Συνέντευξη στον Ξένιο Μεσαρίτη
Ασχολείστε με τις σχέσεις Ιράν και Ισραήλ σε ακαδημαϊκό και επαγγελματικό επίπεδο, πώς θα κρίνατε σήμερα την εξωτερική πολιτική των δύο αυτών κρατών;
Το Ιράν έχει μια πιο στρατηγικά και πολιτικά σχεδιασμένη εξωτερική πολιτική που χαρακτηρίζεται σε ιδιαίτερα σημεία από τους δύο πυλώνες του Ιράν στην εξωτερική του διακυβέρνηση, τον Σιισμό και την περσική παράδοση. Διά τούτο και το Ιράν έχει διαφορετικές προσεγγίσεις ανάλογα με το υποκείμενο στις διεθνείς σχέσεις που στοχεύει: στη Μέση Ανατολή χρησιμοποιεί τη θρησκεία και δη τον Σιισμό, ώστε να δημιουργήσει ένα κλίμα ακολούθων από τους Σιίτες Άραβες, ώστε να εξαρτώνται από το ίδιο το Ιράν και στην Κεντρική Ασία ασκεί την εξωτερική του πολιτική βάσει των παραδόσεων της πρώην Περσικής Αυτοκρατορίας.
Το δε Ισραήλ σχεδίασε το πρώτο στρατηγικό του πλάνο τη δεκαετία του 1960, υπό τον πρώτο πρωθυπουργό τον Μπεν Γκιουριόν στο πλέγμα της ανάπτυξης του Ισραήλ διαμέσου του Δόγματος της Περιφέρειας, όπου οι ΗΠΑ αποφάσισαν ότι για να διατηρηθεί η ύπαρξη του Ισραήλ χρειάζεται και επιτόπια στήριξη εκτός από τις ΗΠΑ. Έτσι το Δόγμα της Περιφέρειας ενσαρκώθηκε από την Τουρκία και το Ιράν του Σάχη που ήταν σε πρόοδο εκμοντερνισμού και εκδυτικοποίησης των χωρών τους βάσει των οδηγιών των ΗΠΑ και στήριξαν για δεκαετίες το Ισραήλ: το Ιράν μέχρι το 1970 όπου πια ο Σάχης δεν μπορούσε να δικαιολογήσει την αποχή του Ιράν από τους ισραηλο-αραβικούς πολέμους και η Τουρκία διατηρεί μέχρι σήμερα σχέσεις με το Ισραήλ όσο της επιτρέπουν οι βλέψεις της στον ισλαμικό κόσμο. Το ζήτημα με το Ισραήλ είναι πως δεν έχει ανοίξει τα χαρτιά του για το τι επιδιώκει στην εξωτερική του πολιτική, αν δηλαδή το ενδιαφέρει το Μεγάλο Ισραήλ μέχρι το Σινά, ώστε πλέον θα διαταραχθούν οι σχέσεις με την Αίγυπτο ή απλά επιζητεί να κατοχυρώσει τα σημερινά του σύνορα από τις εξωτερικές απειλές.
