ισραηλινο-αιγυπτιακής συνθήκης ειρήνης του 1979, το Ισραήλ αποχώρησε από τη χερσόνησο του Σινά για τρίτη φορά, ενώ είχε ήδη αποσυρθεί από μεγάλα τμήματα της περιοχής της ερήμου που κατέλαβε το 1949. Αφού κατέλαβε ολόκληρο το Σινά στη σύγκρουση του Σουέζ το 1956, το Ισραήλ εγκατέλειψε τη χερσόνησο στην Αίγυπτο ένα χρόνο αργότερα.
Τον Σεπτέμβριο του 1983, το Ισραήλ αποσύρθηκε από μεγάλες περιοχές του Λιβάνου σε θέσεις νότια του ποταμού Αουαλί. Το 1985, όλα τα στρατεύματα απομακρύνθηκαν εκτός από μια μικρή δύναμη που κρατούσε μια μικρή «ζώνη ασφαλείας» ακριβώς βόρεια των ισραηλινών συνόρων. Το 2000, το Ισραήλ απομάκρυνε τις δυνάμεις του εξ ολοκλήρου από τον Λίβανο.
Μετά την υπογραφή των συμφωνιών του Όσλο με τους Παλαιστίνιους και τη συνθήκη με την Ιορδανία, το Ισραήλ συμφώνησε να αποσυρθεί από το μεγαλύτερο μέρος του εδάφους στη Δυτική Όχθη. Μια μικρή περιοχή επιστράφηκε στην Ιορδανία και περισσότερο από το 40% παραχωρήθηκε στην Παλαιστινιακή Αρχή. Η συμφωνία με τους Παλαιστίνιους περιλάμβανε επίσης την αποχώρηση του Ισραήλ το 1994 από το μεγαλύτερο μέρος της Λωρίδας της Γάζας, η οποία είχε καταληφθεί από την Αίγυπτο το 1973.
Ο πόλεμος στη Γάζα και τα οικονομικά του πολέμου
Η κοινή μελέτη του Προγράμματος Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών (UNDP) και της Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής για τη Δυτική Ασία (ESCWA) αποκάλυψε ότι το ποσοστό φτώχειας έχει αυξηθεί στο 58,4% από τότε που οι τρομοκρατικές επιθέσεις της Χαμάς της 7ης Οκτωβρίου προκάλεσαν την κλιμάκωση της βίας, αυξάνοντας κατά 1,74 εκατομμύρια τους κατοίκους της Γάζας που ζουν στη φτώχεια. Την ίδια στιγμή, το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (ΑΕΠ) υποχώρησε κατά 26,9%, με αποτέλεσμα να έχει απώλειες 7,1 δισεκατομμυρίων δολαρίων σε σύγκριση με το βασικό επίπεδο του 2023 πριν από τον πόλεμο.
Αν ο πόλεμος συνεχιστεί για ακόμα εννέα μήνες, τα επίπεδα φτώχειας θα μπορούσαν να υπερδιπλασιαστούν στο 60,7%, με επιπλέον 1,86 εκατομμύρια ανθρώπους να ωθούνται στη φτώχεια. Το ΑΕΠ θα μειωθεί περαιτέρω κατά 29%, ισοδυναμώντας με συνολικές απώλειες 7,6 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Η αξιολόγηση προειδοποίησε επίσης για απότομη πτώση του Δείκτη Ανθρώπινης Ανάπτυξης (HDI), το συνοπτικό μέτρο ευημερίας του UNDP. Σε αυτό το σενάριο, το HDI θα έχει τέτοια πτώση που θα ωθήσει την Παλαιστίνη τουλάχιστον 20 χρόνια πίσω στο 2004.
Σύμφωνα με στοιχεία του The Stockholm International Peace Research Institute (έκθεση Απρίλιος 2024) οι στρατιωτικές δαπάνες του Ισραήλ αυξήθηκαν κατά 24% πέρυσι φτάνοντας τα 27,5 δισεκατομμύρια δολάρια, καθιστώντας τη χώρα τη 15η θέση με τη μεγαλύτερη δαπάνη στον κόσμο. Οι δαπάνες από το 2014 έως το 2023 αυξήθηκαν κατά 44%. Οι αυξημένες δαπάνες πέρυσι «οδηγήθηκαν κυρίως» από τον πόλεμο κατά της Χαμάς στη Γάζα μετά την επίθεση της 7ης Οκτωβρίου, σύμφωνα με το SIPRI, το οποίο διαπίστωσε ότι οι μηνιαίες στρατιωτικές δαπάνες του Ισραήλ αυξήθηκαν από 1,8 δισεκατομμύρια δολάρια πριν από τον Οκτώβριο του 2023 σε 4,7 δισεκατομμύρια δολάρια τον Δεκέμβριο του 2023.
