Της Πωλίνας Άνιφτου*
Το Κυπριακό είναι ένα από τα τρία θέματα που απασχολούν την περιοχή μαζί με το Παλαιστινιακό και το Κουρδικό και η λύση τους δεν εξαρτάται από εσωτερικές εθνοτικές συγκυρίες αλλά κυρίως από τον διεθνή παράγοντα και τις πολιτικές ανακατατάξεις που επηρεάζουν την περιοχή. Η μεταμόρφωση της Οθωμανικής και Βρετανικής Αυτοκρατορίας στη Μέση Ανατολή έφεραν στη διεθνή επιφάνεια κράτη όπως την Τουρκία, το Ισραήλ, την Κύπρο, ενώ η απόσυρση της Γαλλίας δημιούργησε κράτη όπως τον Λίβανο, σταθεροποίησε την Ιορδανία και ενοποίησε τον «γαλλόφωνο» αραβικό κόσμο.
Παγίδα για τους εμπλεκόμενους
Σήμερα το Κυπριακό αποτελεί μια παγίδα για όλους τους εμπλεκόμενους: η Τουρκία δεν επιθυμεί κατάληψη όλου του νησιού παρά τις κατά περιόδους απειλές της, μιας και θα προτιμούσε μια ΔΔΟ όπου οι Ε/κ θα πληρώσουν την εισβολή και την επανένωση του νησιού. Ο καημός της επιστροφής και ο φόβος ενός νέου πολέμου πιστεύεται από την Άγκυρα ότι μπορεί να αποτελέσει καταπέλτη ώστε να επηρεαστεί η κοινή γνώμη των Ε/κ. Η δε Βρετανία δεν ενδιαφέρεται για μια επίλυση του Κυπριακού, αφού η υφιστάμενη κατάσταση την έχει εξυπηρετήσει ώστε να ελέγχει και τις δύο πλευρές. Επίσης, η Κύπρος για το ΗΒ αποτελεί ορμητήριο για τον έλεγχο της περιοχής που διαφαίνεται πως ενδιαφέρει και πάλι το Λονδίνο. Η Ελλάδα είναι ο αδύναμος κρίκος που δεν θα επιχειρήσει ποτέ να διεκδικήσει μια δυναμική θέση στη Μέση Ανατολή ή και να διεκδικήσει την Κύπρο, παρόλες τις νέες συμμαχίες στην περιοχή με το Ισραήλ και την Αίγυπτο. Η παγίδα του Κυπριακού κρύβεται αφενός στο γεγονός στο πώς θα εξελιχθεί και αφετέρου στις αλλαγές των όσων έρχονται την επόμενη δεκαετία και δη στο Παλαιστινιακό.
Παλαιστινιακό: Τα οικονομικά της 2ης Ιντιφάντα (2000)
Το Κυπριακό από το 1960 ακολουθούσε την πορεία των προβλημάτων της Βαλκανικής μιας και κυρίως οι δύο εγγυήτριες και κύριες δυνάμεις η Τουρκία και η Ελλάδα ήταν βαλκανικές χώρες. Το Κυπριακό δεν ακολουθούσε τις συνεχείς ανακατατάξεις και τη βία των μεσανατολικών θεμάτων και δεν γνώριζε περιόδους που μπορούσε η ύφεση να οδηγήσει σε ένοπλη σύγκρουση. Απεναντίας το κύριο θέμα της περιοχής το Παλαιστινιακό δεν έχει ένα βασικό και ασφαλές status quo, μιας και οι ένοπλες συγκρούσεις δημιουργούν σε εναλλασσόμενα ισοζύγια δυνάμεων αλλά επίσης και αιφνιδιασμούς.
Η δημιουργία παλαιστινιακού κράτους που είναι το κύριο αίτημα εδώ και σχεδόν ένα αιώνα συναντά την απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου στις 19/7/2024 ότι η ισραηλινή κατοχή στη Δυτική όχθη είναι παράνομη και πλέον επιφυλάσσεται ότι είναι επιτακτική η δημιουργία ενός παλαιστινιακού κράτους για τα 2 εκατομμύρια Παλαιστινίων στη Γάζα, για τα 2,7 εκατομμύρια στη Δυτική Όχθη και τα άλλα 9 εκατομμύρια που ζουν ανά τον κόσμο. Το Διεθνές Δικαστήριο δεν δέχεται να υπάρχουν ανιθαγενείς που δεν έχουν πατρίδα και δεν έχουν εκπροσώπηση στο Διεθνές Δίκαιο. Οι Κούρδοι έχουν την υπηκοότητα του κράτους που διαμένουν, οι Τ/κ έχουν οι πλείστοι διαβατήρια της Κυπριακής Δημοκρατίας, οι Παλαιστίνιοι έχουν ταξιδιωτικά έγγραφα από την Ιορδανία ή από όποια άλλη χώρα διαμένουν, όμως δεν έχουν μια κρατική οντότητα που να ανήκουν.
