του Ανδρέα Αθανασιάδη *
Το συνταξιοδοτικό αποτελεί πλέον μια από τις υψηλές προτεραιότητες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το έλλειμμα αυξάνεται με ιλιγγιώδη ρυθμό φτάνοντας σε επίπεδα τρισεκατομμυρίων, γεγονός που οδηγεί τα κράτη μέλη στην εφαρμογή μέτρων που ωθούν τους εργαζόμενους στην αποταμίευση για κάλυψη των μελλοντικών τους αναγκών.
Οι συνταξιοδοτικές παροχές του κράτους αρκούν μόνο για την κάλυψη των βασικών αναγκών ενός συνταξιούχου. Για να διασφαλίζεται μια αξιοπρεπής διαβίωση στη συνταξιοδότηση, είναι αναγκαίο για τον κάθε πολίτη να αποταμιεύσει ενώ εργάζεται, ώστε αργότερα να μπορεί να λαμβάνει επιπλέον εισόδημα που θα συμπληρώνει τις κρατικές παροχές. Κάτι τέτοιο είναι εφικτό μέσα από σωστό προγραμματισμό και πειθαρχεία. Ιδανικά η αποταμίευση ξεκινά σε νεαρή ηλικία για να γίνεται ταυτόχρονα με την ένταξη του ατόμου στην εργασία.
Η ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ ΤΗΣ ΑΠΟΤΑΜΙΕΥΣΗΣ
Η κουλτούρα αποταμίευσης αποτελεί σημαντικό εργαλείο για να προωθηθεί αυτός ο κοινός στόχος. Χωρίς αποταμιευτική συνείδηση είναι δύσκολο για τα νεαρά άτομα να αρχίσουν νωρίς να αποταμιεύουν μέρος του μισθού τους γνωρίζοντας πως αυτό θα τους «επιβραβεύσει» δεκαετίες αργότερα. Ήδη σε κάποια κράτη έχουν υιοθετηθεί νόμοι που καθιστούν υποχρεωτική τη συμμετοχή σε επαγγελματικά συνταξιοδοτικά σχέδια του δεύτερου πυλώνα, δηλαδή σε σχέδια σύνταξης για τα οποία συνεισφέρει τόσο ο εργοδοτούμενος όσο και ο εργοδότης. Η συμμετοχή σε ένα σχέδιο δεύτερου πυλώνα συμπληρώνει την σύνταξη του κράτους σε ένα ικανοποιητικό βαθμό. Ωστόσο, σε πολλές περιπτώσεις είναι αναγκαίο να λαμβάνεται συμπληρωματική σύνταξη από αποταμιεύσεις που θα επιτευχθούν μέσα από τον τρίτο πυλώνα, δηλαδή μέσα από ένα ατομικό συνταξιοδοτικό σχέδιο στο οποίο συνεισφέρει μόνο ο πολίτης.
Εξίσου σημαντικό εργαλείο για την προώθηση της αποταμίευσης είναι και η ύπαρξη επιλογών σε συνταξιοδοτικά σχέδια ώστε να μπορεί ο πολίτης να επιλέξει αυτό που του ταιριάζει. Στην Κύπρο, η νομοθεσία επιτρέπει τις ίδιες φοροαπαλλαγές τόσο για τις εισφορές στα ταμεία προνοίας όσο και για τα ασφαλιστικά σχέδια συντάξεων, γνωστά και ως σχέδια Κλάδου 7. Και οι δύο επιλογές λειτουργούν σχεδόν με τον ίδιο τρόπο: Το ποσοστό του μισθού του που επιλέγει ο κάθε υπάλληλος ως συνεισφορά, μαζί με τη συνεισφορά του εργοδότη μεταφέρονται κάθε μήνα στη μερίδα του εργαζόμενου ο οποίος λαμβάνει ένα συνολικό ποσό με την αφυπηρέτηση του. Σε πολλές περιπτώσεις, οι εργοδότες προσφέρουν περισσότερες από μια επιλογές στο προσωπικό, όπως για παράδειγμα ένα ταμείο προνοίας και ένα σχέδιο κλάδου 7. Έτσι, σε έναν εργοδότη, ορισμένοι εργαζόμενοι επιλέγουν τη συμμετοχή τους σε ταμείο προνοίας ενώ άλλοι σε ασφαλιστικό ταμείο κλάδου 7.
Εφόσον οι εισφορές και στα δύο ταμεία φοροαπαλλάσονται με τον ίδιο τρόπο, η επιλογή αφορά κυρίως στην προοπτική του ταμείου, δηλαδή την εμπιστοσύνη στην επενδυτική πολιτική που ακολουθείται. Το 2020 ψηφίστηκαν αυστηρές νομοθεσίες για τα ταμεία προνοίας που τα υποχρεώνουν να λειτουργούν σε πιο επαγγελματική βάση. Πλέον εισάγονται μεταξύ άλλων πρόνοιες για στελέχωση των διαχειριστικών επιτροπών με προσοντούχα άτομα, την αξιοποίηση συμβούλων επενδύσεων και την παροχή λεπτομερούς πληροφόρησης προς τα μέλη του ταμείου και την εποπτική αρχή.