Η Γάζα βρίσκεται στο τρίγωνο του θαλάσσιου τρόμου
Η Γάζα ήταν το παλαιό βασίλειο των Φιλισταίων και από καιρού εις καιρόν ανήκε στο Βασίλειο του Ισραήλ το οποίο και εκτεινόταν μέχρι και τη Σιδώνα του Λιβάνου. Η Γάζα είναι η περιοχή εκείνη που σε συνέχεια του Καναλιού του Σουέζ μπορεί να προσφέρει υπηρεσίες στη Ναυτιλία και στη Ναυσιπλοΐα παγκοσμίως. Γεωμορφολογικά είναι μια φυσική μαρίνα με καθόλου επικίνδυνα νερά (όπως και το γειτονικό λιμάνι του Ασκελόν στο Ισραήλ) που απέχει οδικώς μόνο 4 ώρες από το λιμάνι του Πορτ Σάιντ της Αιγύπτου και 4 ώρες από το λιμάνι του Εϊλάτ και τον κόλπο της Ακάμπα. Δηλαδή η πόλη της Ράφα και η Λωρίδα της Γάζας είναι η μόνη περιοχή της Μεσογείου που απέχει ισάξια από την είσοδο του Καναλιού του Σουέζ στο Πορτ Σάιντ της Αιγύπτου και από την εναλλακτική παράκαμψης του που είναι ο Κόλπος της Ακάμπα.
Η Αίγυπτος έχει 15 εμπορικά λιμάνια και 29 εξειδικευμένα λιμάνια. Τα εξειδικευμένα λιμάνια χωρίζονται σε 5 τουριστικά λιμάνια, 6 θαλάσσιους λιμένες μεταλλευμάτων, 12 θαλάσσιους λιμένες πετρελαίου και 6 θαλάσσιους λιμένες αλιείας. Υπάρχουν πέντε μεγάλα εμπορικά λιμάνια στην Αίγυπτο, τα οποία είναι το λιμάνι της Αλεξάνδρειας και το λιμάνι Dekheila, το λιμάνι Damietta, το Port Said, το λιμάνι του Σουέζ, συμπεριλαμβανομένου του Adabiya Port και του Safaga Port. Από τα λιμάνια της Αιγύπτου κανένα δεν βρίσκεται στα ανατολικά της χώρας και ανατολικά του Νείλου στο Σινά.
Σε αυτή την περίπτωση τα πλοία, τα εμπορεύματα και τα προϊόντα σε περίπτωση που επιθυμούν να ελλιμενιστούν για κάποιο χρονικό διάστημα έχουν περιορισμούς. Στην περίπτωση που έκλεισε το Σουέζ τον Απρίλιο του 2021 με το Ever Given, ο αποκλεισμός σταμάτησε τη βασική ναυτική διαδρομή που αντιπροσωπεύει το 12% του παγκόσμιου εμπορίου. Έτσι, συνολικά 367 πλοία, συμπεριλαμβανομένων δεκάδων πλοίων μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων και φορτηγών εγκλωβίστηκαν ή δεν μπόρεσαν να χρησιμοποιήσουν το κανάλι. Το κόστος της απόφραξης του καναλιού για σχεδόν μια εβδομάδα και της ανατάραξης των παγκόσμιων ναυτιλιακών αγορών ανήλθε σε περίπου 1 δισεκατομμύριο δολάρια. Αυτό είναι το αρχικό ποσό που η Αίγυπτος είπε ότι μπορεί να ζητήσει ως αποζημίωση λόγω των απωλειών που συνδέονται με τα τέλη διέλευσης, τη ζημιά στην πλωτή οδό, το κόστος του εξοπλισμού και των εργασιών.
Η περιοχή από τη Ράφα ως το νοσοκομείο Shifa είναι μια περιοχή που η ομαλότητα των ακτών βοηθούν στη δημιουργία μαρίνας, εμπορευματικών σταθμών και πολυτελών πλοιαρίων που μπορούν να εξυπηρετήσουν σε καθημερινή βάση αλλά και σε περιόδους κρίσης το Κανάλι του Σουέζ. Μπορούν όμως να αποτελέσουν τον οδικό δρόμο εναλλακτικής του Σουέζ διά γης και σε 4 ώρες τα εμπορεύματα να βρίσκονται στο Εϊλάτ και μέσω της Ερυθράς Θάλασσας να κινούνται στον Ινδικό Ωκεανό χωρίς τους περιορισμούς, τα τέλη και την καθυστέρηση του Σουέζ. Η παραγωγή πετρελαίου στη Μέση Ανατολή ανήλθε σε περίπου 30,7 εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα το 2022 και αντιπροσωπεύει το 31,3% της παγκόσμιας παραγωγής πετρελαίου και ένα μεγάλο μέρος αυτού με τον περιορισμό της Χαμάς στη Γάζα μπορεί ελεύθερα να περνά από τον αγωγό Ασκελόν- Εϊλάτ στη Δύση ή οδικώς από τη Ράφα στο Πορτ Σάιντ της Αιγύπτου, μειώνοντας κατά 40% τους χρόνους μεταφοράς του πετρελαίου και κατά πολύ την τιμή μεταφοράς του, μιας και μειώνεται και η θαλάσσια ρύπανση και τα ατυχήματα από πετρελαιοκηλίδες.
Φαύλος κύκλος ένα Παλαιστινιακό Κράτος
Η Σαουδική Αραβία τη δεκαετία του ’70 εισηγήθηκε τη δημιουργία δύο κρατών, του Ισραήλ και του Παλαιστινιακού Κράτους που απέρριψαν και οι Ισραηλινοί και οι Άραβες. Το στίγμα αυτής της παραμέτρου ήταν η έξοδος και η επιρροή της Σαουδικής Αραβίας στη Μεσόγειο διαμέσου του νεοσύστατου Παλαιστινιακού Κράτους. Η λύση δόθηκε με τον γάμο του διαδόχου της Ιορδανίας Χουσέιν και της Ρατζούα Αλ Σαΐφ, ξαδέλφης του διάδοχου βασιλιά της Σαουδικής Αραβίας το 2023.
Ο γάμος αυτός σηματοδότησε τρία σημαντικά ζητήματα:
1) Η μελλοντική βασίλισσα της Ιορδανίας θα είναι από τη Σαουδική Αραβία και η επιρροή της Σαουδικής Αραβίας θα ξεκινά από την Αραβική Θάλασσα μέχρι τη Μεσόγειο και την Ιερουσαλήμ στο Μεγάλο Τζαμί Αλ Άκσα.
2) Οι επενδύσεις της Σαουδικής Αραβίας στην Ιορδανία έχουν κορυφωθεί σε σχεδόν 14 δισεκατομμύρια δολάρια, καθιστώντας την έναν από τους μεγαλύτερους ξένους επενδυτές στην αραβική χώρα μετά τον βασιλικό γάμο το 2023. Οπότε μέρος της Οικονομίας της Ιορδανίας είναι εξαρτώμενο από τη Σαουδική Αραβία.
3) Ο μελλοντικός βασιλιάς της Ιορδανίας σε 50 χρόνια θα είναι μισός Σαουδάραβας με ρίζες από την πλευρά της τωρινής βασίλισσας Ράνιας από την Παλαιστίνη και το Κουβέιτ. Η καταγωγή της βασιλικής οικογένειας της Ιορδανίας φέρεται να είναι από τον προφήτη Μωάμεθ και η Σαουδική Αραβία είναι η Γη του Κορανίου. Επομένως, ο βασιλιάς της Ιορδανίας σε 50 χρόνια θα έχει στα χέρια του «το απόλυτο κύτταρο» του Ισλάμ με καταγωγή από τον προφήτη Μωάμεθ και τη χώρα του προφήτη δηλαδή τη Σαουδική Αραβία. Θα είναι ο πλέον σεβαστός ηγέτης στον Αραβικό κόσμο που θα ενώσει το Σουνίτικο Ισλάμ με τον Ουαχαμπισμό και την προσέγγιση και συμφιλίωση της Σαουδικής Αραβίας με το Σουνίτικο Ισλάμ.
Υπό τα πιο πάνω στοιχεία οι πλείστες Αραβικές Μοναρχίες ευνοούν μια ενσωμάτωση των Παλαιστινίων στο Ισραήλ ή στην Ιορδανία παρά να βρίσκεται η Παλαιστίνη στα χέρια ενόπλων Οργανώσεων όπως της Χαμάς, που ουσιαστικά απειλούν τις μοναρχίες του Αραβικού κόσμου και δη με την επιρροή της Τουρκίας στην Παλαιστινιακή Αρχή.
Το δε Ισραήλ αντιμετωπίζει την ίδρυση τού Παλαιστινιακού Κράτους με καχυποψία ως προς την ηγεσία που μπορεί να αναλάβει το νέο αυτό κράτος και τις πιθανές πολιτειακές αλλαγές, που στο τέλος μπορεί να το επανα-κυλήσουν στον εξτρεμισμό. Επίσης στον όλο συσχετισμό εμπλέκεται και το γεγονός ότι ένα Παλαιστινιακό Κράτος που θα ενώνει τη Δυτική Όχθη και τη Γάζα, θα εγκλωβίζει το Ισραήλ το οποίο και θα αναγκαστεί να δώσει διά γης διάδρομο επικοινωνίας μεταξύ των δυο μερών του Παλαιστινιακού Κράτους. Η ασφάλεια του Ισραήλ θα τριχοτομηθεί και θα εμποδίσει την εμπορική και επενδυτική του διέξοδο στη Μέση Ανατολή και στην Ερυθρά Θάλασσα.
Μπορεί το Ισραήλ να ενσωματώσει τους κατοίκους της Γάζας;
Από τα 10 εκατομμύρια πληθυσμού στο Ισραήλ, τα 2,1 εκατομμύρια Ισραηλινοί αυτοπροσδιορίζονται ως μη Εβραίοι, αντιπροσωπεύοντας το 25% του πληθυσμού. Οι Άραβες Σουνίτες μουσουλμάνοι αποτελούν τη μεγαλύτερη μειονότητα (περίπου 1,5 εκατομμύριο), συμπεριλαμβανομένων περίπου 300.000 πρώην νομάδων Βεδουίνων. Δύο επιπλέον μουσουλμανικές ομάδες είναι η κοινότητα των Κιρκασίων της Γαλιλαίας (περίπου 4.000 μέλη) και η κοινότητα Αχμέτι στην πόλη της Χάιφα (περίπου 1000 μέλη).
Οι χριστιανικές κοινότητες αριθμούν περίπου 162.000, η πλειοψηφία των Ισραηλινών χριστιανών είναι Ελληνορθόδοξοι, Ελληνοκαθολικοί και Ρωμαιοκαθολικοί, ενώ δεκάδες χριστιανικά δόγματα βρίσκουν εκπροσώπηση στο Ισραήλ. Επιπλέον, αρκετές λιγότερο γνωστές μονοθεϊστικές θρησκείες ακμάζουν στο Ισραήλ - η πίστη των Δρούζων, με πάνω από 130.000 οπαδούς που ζουν στο βόρειο τμήμα της χώρας, η πίστη Μπαχάι, της οποίας το παγκόσμιο κέντρο βρίσκεται στη Χάιφα και οι αρχαίες κοινότητες των Καραϊτών (περίπου 40.000 ) και οι Σαμαρείτες (περίπου 800), που εξελίχθηκαν παράλληλα με τον Ιουδαϊσμό.
Αποτελεί ερώτημα κατά πόσον το Ισραήλ θα μπορέσει να ενσωματώσει ένα μεγάλο αριθμό από τα 2 εκατομμύρια του πληθυσμού της Γάζας σε περίπτωση που η δημιουργία ενός Παλαιστινιακού Κράτους δεν προκριθεί. Από την άλλη τα οικονομικά θα επηρεάσουν σαφώς μια ανάλογη απόφαση. Το ΑΕΠ στο Ισραήλ ανερχόταν σε 525 δισεκατομμύρια δολάρια το 2022, σύμφωνα με επίσημα στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας.
Η Οικονομία του Ισραήλ συρρικνώθηκε πολύ περισσότερο από το αναμενόμενο μετά τη σύγκρουση με τη Χαμάς στη Γάζα τον Οκτώβριο 2023 και μειώθηκε κατά 19% σε ετήσια βάση το τέταρτο τρίμηνο του 2023 που ισοδυναμεί με πτώση 5% μεταξύ Οκτωβρίου και Δεκεμβρίου του 2023. Οι ιδιωτικές δαπάνες μειώθηκαν κατά 26,3%, οι εξαγωγές μειώθηκαν κατά 18,3% και σημειώθηκε διολίσθηση 67,8% στις επενδύσεις σε πάγια στοιχεία ενεργητικού, ιδίως σε κτήρια κατοικιών.
Ο Κατασκευαστικός τομέας υπέφερε από έλλειψη εργατικού δυναμικού, λόγω της επιστράτευσης και της μείωσης των Παλαιστινίων εργαζομένων. Ενώ οι κρατικές δαπάνες, κυρίως για στρατιωτικούς εξοπλισμούς και αποζημιώσεις επιχειρήσεων και νοικοκυριών, αυξήθηκαν κατά 88,1%. Παρά την απότομη πτώση του ΑΕΠ μεταξύ Οκτωβρίου και Δεκεμβρίου 2023, η οικονομία του Ισραήλ αναπτύχθηκε κατά 2% για ολόκληρο το έτος, αν και αναμενόταν να επεκταθεί κατά 3,5% κυρίως λόγω της στήριξης από τις χρηματοδοτήσεις των ΗΠΑ και των Εβραίων εκτός Ισραήλ.
*Συμβούλου Εξωτερικής Πολιτικής και Επενδύσεων
Διαβάστε επίσης: Πώς η κρίση στη Μέση Ανατολή επηρεάζει την παγκόσμια οικονομία