Θα μπορούσε να παρακαμφθεί το αίτημα για τη δημιουργία ενός παλαιστινιακού κράτους αν το Ισραήλ συμπεριφερόταν με πολιτειακή σύνεση και ενσωμάτωνε τους Παλαιστινίους ή δημιουργούσε ένα πλέγμα συνεργασίας που τελικά δεν είναι εφικτό ειδικά μετά τη Δεύτερη Ιντιφάντα του 2000. Το σωρευτικό οικονομικό κόστος της αυστηρότερης ισραηλινής πολιτικής αποκλεισμού, των περιορισμών και των στρατιωτικών επιχειρήσεων στη Δυτική Όχθη από το 2000 υπολογίζεται σε 57,7 δισεκατομμύρια δολάρια, σύμφωνα με την τελευταία έκθεση της UNCTAD στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ. Οι βασικοί οικονομικοί δείκτες πριν και μετά τον αποκλεισμό δείχνουν πτυχές της υποανάπτυξης της Γάζας. Την εποχή της ίδρυσης της Παλαιστινιακής Εθνικής Αρχής το 1994, η Γάζα είχε περίπου το ίδιο βιοτικό επίπεδο με τη Δυτική Όχθη. Ο λόγος τού κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Γάζας προς αυτό της Δυτικής Όχθης μειώθηκε από το 1994 κατά 44% το 2007 και έφτασε στο 28% το 2022. Κατά την περίοδο 2006–2022, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Γάζας συρρικνώθηκε κατά 27%, από $1.994 το 2006 σε $1.257 το 2022.
Η πολιτική αποκλεισμού και οι περιορισμοί επιβλήθηκαν από το Ισραήλ μετά το ξέσπασμα της δεύτερης Παλαιστινιακής Ιντιφάντα (εξέγερση) τον Σεπτέμβριο του 2000 και υποδεικνύει ότι το ελάχιστο κόστος για την εξάλειψη της φτώχειας στη Δυτική Όχθη αυξήθηκε έξι φορές μεταξύ 1998 και 2007 από 73 εκατομμύρια δολάρια σε 428 εκατομμύρια δολάρια. Η φτώχεια και η ανισότητα αυξήθηκαν δραματικά στον απόηχο της δεύτερης Ιντιφάντα μόνο για να επιστρέψουν στο επίπεδο πριν από τη δεύτερη Ιντιφάντα σχεδόν δύο δεκαετίες αργότερα. Η έκθεση επισημαίνει ότι το άμεσο αποτέλεσμα των αυστηρότερων ισραηλινών περιορισμών που επιβλήθηκαν στη Δυτική Όχθη μετά τη δεύτερη Ιντιφάντα ήταν μια δραστική πτώση του βιοτικού επιπέδου και ότι τα φτωχότερα στρώματα του πληθυσμού επηρεάστηκαν περισσότερο.
Ο αντίκτυπος των αυστηρότερων ισραηλινών περιορισμών και στρατιωτικών επιχειρήσεων στη Δυτική Όχθη ήταν μια συρρίκνωση κατά το ένα τρίτο του μεγέθους της μεταξύ 2000 και 2002. Επιπλέον, αυτοί οι περιορισμοί είχαν αρνητικό μακροχρόνιο αντίκτυπο που επηρέασε όλους τους οικονομικούς τομείς για τουλάχιστον 20 χρόνια. Αν και η περιφερειακή οικονομία στη Δυτική Όχθη αναπτύχθηκε κατά 6,2% ετησίως από το 2007, η ανάπτυξη ήταν ασταθής, κυμαινόμενη από 13,1% το 2008 σε 1,6% το 2019. Αυτή η αστάθεια συνήθως συνδέεται με την ανικανότητα δημιουργίας απασχόλησης. Πράγματι, το ποσοστό ανεργίας στη Δυτική Όχθη ήταν υψηλό, κυμαινόμενο γύρω στο 18% μεταξύ 2007 και 2019. Η ανικανότητα της περιορισμένης περιφερειακής οικονομίας της Δυτικής Όχθης να δημιουργήσει θέσεις εργασίας αναγκάζει μέχρι και σήμερα πολλούς Παλαιστίνιους να αναζητήσουν εργασία στο Ισραήλ και τους οικισμούς του.