Τα ασφαλιστικά ταμεία κλάδου 7 λειτουργούν ώριμα εδώ και χρόνια πάνω σε επαγγελματικές βάσεις. Η λειτουργία τους και η επενδυτική πολιτική που ακολουθούν διέπεται από την ευρωπαϊκή οδηγία για τη Φερεγγυότητα, γνωστή και ως Solvency II ενώ ο κλάδος εποπτεύεται από τον Έφορο Ασφαλίσεων και την Υπηρεσία Ελέγχου Ασφαλιστικών Εταιρειών βάσει των προνοιών του περί Ασφαλιστικών και Αντασφαλιστικών Εργασιών και Άλλων Συναφών Θεμάτων Νόμου του 2016, τους σχετικούς Κανονισμούς και τις Οδηγίες που εκδίδονται κατά καιρούς.
Παρόλο που στην Κύπρο λειτουργούν πέραν από 1000 ταμεία προνοίας δεν φημιζόμαστε για την αποταμιευτική μας κουλτούρα. Μεγάλος αριθμός πολιτών εξακολουθεί να μην συμμετέχει σε επαγγελματικά συνταξιοδοτικά σχέδια, ενώ ο αριθμός των ατόμων που διαθέτουν ατομικό συνταξιοδοτικό σχέδιο είναι αξιοσημείωτα μικρός. Οι πρόνοιες της νομοθεσίας που ίσχυε μέχρι πρόσφατα, επέτρεπαν την ρευστοποίηση ενός ταμείου προνοίας χωρίς ιδιαίτερο λόγο, κάτι το οποίο έτυχε ευρείας χρήσης μετά την κρίση του 2013. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, την απόδοση αποταμιεύσεων στους εργαζόμενους οι οποίοι με τη σειρά τους τις ξόδεψαν. Οι επιπτώσεις θα φανούν σε μερικά χρόνια από τώρα, όταν πολλοί εργαζόμενοι θα έχουν φτάσει σε ηλικία συνταξιοδότησης και τα διαθέσιμα χρήματά τους θα είναι ανεπαρκή για την αξιοπρεπή ζωή που επιθυμούσαν. Με τη νέα νομοθεσία, η διάλυση ενός ταμείου δεν είναι εφικτή, βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση. Ωστόσο, ο δρόμος είναι μακρύς και τα όσα πρέπει να γίνουν είναι ακόμη πολλά.
ΤΑ ΕΠΟΜΕΝΑ ΒΗΜΑΤΑ
Σημαντικό βήμα προς τα μπρος θα αποτελέσει η εφαρμογή διαδικασιών που θα επιτρέπουν την αυτόματη μεταφορά των αποταμιεύσεων ενός εργαζομένου από το ένα ταμείο στο άλλο, σε περίπτωση που αλλάζει εργοδότη. Χωρίς να γίνεται ρευστοποίηση και χωρίς ο εργαζόμενος να παίρνει στα χέρια του τις αποταμιεύσεις του, το κράτος θα πρέπει να φροντίσει να διατηρούνται τα συνταξιοδοτικά αποθέματα ενός εργαζομένου σε ένα κλειστό κύκλο ενόσω αυτός εργάζεται. Μόνο όταν φτάσει σε ηλικία συνταξιοδότησης ή σε ορισμένες ειδικές περιπτώσεις θα πρέπει κανείς να λαμβάνει τις αποταμιεύσεις που προορίζονται ως σύνταξη. Διαφορετικά το συνταξιοδοτικό έλλειμα θα συνεχίσει να αυξάνεται και το πρόβλημα θα διογκώνεται.
Η κληρονομιά που αφήνουμε στα παιδιά και τα εγγόνια μας δεν πρέπει να είναι η φιλανθρωπία μας. Εφόσον δεν διασφαλίσουμε επαρκές εισόδημα για τους εαυτούς μας, θα αναγκαστούμε να στραφούμε προς στο κράτος για βοήθεια, το οποίο με τη σειρά του θα στραφεί στους μελλοντικούς εργαζομένους για να εισπράξει μέσα από φορολογίες. Όσο χρόνο και αν έχουμε χάσει μέχρι στιγμής, ποτέ δεν είναι αργά να για να αρχίσουμε την αποταμίευση για τη σύνταξή μας. Αν δεν το κάνουμε για εμάς, ας το κάνουμε για τα παιδιά μας.
*Γενικού Διευθυντή ΣΑΕΚ (Σύνδεσμος Ασφαλιστικών Εταιρειών Κύπρου)