ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΗΣ ΧΡΙΣΤΙΝΑΣ ΚΑΪΛΗ*
«Η δουλειά μας για κοινωνική αλλαγή ξεκινά εκεί που η κοινωνία παγιδεύει ανθρώπους σε κοινωνικά καλούπια» υπογραμμίζει σε συνέντευξή της στο περιοδικό Economy Today η δρ Χριστίνα Καϊλή, κοινωνιολόγος στο Μεσογειακό Ινστιτούτο Κοινωνικού Φύλου. Διατυπώνοντας την πιο πάνω θέση η δρ Καϊλή στέλνει μήνυμα προς κάθε κατεύθυνση αφού διαπιστώνεται πως η χώρα μας έχει ακόμα δρόμο να διανύσει ως προς τα θέματα ισότητας και καταπολέμησης των διακρίσεων. Στοιχεία και γεγονότα που παραθέτει η δρ Καϊλή προβληματίζουν έντονα για την κοινωνική πρόοδο της χώρας μας και την εφαρμογή της νομοθεσίας σε ό,τι αφορά τα θέματα Ισότητα των Φύλων και της καταπολέμησης των διακρίσεων. Ερωτηθείσα εξάλλου σχετικά υπογραμμίζει την τεράστια ευθύνη που έχει η πολιτεία για «τη μετάβαση από τη νομική κατοχύρωση των δικαιωμάτων αυτών στην ουσιαστική εφαρμογή τους για να υπάρξει θεσμική, πολιτική και κοινωνική δικαιοσύνη».
Παρόλο που η συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας είναι αυξημένη, η συζήτηση για την Ισότητα των Φύλων παραμένει ακόμα ανοικτή και το φαινόμενο της γυάλινης οροφής εξακολουθεί να υφίσταται. Ποιες είναι οι δικές σας διαπιστώσεις;
Τη χαμηλότερη βαθμολογία στον Ευρωπαϊκό Δείκτη Ισότητας του 2022, για ακόμη μία χρονιά, συγκεντρώνει ο τομέας της εξουσίας και της πρόσβασης των γυναικών σε θέσεις λήψεως αποφάσεων, τόσο στον οικονομικό τομέα (24η θέση) όσο και στον πολιτικό (26η θέση). Παρά την αυξημένη συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας (49% γυν. - 62% ανδ.), η Κύπρος βρίσκεται στις τελευταίες θέσεις της Ε.Ε. στη συμμετοχή των γυναικών σε διοικητικές και διευθυντικές θέσεις εργασίας (19%) και στα διοικητικά συμβούλια (9%). H ασυμβατότητα σε σχέση με τα υψηλά επίπεδα μόρφωσης και εμπειρογνωμοσύνης των γυναικών στην Κύπρο, αντικατοπτρίζει τις υπάρχουσες προκαταλήψεις και έμφυλα στερεότυπα στην εργασιακή κουλτούρα. Επίσης, πρέπει να έχουμε υπόψη ότι οι τομείς ΣΤΕΜ αναμένεται επίσης να καθορίσουν τις θέσεις εργασίας στη νέα εποχή. Η μετάβαση στην πράσινη και ψηφιακή οικονομία θα καταργήσει 85 εκ. θέσεις εργασίας και θα δημιουργήσει 97 εκ. νέες θέσεις μέχρι το 2025 (World Economic Forum, 2020). Αν οι γυναίκες δεν αποτελέσουν μέρος αυτής της αλλαγής οι συνέπειες στην απασχόληση και τις αμοιβές τους θα είναι τεράστιες. Οι κυπριακές επιχειρήσεις δεν έχουν συμβάλει ουσιαστικά στην προώθηση της ισότητας των φύλων. Παρά τις επαρκείς νομικές διασφαλίσεις κατά των έμφυλων διακρίσεων στον κυπριακό χώρο εργασίας, αυτός παραμένει ένα πεδίο διακρίσεων. Η σεξουαλική παρενόχληση, οι απολύσεις λόγω εγκυμοσύνης, οι διακρίσεις σε θέματα προαγωγών και ανέλιξης, το μισθολογικό χάσμα και ο διάχυτος σεξισμός στην καθημερινότητα, συχνά περιγράφουν το εργασιακό περιβάλλον των γυναικών.