Τα οικονομικά της Γάζας μετά την 7η Οκτωβρίου
Για την ιστορία το Ισραήλ έχει καταλάβει τη Γάζα και τη Δυτική Όχθη, συμπεριλαμβανομένης της Ανατολικής Ιερουσαλήμ, από τον Ιούνιο του 1967. Παρά την «απόσυρση» του Ισραήλ από τη Γάζα το 2005, έχει διατηρήσει τον έλεγχο του εναέριου χώρου και όλων των χερσαίων και θαλάσσιων συνόρων της Γάζας, εκτός από τα 12 χιλιόμετρα σύνορα με την Αίγυπτο. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 και ενισχύθηκε πολύ μετά το 2007, ο παλαιστινιακός λαός στη Γάζα έχει υποβληθεί σε παρατεταμένους και αυστηρούς περιορισμούς στη μετακίνησή του που, σε συνδυασμό με τους αυστηρούς περιορισμούς στο εμπόριο αγαθών, στην πραγματικότητα ισοδυναμούν με αποκλεισμό του πληθυσμού των 2 εκατομμυρίων σε 365 km² στη Λωρίδα της Γάζας. Επιπλέον, το Ισραήλ δεν επιτρέπει την κατασκευή και λειτουργία αεροπορικών ή θαλάσσιων λιμένων και απαγορεύει ή περιορίζει την εισαγωγή κρίσιμων εισροών παραγωγής και Τεχνολογίας.
Η επίθεση της Χαμάς τον Οκτώβριο του 2023 βρήκε το Ισραήλ απροετοίμαστο για το τι θα ακολουθούσε, όχι γιατί δεν ανέμενε μια παρόμοια επίθεση αλλά κυρίως γιατί δεν ειδοποίησε έγκαιρα τους κατοίκους του και κατά δεύτερον επειδή η Δύση αντέδρασε με έντονο τρόπο απέναντι στην επίθεση του Ισραήλ στη Γάζα. Από τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία του ΟΗΕ αναφέρεται ότι, κατά το πρώτο εξάμηνο του 2023, το ΑΕΠ της Γάζας συρρικνώθηκε κατά 4,5%. Ωστόσο, για να καταγραφεί ο πρόσθετος αντίκτυπος της στρατιωτικής επιχείρησης κατά τη διάρκεια του τέταρτου τριμήνου, υποτέθηκε ότι ο αντίκτυπος ήταν παρόμοιος με την τριμηνιαία απώλεια ΑΕΠ κατά τη διάρκεια της ισραηλινής στρατιωτικής επιχείρησης του 2014 (38%), προσαρμόζοντας τη διάρκεια και τη σοβαρότητα τής εν λόγω στρατιωτικής επιχείρησης. Υπολογίζεται ότι, το 2023, το ετήσιο ΑΕΠ της Γάζας μειώθηκε κατά 655 εκατομμύρια δολάρια, που ισοδυναμεί με το 24% του ΑΕΠ, με ελαφρώς υψηλότερη συρρίκνωση (26,1%) του κατά κεφαλήν ΑΕΠ που τώρα ανέρχεται σε λίγο περισσότερο από το ένα τρίτο της αιχμής του το 2005.
Μέχρι το τέλος του τρίτου τριμήνου του 2023, η ανεργία στη Γάζα ήταν 45,1%. Η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας (ILO) υπολόγισε ότι το 61% της απασχόλησης έχει χαθεί σε σύγκριση με τα επίπεδα πριν από τη σύγκρουση, που ισοδυναμεί με 182.000 θέσεις εργασίας. Μέχρι τον Δεκέμβριο του 2023, η ανεργία έφτασε το 79,3%. Από τα πιο πάνω στοιχεία διαφαίνεται πως το ΑΕΠ της Γάζας οδηγεί σε μια καθαρή υπολειτουργία της οικονομίας της αλλά και πλήρους εξάρτησής της από πρωτοβουλίες τρίτων όπως αυτή της Κύπρου μέσω της Αμάλθειας και άλλων ανθρωπιστικών κινήσεων.
Το σχέδιο ασφάλειας του Ισραήλ
Το Ισραήλ στηρίχθηκε στην ανάπτυξή του στην περιοχή στο Δόγμα της Περιφέρειας από τη δεκαετία του 1960, όπου το Ιράν και η Τουρκία στο πλαίσιο της εκδυτικοποίησής τους και της αποδυνάμωσης των Αράβων προώθησαν την ύπαρξη του Ισραήλ. Το Ισραήλ είναι σήμερα και δη μετά το πραξικόπημα στην Τουρκία το 2016 η χώρα εκείνη που ξεπέρασε την παιδική της ηλικία και τους συμμάχους της και στράφηκε στην κατάρτιση ενός νέου δόγματος για τη στήριξή της βασιζόμενο σε χώρες όπως η Ελλάδα και η Κύπρος.