Aναφερθήκατε δημόσια στη δημιουργία «νεκρής ζώνης» στη Γάζα στις 12 Οκτωβρίου, πέντε μέρες μετά την επίθεση της Χαμάς, τι σημαίνει «νεκρή ζώνη»;
Ναι αυτό ήταν κάτι που πρωτοανάφερα από τις αρχές του πολέμου στο Ισραήλ τον Οκτώβρη. Το Ισραήλ μετά τους τρεις πολέμους με τους Άραβες (1949, 1967, 1973) ποτέ δεν αποδέχθηκε το καθεστώς στη Γάζα, η οποία και δεν ελέγχεται από την Παλαιστινιακή Αρχή. Το Ισραήλ μετά τους τρεις πολέμους με τους Άραβες (1949, 1967, 1973) ποτέ δεν αποδέχθηκε το καθεστώς στη Γάζα, η οποία και δεν ελέγχεται από την Παλαιστινιακή Αρχή. Υπήρχε στο Νταβός το 2014 μια πρόταση από τις ΗΠΑ, το λεγόμενο «Σχέδιο Κέρρυ» για τη δημιουργία ανεξάρτητου παλαιστινιακού κράτους και απορρίφθηκε από τον κ. Νετανιάχου, τότε η ισραηλινή αντιπολίτευση και ο κ. Εχούντ Μπάρακ (μετέπειτα πρωθυπουργός του Ισραήλ 1999-2001) ανέφερε πως πρόκειται για μια ιστορική ευκαιρία που δεν θα δοθεί ξανά και ίσως να έχει και δίκαιο. Οπότε το Ισραήλ διείδε πως μια δημιουργία κοινού παλαιστινιακού κράτους στη Δυτική όχθη και στη Γάζα, θα περικύκλωνε το Ισραήλ και δη τα κοιτάσματα της Γάζας θα δημιουργούσαν ένα νέο αραβικό κράτος επίσης ισχυρό σε ενέργεια. Ως εκ τούτου, για να υπάρχει πάντα πίεση απέναντι στους Παλαιστίνιους μετακινούσε εβραϊκούς πληθυσμούς σε Κιμπούτζ κοντά στα σύνορα με τη Γάζα, που παρεμπιπτόντως ήταν και οι κύριοι στόχοι της Χαμάς την 7η Οκτωβρίου. Όταν μετακινείς πληθυσμό κοντά σε σύνορα παραπέμπει σε δύο βασικά σενάρια, αφενός ότι ενισχύεις την κυριαρχία σου και αφετέρου ότι ετοιμάζεσαι και να την αυξήσεις. Υπό αυτές τις προϋποθέσεις, οι δύο πόλεις του Ισραήλ που δέχθηκαν τα άμεσα πλήγματα από τη Χαμάς είναι το Ασντόντ και το Ασκελόν και τα δύο λιμάνια.
Το λιμάνι Ashkelon είναι ο μεγαλύτερος τερματικός σταθμός πετρελαίου στο Ισραήλ και η γεωγραφική του θέση είναι εξαιρετικά σημαντική, μιας και απέχει μόνο 12 χλμ από τη Γάζα. Σχεδιάστηκε με τη βοήθεια του Ιράν και του Σάχη, τη δεκαετία του 1960, ο αγωγός Eilat Ashkelon που εκτείνεται από το Εϊλάτ και τον Κόλπο της Άκαμπα στην Ερυθρά Θάλασσα έως τη Μεσόγειο, μήκους 254 χιλιομέτρων και 42 ιντσών και έχει ημερήσιο όγκο μεταφοράς εκατομμυρίων βαρελιών πετρελαίου. Ο αγωγός ανήκει και λειτουργεί από την Eilat Ashkelon Pipeline Company (EAPC), η οποία εκμεταλλεύεται επίσης πολλούς άλλους αγωγούς πετρελαίου στο Ισραήλ και η ανάπτυξή του σηματοδοτεί μια νέα χερσαία εμπορική δίοδο από την Ανατολή στη Δύση παρακάμπτοντας τη διώρυγα του Σουέζ που αποτελεί τη βασική πλωτή οδό για όλους τους τύπους εμπορικών πλοίων, συμπεριλαμβανομένων των πλοίων μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων και αποτελεί μια από τις «αρτηρίες» του παγκόσμιου ναυτιλιακού εμπορίου. Το 25% του παγκόσμιου εμπορίου εμπορευματοκιβωτίων ολοκληρώνεται μέσω της Διώρυγας του Σουέζ, με όλες τις μεταφορές εμπορευματοκιβωτίων μεταξύ Ασίας και Ευρώπης να διέρχονται από τη Διώρυγα. Επιπλέον, τα πλοία που μεταφέρουν το 8% του υγροποιημένου φυσικού αερίου και περίπου το 10% του πετρελαίου παγκοσμίως μέσω θαλάσσης διέρχονται από τη Διώρυγα του Σουέζ, τα περισσότερα από τα οποία προέρχονται από την περιοχή του Περσικού Κόλπου.