Με ποιους τρόπους το Μεσογειακό Ινστιτούτο Μελετών Κοινωνικού Φύλου συμβάλλει και προωθεί τα θέματα Ισότητας;
Το Μεσογειακό Ινστιτούτο Μελετών Κοινωνικού Φύλου (ΜΙΜΚΦ) ιδρύθηκε το 2000 ως μια πρωτοβουλία ακαδημαϊκών για την προώθηση των δικαιωμάτων των γυναικών και της ισότητας των φύλων. Το Ινστιτούτο σήμερα εκπονεί προγράμματα και μελέτες που σχετίζονται με το φύλο και τα δικαιώματα των γυναικών, σε εθνικό, περιφερειακό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Συμβάλλει σημαντικά στην αξιολόγηση και διαμόρφωση νομοθεσιών και δημοσίων πολιτικών σε πεδία όπως στην εργασία, μετανάστευση, εκπαίδευση, όπως και για τη βία κατά των γυναικών (σε όλες τις μορφές), την εμπορία τους για σεξουαλική εκμετάλλευση αλλά και θέματα σεξουαλικής και αναπαραγωγικής υγείας, ίσης εκπροσώπησης των γυναικών στα κέντρα λήψεως αποφάσεων και στα ΜΜΕ. Ευρωπαϊκοί θεσμοί όπως το Συμβούλιο της Ευρώπης, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Ισότητας Φύλων εμπιστεύονται την ομάδα του Ινστιτούτου για εθνικές και υπερεθνικές μελέτες στον τομέα. Το Ινστιτούτο είναι (ιδρυτικό) μέλος πέραν των 7 Ευρωπαϊκών Δικτύων Εμπειρογνωμόνων.
Παρά τα βήματα προόδου, υπάρχουν ακόμα στερεότυπα και αντιλήψεις ανάμεσα στα δύο φύλα. Ποια είναι η κυρίαρχη εικόνα στην κυπριακή κοινωνία; Πώς μπορούμε να αλλάξουμε ή να βελτιώσουμε την κατάσταση αυτή;
Η πατριαρχική δομή της κυπριακής κοινωνίας και οι παραδοσιακοί ρόλοι των φύλων αποτελούν βάση των άνισων σχέσεων εξουσίας μεταξύ ανδρών και γυναικών σε όλα τα επίπεδα. Μέσω της πατριαρχίας διαιωνίζεται η βία, η φτώχεια, ο κοινωνικός αποκλεισμός και άλλες κρίσεις που αντιμετωπίζουν κυρίως γυναίκες και ευάλωτες ομάδες στην κοινωνία μας. Η δουλειά μας για κοινωνική αλλαγή ξεκινά εκεί που η κοινωνία παγιδεύει ανθρώπους σε κοινωνικά καλούπια, δηλαδή από την εκπαίδευση, την οικογένεια, τα ΜΜΕ και την εκκλησία. Επιδιώκουμε μεταξύ άλλων ένα μοντέλο εκπαίδευσης που να είναι παιδοκεντρικό και συστημικό (να εμπλέκει σχολείο-οικογένεια-κοινότητα) μακριά από προκαταλήψεις και κοινωνικά ταμπού είτε αυτά πηγάζουν από εθνικιστικές ιδεολογίες και θρησκευτικούς δογματισμούς είτε από ρατσιστικές και σεξιστικές αντιλήψεις. Στον τομέα αυτό έχουμε πολύ δρόμο να διανύσουμε. Είναι σημαντικό να γίνει η εισαγωγή μαθημάτων για την έμφυλη ισότητα στο εκπαιδευτικό σύστημα, καθώς και δεξιοτήτων για επίλυση των διαφορών από την προ-δημοτική έως τα πανεπιστήμια μας. Τέλος, η ενίσχυση της έρευνας για ζητήματα δικαιωμάτων των γυναικών και την έμφυλη ανισότητα είναι απαραίτητη για την παραγωγή νέας γνώσης.