Το Κυπριακό για το Ισραήλ αποτελεί ζήτημα υψίστης ασφαλείας και η όποια λύση ή εξέλιξη στο Κυπριακό ενδεχομένως να επηρεάσει και το Παλαιστινιακό ζήτημα. Η σημασία της Κύπρου υφίσταται στο ότι το νησί βρίσκεται ως γωνία παρακολούθησης όλων των πιθανών εχθρών του Ισραήλ από την Τουρκία ως τον Λίβανο, τα σημεία ελέγχου του Σουέζ αλλά και ως φυσική εξέλιξη του εναέριου χώρου του. Σήμερα η Κύπρος είναι σημαντική για το Ισραήλ για τους πιο κάτω λόγους:
1. Λιμάνι Εϊλάτ στο Ισραήλ: Το Ισραήλ πιέζει ώστε να γίνει ο φυσικός εδαφικός διάδρομος μεταφοράς προϊόντων από την Ερυθρά Θάλασσα στη Μεσόγειο που θα ανταγωνιστεί το Σουέζ. Τα προϊόντα θα εκφορτώνονται στο Λιμάνι του Άσκελον στο Ισραήλ στη Μεσόγειο και από εκεί στη Δύση. Το λιμάνι του Άσκελον απέχει περίπου 30 χλμ από τη Λωρίδα της Γάζας και ήταν μαζί με το λιμάνι του Ασκόντ από τα πρώτα που πλήγηκαν την 7η Οκτωβρίου. Το λιμάνι του Εϊλάτ έχει και αγωγούς που μπορούν να μεταφέρουν πετρέλαιο και αέριο. Πράγμα που σημαίνει ότι θα εξάγεται το πετρέλαιο από τον Περσικό Κόλπο και θα μεταφέρεται μέσω γης από τη Σαουδική Αραβία στο Εϊλάτ χωρίς να περνά από τη Διώρυγα του Σουέζ και τα Στενά του Άντεν αλλάζοντας τον ρου της παγκόσμιας ενεργειακής οικονομίας και ναυσιπλοΐας. Δηλαδή η μεταφορά του πετρελαίου θα γίνει 40% φθηνότερη και 30% ταχύτερα.
2. Στενά του Άντεν: το Ισραήλ με τη δημιουργία στρατιωτικής βάσης στο Σουδάν θέλει πλέον να ελέγξει την Ερυθρά Θάλασσα και το 20% των εμπορευμάτων που περνούν από την Ερυθρά Θάλασσα για να φτάσει στη Δύση. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο με την επαναφορά της κοινότητας των Εβραίων στην Υεμένη, την εξόντωση των Χούθι και την αλλαγή διακυβέρνησης στην Υεμένη με τη βοήθεια τής. Σαουδικής Αραβίας. Στην περίπτωση αυτή θα ικανοποιηθεί και το αίσθημα της Αλίγια των πρώτων Εβραίων που φεύγοντας από την Υεμένη τον 19 αιώνα για το παλαιό Βασίλειο του Ισραήλ, αποτέλεσαν τους πρώτους Εβραίους που επέστρεψαν στη σύγχρονη Παλαιστίνη.
3. Στενά των Δαρδανελίων: θα επιχειρηθεί για τα Στενά του Χορμούζ, του Άντεν και των Δαρδανελίων μέσω του Διεθνούς Οργανισμού Ναυτιλίας (ΙΜΟ) να αλλάξει το καθεστώς των στενών αυτών και να περάσουν υπό διεθνή έλεγχο. Ο Βόσπορος έχει μήκος περίπου 19 μίλια και ποικίλλει σε πλάτος μεταξύ ενός τρίτου και δύο μιλίων. Τα Δαρδανέλια έχουν μήκος περίπου 35 μίλια, το πλάτος τους μειώνεται από τέσσερα μίλια στο Αιγαίο σε περίπου 0,7 μίλια στο στενότερο σημείο τους. Το στενό του Βοσπόρου έχει παίξει σημαντικό ρόλο στο παγκόσμιο εμπόριο εδώ και αιώνες. Περίπου 48.000 πλοία διέρχονται από τα στενά κάθε χρόνο, καθιστώντας αυτήν την περιοχή μία από τις πιο πολυσύχναστες θαλάσσιες περιοχές στον κόσμο. Πριν τον πόλεμο στην Ουκρανία πάνω από το 3% της παγκόσμιας προσφοράς ή τρία εκατομμύρια βαρέλια ημερησίως, κυρίως από τη Ρωσία και την Κασπία Θάλασσα, διέρχονταν από την πλωτή οδό. Η διαδρομή στέλνει επίσης τεράστιες ποσότητες σιτηρών από τη Ρωσία, την Ουκρανία και το Καζακστάν στις παγκόσμιες αγορές.