Οπότε το Ισραήλ με τις χερσαίες επιχειρήσεις θέλει να δημιουργήσει μια ζώνη ακτίνας περίπου στα 25 χλμ από το Ασκελόν, ώστε να μη διαταράσσεται η παγκόσμια ναυσιπλοΐα και να διεκδικήσει κυριαρχικά δικαιώματα στα κοιτάσματα στη θαλάσσια περιοχή της Γάζας. Αυτό προϋποθέτει τη μετακίνηση των Παλαιστινίων στη νότια Γάζα, τη μετακίνηση των Κιμπούτζ μακριά από τα σύνορα με τη Γάζα και τη στρατιωτικοποίηση της περιοχής.
Πώς θα μπορέσει το Ισραήλ να γίνει πυλώνας στην παγκόσμια ενέργεια και ναυσιπλοΐα;
Ο μόνος τρόπος είναι να θέσει το πέρασμα από το Εϊλάτ στο Ασκελόν απέναντι από τη Γάζα υπό καθεστώς διεθνούς προστασίας, όπου την προστασία αυτή θα την αναλάβει ο ΟΗΕ και οι ανάλογοι Διεθνείς Οργανισμοί ή με τη δημιουργία μιας αμερικανικής βάσης στην περιοχή.
Ενδιαφέρει τις ΗΠΑ να εμπλακούν περισσότερο στη Μέση Ανατολή;
Οι ΗΠΑ προχώρησαν στη δημιουργία των Συμφωνιών του Αβραάμ τον Αύγουστο του 2020 και στη δημιουργία μιας βραχύχρονης κυβέρνησης στο Ισραήλ (Ιούνιος 2021- Δεκέμβριος 2022) υπό τον κ. Μπένετ και για πρώτη φορά με τη συμμετοχή του αραβικού κόμματος του RAAM για τη στήριξη των Συμφωνιών που ουσιαστικά κόντεψαν να τιναχθούν στον αέρα και πάλι υπό την πρωθυπουργία του κ. Νετανιάχου στη δίμηνη σύγκρουση με τη Χαμάς τον Απρίλιο και τον Μάιο του 2021, όπου η Χαμάς κατάφερε να κτυπήσει στόχους στο Τελ Αβίβ παρακάμπτοντας το Iron Dome.
Οι Συμφωνίες του Αβραάμ ήταν μια επέκταση του Δόγματος της Περιφέρειας που δημιουργήθηκε από τις ΗΠΑ το 1960 με νέους παίκτες, τις αραβικές μοναρχίες που θα αναγνώριζαν το Ισραήλ και θα δημιουργούνταν επίσημες διπλωματικές σχέσεις. Και αυτό επιτεύχθηκε, τους πρώτους οκτώ μήνες του 2023. Το Ντουμπάι υποδέχτηκε σχεδόν 230.000 ταξιδιώτες από το Ισραήλ, 73% περισσότεροι από ό,τι την ίδια περίοδο πέρυσι, είχε επίσης διαθέσει 10 δισεκατομμύρια δολάρια για επενδύσεις στο Ισραήλ το 2021, καθώς το επίκεντρο της εξωτερικής πολιτικής των ΗΑΕ μετατοπίζεται στις επιχειρήσεις. Επίσης, το Μπαχρέιν έχει θέσει υπό προστασία τη μικρή εβραϊκή κοινότητα της χώρας απέναντι στους Σιίτες που στηρίζονται από το Ιράν και η Σαουδική Αραβία αποτελεί τον ενδιάμεσο κρίκο στις κρίσεις μεταξύ των Αράβων και του Ισραήλ.
Οι ΗΠΑ δεν επιθυμούν να υπάρχει ένα δυνατό Ισραήλ που θα μπορεί να προδικάζει την αμερικανική εξωτερική πολιτική στην περιοχή, όπως συμβαίνει σήμερα, αλλά ούτε και ένα Ισραήλ που θα διαταράζει τους σχεδιασμούς των ΗΠΑ, όπως τη μη εφαρμογή των Συμφωνιών του Αβραάμ. Οπότε, οι ΗΠΑ στηρίζουν δημόσια το Ισραήλ αλλά η παρούσα κατάσταση ή η όποια αλλαγή συνόρων ή η ενδυνάμωση του Ισραήλ δεν θα είναι κάτι που επιθυμούν οι ΗΠΑ. Για τούτο ακριβώς τον λόγο και οι ΗΠΑ έχουν αντικαταστήσει το ασταθές και φιλόδοξο Ισραήλ με τη Σαουδική Αραβία στη χώρα «κλειδί» του άξονα της αμερικανικής στρατηγικής στην περιοχή. Όπου η Σαουδική Αραβία πλησιάζει με εντολές ΗΠΑ το Ιράν, ώστε να το αποκολλήσει από την εξάρτηση της Κίνας με τη συμφωνία των 440 δις δολαρίων και της Ρωσίας που ρωσοποιεί το εξοπλιστικό πρόγραμμα του Ιράν, η Σαουδική Αραβία έχει γίνει μέλος των BRICS για να επιβλέπει τις όποιες κινήσεις αποδολαριοποίησης και αν γίνουν.
Ποια θα είναι η θέση της Κύπρου στα όσα συμβαίνουν στην περιοχή;
Η Κύπρος μετά το bail in του 2013 πρέπει να είναι αρκετά προσεκτική στις οικονομικές συναλλαγές της και πρέπει να αντιληφθούμε ότι οι οικονομικές συναλλαγές και οι επενδύσεις είναι μέρος της άσκησης της εξωτερικής πολιτικής. Οι πρόσφατες αναφορές στα Cyprus Confidential είναι υποδείξεις πως η Κύπρος τραπεζικά και επενδυτικά θα πρέπει να χρησιμοποιεί τα διεθνή νομοκανονιστικά και εθιμοτυπικά πρότυπα και όχι να αποδέχεται συναλλαγές που μπορούν να διαταράξουν την πολιτική ισορροπία παγκοσμίως.
Εννοείτε πώς τα Cyprus Confidential έχουν σχέση με την εμπόλεμη κατάσταση στο Ισραήλ;
Θεωρώ ότι είναι αυτονόητο πως υπάρχει μια σχετική προειδοποίηση από τις ΗΠΑ πως δεν θα δεχθεί η Κύπρος να μετατραπεί με τη μετοίκηση Ισραηλινών στο νησί σε τραπεζικό δίαυλο που θα χρηματοδοτηθούν καμπάνιες ή άλλα μεγέθη ώστε νόμιμα ή όχι να επηρεαστούν οι αμερικανικές εκλογές του Νοεμβρίου 2024. Ο κ. Νετανιάχου επιμένει σε ένα μακροχρόνιο πόλεμο κατά της Χαμάς, με την ελπίδα πως ο επόμενος πρόεδρος των ΗΠΑ θα είναι ξανά ο κ. Τραμπ, που υπήρξε και για προσωπικούς λόγους ο μεγαλύτερος υπερασπιστής του Ισραήλ κατά τη θητεία του και έτσι θα βγει και από τη δύσκολη θέση με τη δικαιοσύνη ο ίδιος ο κ. Νετανιάχου. Όλα όσα έγιναν το 2023, είναι μια πρόβα για τις επόμενες εκλογές στις ΗΠΑ που θα επηρεάσουν την παγκόσμια σκακιέρα σύντομα.
Πώς μπορεί η Κύπρος να γίνει αρωγός οικονομικής συνεργασίας στην περιοχή;
Για να υπάρξει οικονομική συνεργασία στην περιοχή πρέπει να υπάρξει και «οικονομική ειρήνη» και η ειρήνη αυτή δεν έχει την ίδια ερμηνεία για όλα τα κράτη της περιοχής, μιας και όλα τα κράτη είναι οιονεί ανταγωνιστές. Η Αίγυπτος είναι ανταγωνιστής του Ισραήλ στην ενέργεια και στις μεταφορές, η Τουρκία είναι ανταγωνιστής και των δύο αυτών χωρών στη Μέση Ανατολή και στην Αφρική και στην Κεντρική Ασία. Για παράδειγμα με επίκεντρο τη Βόρεια Αφρική και ορισμένα μέρη της Υποσαχάριας Αφρικής, τουρκικά δικηγορικά γραφεία έχουν παράσχει συμβουλές για μεγάλα έργα υποδομής που έχουν υπερβεί τη συνολική αξία των 70 δισεκατομμυρίων δολαρίων.
Οπότε οι δυνάμεις του πυρήνα της Μέσης Ανατολής έχουν δικούς τους ανταγωνισμούς αλλά έχουν να ανταγωνιστούν και χώρες εκτός της γεωγραφικής τους διαμέτρου, όπως την Υεμένη που δεν αποδέχεται την εμπορική χροιά του Ασκελόν στο Ισραήλ και την παρουσία του στο Σουδάν και παρενοχλεί πλοία στην Ερυθρά θάλασσα. Παραπέρα υπάρχουν και οι μεγάλες δυνάμεις όπως οι ΗΠΑ, Ρωσία, Κίνα, Η.Β., Γερμανία που παρόλες τις συγκλίσεις έχουν και εσωτερικούς ανταγωνισμούς που δημιουργούν οικονομικές και πολεμικές συγκρούσεις. Γι’ αυτό η Κύπρος πρέπει να ενδυναμωθεί, ώστε να παραχθεί εξωτερική πολιτική και ως το μικρότερο κράτος στην περιοχή να εξελιχθεί σε διεθνή κοινωνό της περιφερειακής σταθερότητας.
Ποιες είναι αυτές οι κινήσεις που η Κύπρος επιβάλλεται να πράξει για να γίνει ανταγωνιστική στην περιοχή;
Παρόλο που είμαστε ένα κράτος που η οικονομική του δραστηριότητα ανήλθε στο 5,6% το 2022, είδαμε την επιβράδυνση της οικονομίας λόγω πληθωρισμού αλλά και κακής διασποράς των οικονομικών μας πόρων. Δηλαδή η Κύπρος έχει επικεντρωθεί στις Υπηρεσίες και στον Τουρισμό και έχει εδραιωθεί σε συγκεκριμένες αγορές που οι εξωγενείς κρίσεις μάς επηρεάζουν άμεσα.
Το κύριο μέτρο που θα μπορούσαμε να πάρουμε είναι ο συσχετισμός του δημοσίου χρέους, που αναμένεται το 2024 να μειωθεί στο 72,5% του ΑΕΠ με έξυπνους συσχετισμούς που θα δημιουργήσουν μακροχρόνιους συμμάχους. Μέχρι σήμερα εξυπηρετούμε αγορές που βρίσκονται στο μάτι του κυκλώνα πολιτικά και αυτό επηρεάζει τη φήμη της οικονομίας μας αλλά και το μέγεθος των αγορών που εξυπηρετούμε. Ως εκ τούτου, θα πρέπει η Κύπρος να επεκταθεί σε κέντρο επενδύσεων ή διευκόλυνσης επενδύσεων σε μεγάλες οικονομίες που θα επιτρέπουν τραπεζικές μετακινήσεις που θα αφήνουν κέρδος, ακόμη και αν αυτές οι επενδύσεις δεν συντελούνται στην Κύπρο.
Και φυσικά υπάρχουν εναλλακτικές όπως η παροχή νομικής συμβουλευτικής, αφού είμαστε μέρος του Common Law στο οποίο και στηρίζονται και οι περισσότερες συμβάσεις διεθνών έργων παγκοσμίως, επίσης υπάρχει η διάθεση το νησί να γίνει κέντρο αεροπορικής και ναυτικής εκπαίδευσης, τα κυπριακά πανεπιστήμια μπορούν να μπουν στη διεθνή αγορά με παραρτήματα σε χώρες σημαντικές στη διεθνή ανάπτυξη. Πρέπει λοιπόν η οικονομία μας να μπει σε πορεία εξυπηρέτησης της εξωτερικής μας πολιτικής, ώστε η Κύπρος να καταστεί ένας αξιοπρεπής συνεργάτης των περιφερειακών και διεθνών δυνάμεων για να μπορέσουμε να αξιολογηθούμε ορθά από τις αγορές.
Το Ανθρώπινο Δυναμικό στην Κύπρο μπορεί να στηρίξει μια ανάλογη αλλαγή;
Το πρόβλημα στην Κύπρο εδράζεται στην αξιοκρατία και στη διαφάνεια των κρατικών θεσμών και στη θεσμοποίηση της ελευθερίας. Ως εκ τούτου, όταν σε γειτονικές χώρες τα υπουργεία και οι κρατικές δομές στελεχώνονται όχι μόνο βάσει των κυβερνητικών εξετάσεων αλλά και βάσει των δραστηριοτήτων των ατόμων, των προσόντων, του έργου τους είναι αδιανόητο στην Κύπρο να μην υπάρχει μια υπηρεσία όπου να γίνεται απορρόφηση ταλέντων που έχουν γνώση θεμάτων ασφαλείας, επενδύσεων και πολιτικής, ώστε να προσφέρουν στη χώρα μας. Το να επιμένουμε στην «αξιοκρατία» των εξετάσεων και στη διαδοχή θέσεων χωρίς να υπάρχει ένας στρατηγικός σχεδιασμός για το πώς θέλουμε να εξελίξουμε την Κύπρο αλλά και πού θέλουμε να φτάσουμε, μας θέτει αυτομάτως στη μειονεκτική θέση να ακολουθούμε τα τεκταινόμενα στην περιοχή και να μην είμαστε μια δύναμη υπολογίσιμη.
Ανάλογη είναι και η θέση του Ιδιωτικού τομέα, όπου πρέπει να ακολουθείται η πορεία νομιμότητας σε θέματα διακυβέρνησης, συμμετοχής γυναικών στα οικονομικά δρώμενα, ανάπτυξη σε νέες εταιρείες και εμπλοκή ακόμη και των εφήβων σε προγράμματα Καινοτομίας για να περιοριστεί η μετανάστευση δυναμικών ταλέντων. Και όταν αναφέρομαι σε ταλέντα, δεν είναι απαραίτητο να αφορούν την τεχνολογία αλλά και εκείνους που μπορούν να αυξήσουν την ισχύ της χώρας μέσα από τον πολιτισμό, την επιρροή της Κύπρου σε Πνευματικά Κέντρα, όπως στη Λογοτεχνία και τις Ανθρωπιστικές Επιστήμες.
Φτάνοντας στο τέλος αυτής της συνέντευξης, τι μήνυμα θα δίνατε για τη νέα χρονιά;
Το 2024 θα έχει και τις καλές και τις κακές στιγμές για την περιοχή μας, πρέπει να παραμείνουμε δυνατοί και να συνεχίσουμε να αγωνιζόμαστε για την πατρίδα μας, όπως θα αγωνιζόμαστε και για την προσωπική και κοινωνική δικαιοσύνη και ευτυχία. Εύχομαι σε όλους καλό νέο έτος, με υγεία και χαμόγελα!
Διαβάστε επίσης: Οικονομία: Ποιους κινδύνους «βλέπει» ο CEO της KPMG Κύπρου - Ο ρόλος του ΤΑΑ