Σύμφωνα με στοιχεία η πανδημία έπληξε περισσότερο τις γυναίκες παρά τους άνδρες, ενώ η βία στην οικογένεια είχε λάβει αυξητικές διαστάσεις. Γιατί είχαμε αυτή την εξέλιξη και σε ποιους άλλους τομείς είδαμε να θυματοποιούνται περισσότερες γυναίκες;
Μία στις 5 γυναίκες στην Κύπρο αναφέρει ότι έχει υποστεί σωματική ή/και σεξουαλική βία από σύντροφο ή μη. Στη διάρκεια της πανδημίας όλες οι μορφές βίας κατά των γυναικών αυξήθηκαν κατακόρυφα. Ενδεικτικά, οι κλήσεις σε γραμμές άμεσης βοήθειας αυξήθηκαν κατά 50%. Ο παρατεταμένος εγκλεισμός σε κακοποιητικά περιβάλλοντα έχει σπρώξει τις γυναίκες σε υπηρεσίες στήριξης και προστασίας. Η βία στην οικογένεια και η συντροφική βία δεν είναι καινούριο κοινωνικό φαινόμενο. Φεμινιστικά κινήματα αναφέρονταν σε αυτή ως η «σιωπηρή πανδημία», που μαζί με την υγειονομική πανδημία συνέβαλαν στην αύξηση αναφορών. Παράλληλα οι γυναίκες επωμίζονται, σχεδόν ολοκληρωτικά, το βάρος της οικιακής και οικογενειακής φροντίδας, αυτής της «αόρατης εργασίας» που δεν πληρώνεται ούτε αναγνωρίζεται. Διπλά αθέατες και αγνοημένες είναι αυτές που βρίσκονται σε καθεστώς πολλαπλής ευαλωτότητας. Μητέρες μονογονιοί που λόγω πανδημίας βρέθηκαν χωρίς εισόδημα, με αποτέλεσμα να βυθίζονται καθημερινά στη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό. Γυναίκες πρόσφυγες και μετανάστριες βιώνουν οικονομική επισφάλεια και φόβο, συχνά θύματα σωματεμπορίας, σεξουαλικής εκμετάλλευσης και καταναγκαστικής εργασίας. Ταυτόχρονα, με το φαινόμενο της φτώχειας στις συντάξεις, οι ηλικιωμένες, ευπαθείς και μόνες καλούνται συχνά να στηρίξουν και εξαρτόμενα άτομα (άλλους ηλικιωμένους, εγγόνια κ.τλ.). Γι’ αυτό είναι τόσο σημαντικό να ενσωματωθεί η διάσταση του φύλου στις πολιτικές ανάκαμψης και να λαμβάνεται υπόψη ο έμφυλος αντίκτυπος της πανδημίας.
Ποιο μήνυμα θέλετε να στείλετε στη νέα κυβέρνηση σε ό,τι αφορά το θέμα της Ισότητας, της καταπολέμησης των διακρίσεων και της προάσπισης των δικαιωμάτων των γυναικών;
Η νέα κυβέρνηση έχει μια τεράστια ευθύνη. Αυτή της μετάβασης από τη νομική κατοχύρωση των δικαιωμάτων αυτών στην ουσιαστική εφαρμογή τους για να υπάρξει θεσμική, πολιτική και κοινωνική δικαιοσύνη. Μια ισότιμη ως προς το φύλο διακυβέρνηση σε όλα τα κέντρα λήψεως αποφάσεων αποτελεί μόνο την αρχή για να γραφτεί αυτό το νέο κεφάλαιο. Η συμπεριληπτικότητα δεν είναι σύνθημα αλλά ένα εγχείρημα που προϋποθέτει πολιτική ακρόαση της κοινωνικής βάσης από την ηγεσία, σε όλα τα επίπεδα. Προϋποθέτει διάλογο, διαφάνεια και κοινωνική υπευθυνότητα. Κανένα άτομο που έχει κοινωνική συνείδηση δεν είναι διατεθειμένο να συμπεριληφθεί σε ένα σύστημα που είναι διεφθαρμένο, άδικο, βίαιο και άνισο. Σε δεύτερο επίπεδο, πρέπει να γίνει ευρεία ενημέρωση των πολιτών/ιδων για τα κοινωνικά και πολιτικά τους δικαιώματα στη χώρα μας, σε γλώσσες που να κατανοούν όλοι/ες. Σε τρίτο επίπεδο, πρέπει να ανοίξουν τα κανάλια επικοινωνίας και ουσιαστικής διαβούλευσης-συνεργασίας με τις Οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και να αναγνωριστεί ο ρόλος τους έμπρακτα (σημειώστε: οι ΜΚΟ αυτή τη στιγμή καλούνται να κουβαλήσουν το βάρος της κοινωνικής συνοχής και ανθρωπιστικής βοήθειας μέσα σε ένα περιβάλλον οικονομικής και πολιτικής δυσπιστίας).