4. Εδαφικός περιορισμός της Τουρκίας: Ο ζωτικός χώρος του Ισραήλ είναι η «πολιτική του μισοφέγγαρου», δηλαδή όπου υπάρχει γη να υπάρχουν σύμμαχοι, άρα το Ισραήλ δημιουργεί στενές γωνίες που του επιτρέπουν να ελέγχει την ορατότητα στη χώρα του, ώστε να μην απειλείται θαλάσσια και εναέρια. Το Ισραήλ θεωρεί την περιοχή από το Ντενισλί ως τη Χάτουσα μια οδό που πρέπει να απολέσει τον έλεγχό της η Τουρκία και να τερματιστεί η επιρροή της Τουρκίας, όπως πρέπει να τερματιστεί και η επιρροή της στην κατεχόμενη Κύπρο.
5. Αλλαγή των καθεστώτων στο Λεβάντ: Για να μπορέσει το Ισραήλ να υπάρξει σε κλίμα ειρήνης στην περιοχή θα πρέπει να φύγει το καθεστώς Άσαντ και να επέλθει εξόντωση της Χιζμπολάχ, αυτό θα συμβεί με την πτώση του καθεστώτος στο Ιράν και τη δημιουργία ενός κοσμικού καθεστώτος.
6. Αποκόλληση του Αζερμπαϊτζάν από την Τουρκία: το Αζερμπαϊτζάν πριματοδοτήθηκε ήδη με την περιοχή της Αρτσάχ και πλέον του δίνεται το δικαίωμα αν αποκολληθεί από την Τουρκία σε μια περίπτωση δημιουργίας ενός ομόσπονδου Ιράν να αναλάβει το βόρειο μέρος του που κατοικείται κυρίως από Αζέρους. Το Ισραήλ στοχεύει στην αποδυνάμωση της Τουρκίας που στηρίζει τη Χαμάς, επηρεάζει την Παλαιστινιακή Αρχή και προωθεί την τρομοκρατία στην περιοχή.
Σύμφωνα με το Stockholm International Peace Research Institute (SIPRI) οι στρατιωτικές δαπάνες του Ισραήλ -η δεύτερη μεγαλύτερη στην περιοχή μετά τη Σαουδική Αραβία- αυξήθηκαν κατά 24% φτάνοντας τα 27,5 δισεκατομμύρια δολάρια το 2023. Η αύξηση των δαπανών οφείλεται κυρίως στη μεγάλης κλίμακας επίθεση του Ισραήλ στη Γάζα ως απάντηση στην επίθεση στο νότιο Ισραήλ από τη Χαμάς τον Οκτώβριο του 2023. Η μεγάλη αύξηση των στρατιωτικών δαπανών στη Μέση Ανατολή το 2023 αντανακλούσε την ταχέως μεταβαλλόμενη κατάσταση στην περιοχή—από την αναθέρμανση των διπλωματικών σχέσεων μεταξύ του Ισραήλ και αρκετών αραβικών χωρών τα τελευταία χρόνια μέχρι το ξέσπασμα του μεγάλου πολέμου στη Γάζα και τους φόβους για σύγκρουση σε όλη την περιοχή, που βέβαια δεν φαίνεται να εξελίσσεται μιας και οι αραβικές μοναρχίες επικροτούν τόσο την εξόντωση της Χαμάς όσο και της Χιζμπολάχ που έχουν έντονο αντι-μοναρχικό χαρακτήρα.
Σε αυτά τα πλαίσια το Κυπριακό για το Ισραήλ δεν πρέπει να μείνει στα χέρια της Τουρκίας, μιας και η ενδυνάμωση της Τουρκίας θα οδηγήσει πιθανότητα σε κύματα ισλαμισμού και αν υπάρξει μια νέα κατάσταση στην περιοχή που μπορεί να ανατρέψει ειδικά τα δεδομένα που δημιούργησαν οι Συμφωνίες του Αβραάμ θα οδηγήσει το Ισραήλ σε νέα απομόνωση.
*Συμβούλου Εξωτερικής Πολιτικής και Επενδύσεων
Διαβάστε επίσης: 1974 - 2024: 50 χρόνια από την καταστροφή στο «οικονομικό θαύμα»