του Gideon Rachman στους Financial Times
Η Μέση Ανατολή φλέγεται. Υπάρχει πόλεμος στην Ευρώπη. Η Αμερική βρίσκεται σε αναταραχή. Ευτυχώς, εγώ βρίσκομαι στην Ιαπωνία. Εδώ, η εποχή που ανθίζουν οι κερασιές βαίνει προς το τέλος της.
Η ιδέα πως η Ιαπωνία είναι ένα καταφύγιο στους δύσκολους καιρούς έχει προφανώς έρθει και σε άλλους ανθρώπους. Ο Τζακ Μα, ο δισεκατομμυριούχος ιδρυτής της Alibaba, μετακόμισε εκεί όταν έπεσε στη δυσμένεια της χώρας του, της Κίνας. Λίγο αφότου έφτασα στο Τόκιο, είδα τον Ρομάν Αμπράμοβιτς –τον Ρώσο ολιγάρχη στον οποίον έχουν επιβληθεί πολλές κυρώσεις- σε ένα δρομάκι στο Ομοτεσάντο, μια μοδάτη εμπορική περιοχή. (Ηταν απλώς μια ματιά, αλλά αυτά τα άτονα, αξύριστα χαρακτηριστικά δύσκολα τα μπερδεύεις).
Δεν είναι μόνο δισεκατομμυριούχοι που έχουν αποφασίσει πως, σε τελική ανάλυση, η Ιαπωνία μοιάζει αυτή τη στιγμή με ένα καλό στοίχημα. Η χώρα επί του παρόντος βιώνει μια τουριστική έκρηξη –καθώς εισρέουν μαζικά ταξιδιώτες, που τους προσελκύει το φθηνό γεν (το οποίο πρόσφατα άγγιξε χαμηλό 34 ετών), όπως και το φαγητό, η κουλτούρα και τα ψώνια.
Και οι επενδυτές, όμως, επίσης τη βλέπουν με "νέο μάτι". Μια επίσκεψη στην Ιαπωνία από τον θρυλικό επενδυτή Γουόρεν Μπάφετ πέρυσι θεωρήθηκε ως έγκριση. Ο δείκτης μετοχών Nikkei έχει σημειώσει άνοδο περίπου 30% τους τελευταίους 12 μήνες –ξεπερνώντας τελικά το επίπεδο που είχε αγγίξει το 1989, στο αποκορύφωμα της εποχής της «φούσκας». Αυτή η συμβολική στιγμή δημιούργησε ελπίδες πως, μετά από 30 χρόνια στον λήθαργο, η ιαπωνική οικονομία επιτέλους κινείται.
Η ιαπωνική φούσκα έσκασε περίπου την ίδια περίοδο που η Κίνα άνοιγε τις πόρτες της στις ξένες επενδύσεις. Η επακόλουθη 30ετής στασιμότητα της Ιαπωνίας μπορεί να συσχετιστεί με την ταυτόχρονη άνθηση δεκαετιών στην Κίνα - καθώς η παράλογη ευφορία του Τόκιο τη δεκαετία του 1980 μεταφέρθηκε στο Χονγκ Κονγκ και τη Σαγκάη.
Τώρα όμως, καθώς αυξάνονται οι ανησυχίες για το μέλλον της Κίνας και του Χονγκ Κονγκ, τα ελκυστικά στοιχεία της Ιαπωνίας έρχονται και πάλι στο επίκεντρο. Αμερικανικές εταιρείες όπως οι Microsoft, Oracle, Micron και Blackstone έχουν πρόσφατα αυξήσει τις επενδύσεις τους στη χώρα. Διοικητικά στελέχη που προέρχονται από τη Δύση και δεν νοιώθουν άνετα να φέρουν τις οικογένειές τους στην Κίνα -ή ακόμα και να ταξιδέψουν εκεί- δεν έχουν τέτοιους ενδοιασμούς για την Ιαπωνία.
Η εύρεση του σωστού εργατικού δυναμικού παραμένει πρόβλημα επειδή ο πληθυσμός της Ιαπωνίας συρρικνώνεται και γερνάει –και η μετανάστευση είναι σε χαμηλό επίπεδο και δεν ενθαρρύνεται. Αλλά η τεχνολογική ικανότητα, η βιομηχανική βάση, οι υποδομές και η τεράστια δεξαμενή αποταμιεύσεων παραμένουν φοβερά ατού.
Αυτή τη χρονιά, η TSMC, μια ταϊβανέζικη εταιρεία που είναι ο κορυφαίος κατασκευαστής ημιαγωγών παγκοσμίως, άνοιξε το πρώτο της εργοστάσιο στην Ιαπωνία και ανακοίνωσε σχέδια για άνοιγμα και δεύτερου. Οι Ιάπωνες ελπίζουν να δουν μια επανάκαμψη της βιομηχανίας ημιαγωγών τους –καθώς γίνονται βασικό μέρος της παγκόσμιας εφοδιαστικής αλυσίδας που παρακάμπτει την ηπειρωτική Κίνα.
Η ανησυχία για το μέλλον της Κίνας βοηθά επίσης τον ιαπωνικό κλάδο υπηρεσιών. Δύο διακεκριμένα βρετανικά ιδιωτικά σχολεία –το Malvern και το Rugby- πρόσφατα άνοιξαν campus στην Ιαπωνία. Πολλοί από τους νέους φοιτητές τους είναι πιθανό να έρθουν από την ηπειρωτική Κίνα. Κινέζοι επενδυτές επίσης δείχνουν αυξανόμενο ενδιαφέρον για αγορά ακινήτων στο Τόκιο.
Αλλά η ανησυχία για το μέλλον της κινεζικής οικονομίας –και οι αυξανόμενες γεωπολιτικές εντάσεις μεταξύ του Πεκίνου και της Δύσης- δεν είναι στα ξεκάθαρα «συν» για την Ιαπωνία. Η Κίνα είναι επίσης μια τεράστια αγορά για τις ιαπωνικές εταιρείες. Μια επιβραδυνόμενη κινεζική οικονομία θα σημάνει χαμηλότερες πωλήσεις. Πολλές ιαπωνικές εταιρείες θεωρούν τις συζητήσεις περί «αποσύνδεσης» από την Κίνα ως εμπορική τρέλα και απειλή για το μέλλον τους.
Η κινεζική ενδοχώρα είναι επίσης μια σημαντική παραγωγική βάση για τις ιαπωνικές εταιρείες. Αν οι ΗΠΑ και η Ευρώπη αποφασίσουν να θέσουν εμπόδια προστατευτισμού στα ηλεκτρικά οχήματα που κατασκευάζονται στην Κίνα, αυτό θα έπληττε την ιαπωνική Nissan, καθώς και κινέζους πρωταθλητές όπως η BYD.
Υπάρχουν ξεκάθαρα ευκαιρίες για την Ιαπωνία στην προωθούμενη από την Αμερική ιδέα του «friendshoring» της παραγωγής σε δημοκρατίες που σκέφτονται με παρόμοιο τρόπο. Αλλά οι Ιάπωνες γνωρίζουν επίσης πως οι Αμερικάνοι μπορεί να είναι απρόβλεπτοι –ιδιαίτερα εν όψει εκλογών. Οι προσπάθειες της Nippon Steel να εξαγοράσει την US Steel μπλοκάρονται επί του παρόντος από την κυβέρνηση Μπάιντεν.
Αν ο Ντόναλντ Τραμπ επιστρέψει στον Λευκό Οίκο του χρόνου, οι ΗΠΑ πιθανότατα θα γίνουν ακόμα πιο προστατευτικές και απρόβλεπτες. Αυτή η προοπτική έχει γίνει εμμονή τώρα στο Τόκιο. Υπάρχει ακόμα και ιαπωνική λέξη, «moshitora», που μεταφράζεται σε «και αν ο Τραμπ;» -το «tora» μεταφράζεται επίσης και ως τίγρης.
Αν η Αμερική μοιάζει απρόβλεπτη και ανησυχητική, τότε η Κίνα μοιάζει ξεκάθαρα τρομακτική από την άποψη της Ιαπωνίας. Μια αδυσώπητη στρατιωτική ενίσχυση τα τελευταία 20 χρόνια σημαίνει πως το Πεκίνο έχει τώρα το μεγαλύτερο πολεμικό ναυτικό του κόσμου. Η Ιαπωνία και η Κίνα έχουν επίσης μια άλυτη εδαφική διαφορά –και τα κινεζικά πλοία συνεχίζουν να παρενοχλούν τα ιαπωνικά γύρω από τα αμφισβητούμενα νησιά, γνωστά ως Senkakus στην Ιαπωνία.
Η απάντηση του Τόκιο ήταν να αυξήσει τις αμυντικές δαπάνες και να πάει πιο κοντά στις ΗΠΑ. Αλλά μεταξύ των ειδημόνων σε θέματα εθνικής ασφάλειας, υπάρχει μια αίσθηση απειλής. Ένας αξιωματούχος υποστηρίζει πως η Ιαπωνία αντιμετωπίζει πιο επικίνδυνο περιβάλλον απ’ ότι οποιαδήποτε άλλη χώρα των G7 –επειδή έχει κοντινούς γείτονες την Κίνα, τη Ρωσία και τη Βόρεια Κορέα.
Οι Ιάπωνες λένε ότι το άνθος της κερασιάς είναι ακόμα πιο όμορφο επειδή είναι φευγαλέο. Αισθάνομαι το ίδιο για την παρούσα στιγμή στην Ιαπωνία. Θα πρέπει να απολαύσουμε το status της χώρας ως καταφύγιο από τα προβλήματα του κόσμου, διότι - δυστυχώς - είναι απίθανο να διαρκέσει για πάντα.