Επίσης συνεργασία με την ακαδημαϊκή εμπειρογνωμοσύνη για θέματα φύλων. Τέλος πρέπει επιτέλους τα γυναικεία ζητήματα να γίνουν μέρος του δημόσιου πολιτικού λόγου. Η νέα κυβέρνηση πρέπει να εξασφαλίσει ότι τα σχέδια δράσης και οι δημόσιες πολιτικές δεν παραμένουν επιφανειακές αλλά υλοποιούνται και αξιολογούνται με βάση βραχυπρόθεσμους και μακροπροθέσμους στόχους και με ανάλογους χρηματικούς και ανθρώπινους πόρους.
Η 8η Μαρτίου είναι μέρα μνήμης και τιμής στους αγώνες που δόθηκαν για τα δικαιώματα των γυναικών. Σε ποια γυναίκα/γυναίκες θα αφιερώνατε τη μέρα αυτή και γιατί;
Στη μητέρα μου που εκπροσωπεί τη γενιά γυναικών που έδωσαν και δίνουν αόρατους αγώνες μέσα σε ένα περιβάλλον πατριαρχίας, μιλιταρισμού - κοινωνικο-πολιτικών αναταραχών και ένοπλων συρράξεων και προσφυγιάς - για την ευημερία και την εκπαίδευση της δικής μου γενιάς. Ταυτόχρονα, αφιερώνω με αλληλεγγύη τη μέρα αυτή σε κάθε γυναίκα και ειδικά στις γυναίκες περιθωριοποιημένων ομάδων που επιβιώνουν καθημερινά από τραυματικές εμπειρίες μπροστά στους τοίχους του ρατσισμού και του σεξισμού.
Γυναίκα με μια λέξη…
Δύναμη
WhoisWho
H δρ Χριστίνα Καϊλή είναι ερευνήτρια και συντονίστρια προγραμμάτων στο Μεσογειακό Ινστιτούτο Μελετών Κοινωνικού Φύλου και Ειδική Επιστήμονας στο Τμήμα Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Κύπρου. Είναι κάτοχος διδακτορικού Κοινωνιολογίας από το Πανεπιστήμιο Κύπρου με διάκριση και μεταπτυχιακού στα Ανθρώπινα Δικαιώματα από το University College London. Είναι αριστούχος πτυχίου Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου με δευτερεύον πτυχίο στην Πολιτική Επιστήμη. Κατέχει 15 χρόνια εμπειρίας ως επαγγελματίας της κοινωνίας των πολιτών για την προαγωγή της Ισότητας των Φύλων στην Κύπρο, Ανατολική Μεσόγειο και Ευρώπη. Έχει υπηρετήσει σε ερευνητικές ομάδες του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου για την Ισότητα των Φύλων (EIGE) και του Συμβουλίου της Ευρώπης. Έχει συμβάλει στο πεδίο με τον σχεδιασμό και υλοποίηση κοινωνικών παρεμβάσεων για την καταπολέμηση των έμφυλων στερεοτύπων και την πρόληψη της συντροφικής βίας, της εμπορίας ανθρώπων και του ακρωτηριασμού γυναικείων γεννητικών οργάνων. Έχει συντάξει σειρά δημοσιεύσεων, ερευνητικών εκθέσεων, ενοτήτων ηλεκτρονικής μάθησης και επιστημονικών άρθρων.
*ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΟΣ, ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΜΕΛΕΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΦΥΛΟΥ