Η περασμένη εβδομάδα ήταν πλούσια σε ειδήσεις όσον αφορά τις σπάνιες γαίες και τα κρίσιμα ορυκτά, με μεγάλο ελληνικό ενδιαφέρον, δεδομένης της ένταξης του project της Metlen για το γάλλιο στα 47 στρατηγικά έργα της ΕΕ, αλλά και της επίσκεψης του αντιπροέδρου της Κομισιόν Στεφάν Σεζουρνέ στις εγκαταστάσεις του ομίλου στον Άγιο Νικόλαο Βοιωτίας.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση χρειάζεται σπάνιες γαίες και κρίσιμες πρώτες ύλες για να προωθήσει τη στρατηγική της οικονομική ατζέντα, αλλά το μπλοκ των 27 εθνών εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από εισαγωγές από χώρες όπως η Κίνα, δημιουργώντας γεωπολιτικές ευπάθειες.
Η ΕΕ έχει εντοπίσει 34 κρίσιμες πρώτες ύλες (CRM), οι οποίες έχουν ύψιστη σημασία για την οικονομία της ΕΕ, αλλά διατρέχουν υψηλό κίνδυνο διακοπής του εφοδιασμού: οι πηγές τους είναι εξαιρετικά συγκεντρωμένες και υπάρχει έλλειψη καλών εναλλακτικών λύσεων, τουλάχιστον επί του παρόντος.
«Μερικά από αυτά τα στοιχεία είναι λίγο-πολύ αναντικατάστατα ή με υψηλό κόστος», σχολιάζει στο dpa International ο John Seaman, ερευνητής στο Γαλλικό Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων.
Από τις συνολικά 34 CRM, οι 17 ταξινομούνται ως στρατηγικές πρώτες ύλες (SRM) – εκείνες όπου οι δυσκολίες κάλυψης μιας προβλεπόμενης αύξησης της ζήτησης καθιστούν πιθανούς κινδύνους προσφοράς στο εγγύς μέλλον. Αυτή η λίστα περιλαμβάνει κοβάλτιο, χαλκό, βολφράμιο, λίθιο και νικέλιο.
Και οι σπάνιες γαίες
Οι στρατηγικές πρώτες ύλες δεν πρέπει να συγχέονται με τις σπάνιες γαίες. Οι σπάνιες γαίες αποτελούν μια ξεχωριστή ομάδα 17 χημικών στοιχείων. Είναι κυρίως μέταλλα και μερικά από αυτά δεν είναι καν τόσο σπάνια. Η ομάδα περιέχει στοιχεία όπως δημήτριο, ευρώπιο, έρβιο και ύττριο. Όλες οι σπάνιες γαίες αποτελούν μέρος του καταλόγου CRM της ΕΕ.
«Όσο αυξάνεται η ζήτηση για αυτές τις πρώτες ύλες, τόσο περισσότεροι άνθρωποι τις αναζητούν και τόσο περισσότερα βρίσκουν. Το πρόβλημα έγκειται περισσότερο στη σχέση μεταξύ του κόστους εξόρυξης και των τιμών της αγοράς», εξηγεί ο Seaman.
Γιατί τα χρειάζεται η ΕΕ;
Τα CRM και οι σπάνιες γαίες είναι απαραίτητα για τα σχέδια της ΕΕ να απομακρυνθεί από τα ορυκτά καύσιμα. Είναι απαραίτητα για βασικά στοιχεία της πράσινης μετάβασης της ΕΕ, όπως οι μπαταρίες ή οι ηλιακοί συλλέκτες. Η ζήτηση αναμένεται να αυξηθεί κατακόρυφα τα επόμενα χρόνια.
Επιπλέον αποτελούν μέρος των βιομηχανικών αλυσίδων εφοδιασμού και χρησιμοποιούνται για την κατασκευή προϊόντων της καθημερινότητας, όπως είναι τα κινητά τηλέφωνα. Χρειάζονται επίσης για την ανάπτυξη στρατηγικών τεχνολογιών σε τομείς όπως η άμυνα.
Για παράδειγμα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναμένει ότι η ζήτηση της ΕΕ για μπαταρίες λιθίου, που τροφοδοτούν ηλεκτρικά οχήματα και αποθήκευση ενέργειας, θα αυξηθεί 12 φορές έως το 2030 και 21 φορές έως το 2050, σε σύγκριση με τα τρέχοντα επίπεδα.
Η ζήτηση της ΕΕ για μέταλλα σπάνιων γαιών, που χρησιμοποιούνται επίσης σε ανεμογεννήτριες και ηλεκτρικά οχήματα, αναμένεται να αυξηθεί πέντε έως έξι φορές έως το 2030 και έξι έως επτά φορές έως το 2050.
Ο ευρωπαϊκός νόμος
Τον Μάιο του 2024 τέθηκε σε ισχύ ο ευρωπαϊκός νόμος CRM, με στόχο την ενίσχυση της στρατηγικής αυτονομίας της ΕΕ μέσω της αύξησης και της διαφοροποίησης των προμηθειών.
Ο νόμος θέτει σημεία αναφοράς κατά μήκος της αλυσίδας εφοδιασμού για τις στρατηγικές πρώτες ύλες, τα οποία πρέπει να πετύχει το μπλοκ έως το 2030: το 10% των ετήσιων αναγκών της ΕΕ για εξόρυξη, το 40% για επεξεργασία και το 25% για ανακύκλωση. Το 65% των ετήσιων αναγκών της ΕΕ για κάθε SRM σε οποιοδήποτε σχετικό στάδιο επεξεργασίας θα πρέπει να προέρχεται από μία χώρα εκτός ΕΕ.
Τα 47 στρατηγικά έργα
Στο πλαίσιο αυτό, την περασμένη Τρίτη η Κομισιόν δημοσίευσε μια λίστα με 47 «στρατηγικά έργα» που περιλαμβάνουν το άνοιγμα ορυχείων λιθίου και βολφραμίου, αλλά και το ελληνικό project στο γάλλιο σε μια προσπάθεια να μειώσει την υπερβολική εξάρτηση από την Κίνα.
«Αυτή είναι μια στιγμή ορόσημο για την ευρωπαϊκή κυριαρχία ως βιομηχανική δύναμη», δήλωσε κατά την παρουσίαση των έργων ο κ. Σεζουρνέ.
Τι προμήθειες υπάρχουν εντός του μπλοκ;
Όπως υπογραμμίζει το dpa, επί του παρόντος η ΕΕ μπορεί να βασιστεί στα κράτη μέλη της μόνο για ένα πολύ μικρό ποσοστό και για ορισμένα CRM. Και σήμερα δεν υπάρχουν στοιχεία σπάνιων γαιών που εξορύσσονται στην Ευρώπη, αν και είναι γνωστά ορισμένα κοιτάσματα.
Η Πορτογαλία, για παράδειγμα, έχει τα μεγαλύτερα αποθέματα λιθίου στην Ευρώπη -που είναι CRM αλλά όχι σπάνια γαία- και την όγδοη μεγαλύτερη παγκοσμίως, και είναι ο μόνος σημαντικός παραγωγός στην ΕΕ. Η εξόρυξή του αμφισβητήθηκε από τις τοπικές κοινότητες στην Πορτογαλία.
Η Ισπανική Συνομοσπονδία Βιομηχανιών Ορυκτών Πρώτων Υλών πιστεύει ότι η Ευρώπη χρειάζεται επειγόντως να διεξαγάγει εντατικές γεωλογικές έρευνες για να ανακτήσει την αυτονομία που έχει χάσει λόγω της 40χρονης εξάρτησής της από ξένους πόρους.
Σύμφωνα με τη συνομοσπονδία, η Ισπανία συγκαταλέγεται στις χώρες με τις μεγαλύτερες δυνατότητες εξόρυξης βασικών πρώτων υλών. Είναι ήδη ο δεύτερος μεγαλύτερος παραγωγός χαλκού και μαγγανίου της ΕΕ.
Υπό την πίεση των Βρυξελλών, η ισπανική κυβέρνηση μόλις παρουσίασε ένα σχέδιο για να επιταχύνει την εξερεύνηση υπεδάφους.
Ωστόσο, η εξόρυξη αντιμετωπίζεται τοπικές αντιδράσεις, εν μέσω ανησυχίας για την όχληση και τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις αυτών των έργων, ιδιαίτερα που σχετίζονται με την υψηλή κατανάλωση νερού και τη χρήση χημικών για την ανάκτηση μετάλλων που βρίσκονται υπόγεια.
Η περιβαλλοντική ομάδα Friends of the Earth προειδοποίησε πρόσφατα ότι η αναβίωση του τομέα εξόρυξης θα αυξήσει τον κίνδυνο ατυχημάτων και θα επιδεινώσει «τις κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις που είναι εγγενείς στην εξορυκτική δραστηριότητα». Και κατηγόρησε τις αρχές για έλλειψη διαφάνειας.
Από πού εισάγει πρώτες ύλες η ΕΕ;
Η ΕΕ προμηθεύεται επί του παρόντος τις περισσότερες από τις κρίσιμες πρώτες ύλες της εκτός του μπλοκ. Για παράδειγμα, η Τουρκία παρείχε το 98% του βορίου της ΕΕ το 2024 και η Κίνα παρείχε ολόκληρη την προμήθεια της ΕΕ σε βαρέα στοιχεία σπάνιων γαιών, όπως το ευρώπιο, το τέρβιο ή το ύττριο.
Από την πλευρά της, η Νότια Αφρική είναι υπεύθυνη για το 71% των αναγκών της ΕΕ σε μέταλλα πλατίνας.
Ένας άλλος σημαντικός προμηθευτής είναι η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό (ΛΔΚ): το 63% του παγκόσμιου κοβαλτίου – που χρησιμοποιείται σε μπαταρίες και ελαφρά κράματα υψηλής αντοχής για τους τομείς της άμυνας και της αεροδιαστημικής – προέρχεται από το κατεστραμμένο από τον πόλεμο κράτος.
Προσπάθειες διαφοροποίησης
Τελευταία οι Βρυξέλλες προσπαθούν εντατικά να διαφοροποιήσουν τις πηγές, με μικτή επιτυχία.
Πέρυσι, η Κομισιόν υπέγραψε συμφωνία με τη Ρουάντα για τα CRM. Η ελπίδα για τις Βρυξέλλες ήταν να μειώσει την εξάρτησή της από την Κίνα για πρώτες ύλες όπως το λίθιο, ο κασσίτερος ή ο χρυσός. Η Ρουάντα θα λάβει χρηματοδότηση για την ανάπτυξη εξορυκτικών δραστηριοτήτων.
Ωστόσο, υπήρξε διαμάχη από την αρχή καθώς μαχητές της Ρουάντα συμμετείχαν σε συγκρούσεις σε μια πλούσια σε ορυκτά συνοριακή περιοχή στη γειτονική Λαϊκή Δημοκρατία του Κογκό. Λόγω της στρατιωτικής κλιμάκωσης το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο τον Φεβρουάριο ζήτησε την αναστολή της συμφωνίας.
Το Βέλγιο άσκησε εντατικές πιέσεις για να επιβάλει κυρώσεις στη Ρουάντα λόγω της υποστήριξής της στην ομάδα ανταρτών M23 στη ΛΔΚ και να αναστείλει τη συμφωνία. Ωστόσο, η Επιτροπή υποστηρίζει ότι μια αναστολή θα ήταν αντιπαραγωγική. Η Ρουάντα, από την πλευρά της, διέκοψε τις διπλωματικές σχέσεις με το Βέλγιο την περασμένη εβδομάδα.
Είναι η Γροιλανδία και η Ουκρανία η απάντηση;
Οι πόροι της Γροιλανδίας αποτελούν το αντικείμενο του πόθου των ΗΠΑ. Η συζήτηση του προέδρου Ντόναλντ Τραμπ για την κατάληψη της αυτόνομης επικράτειας της Δανίας έχει σημάνει συναγερμό στην Κοπεγχάγη και τις Βρυξέλλες.
Το υπέδαφος της Γροιλανδίας περιέχει λίθιο και γραφίτη για μπαταρίες και στοιχεία σπάνιων γαιών. Οι σπάνιες γαίες της Γροιλανδίας υπολογίζονται σε 36,1 δισεκατομμύρια τόνους από το Γεωλογικό Ινστιτούτο της Δανίας και της Γροιλανδίας (GEUS).
Παρά το μεγάλο ενδιαφέρον ωστόσο, ο αριθμός των προγραμματισμένων έργων εξόρυξης είναι αρκετά περιορισμένος, σύμφωνα με τον Jakob Kløve Keiding, ανώτερο σύμβουλο της GEUS.
«Οι εταιρείες έχουν όλες φιλοδοξίες να ξεκινήσουν ένα ορυχείο, αλλά δεν είναι πολλά έργα κοντά στην υλοποίηση», λέει. Η βιομηχανία αντιπροσωπεύει περίπου το 1% της οικονομίας της Γροιλανδίας.
Η Γροιλανδία παραμένει σχεδόν εξ ολοκλήρου ανεκμετάλλευτη, ενώ τα ορυκτά της θεωρούνται πιθανό εφαλτήριο ανεξαρτησίας, στόχος που υποστηρίζεται από την πλειοψηφία των 57.000 κατοίκων του νησιού.
Στην πραγματικότητα απέχει πολύ από την άδεια εκμετάλλευσης μέχρι την κερδοφόρα παραγωγή. Οι διοικητικές προκλήσεις, οι δύσκολες συνθήκες της Αρκτικής και οι περιορισμένες υποδομές στη Γροιλανδία καθιστούν δύσκολο να κερδηθούν χρήματα από την εξόρυξη πρώτων υλών.
Το στοίχημα στην Ουκρανία
Στα ανατολικά της σύνορα, η Επιτροπή περιέγραψε την Ουκρανία ως «δυνητική πηγή περισσότερων από είκοσι κρίσιμων πρώτων υλών».
Η χώρα παράγει τρία κρίσιμα ορυκτά: μαγγάνιο, τιτάνιο και γραφίτη, απαραίτητα για τις ηλεκτρικές μπαταρίες. Από το τελευταίο ορυκτό, η Ουκρανία αντιπροσωπεύει το “20% των εκτιμώμενων παγκόσμιων πόρων”, σημειώνει το Γαλλικό Γραφείο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών.
Ωστόσο, μεγάλο μέρος των σπάνιων γαιών και στρατηγικών κοιτασμάτων υλικών της Ουκρανίας βρίσκονται στην ελεγχόμενη από τη Ρωσία ανατολική περιοχή της χώρας.
Το Κίεβο είναι για άλλη μια φορά κοντά στην υπογραφή συμφωνίας για τα ορυκτά με τις Ηνωμένες Πολιτείες, δήλωσε πριν από λίγες ημέρες ο Τραμπ. Ο αμερικανός πρόεδρος πιέζει τον Ουκρανό ομόλογό του Βολοντίμιρ Ζελένσκι να υπογράψει οικονομικές συμφωνίες για να αποζημιώσει τις ΗΠΑ για την υποστήριξή τους στην αντίσταση στη ρωσική εισβολή.
Η συμφωνία του 2021
Η ΕΕ είχε προσπαθήσει να συμμετάσχει στο παιχνίδι ορυκτών με την Ουκρανία το 2021, ξεκινώντας μια στρατηγική εταιρική σχέση για τις πρώτες ύλες. Η εισβολή της Ρωσίας το 2022 έβαλε εμπόδιο στην εφαρμογή των σχεδίων. Στη συνέχεια, η ΕΕ απέτυχε να δημιουργήσει ένα αμοιβαίο πλαίσιο, οπότε τώρα το μπλοκ έχει καθυστερήσει .
Τον περασμένο μήνα, η Γαλλία δήλωσε ότι βρισκόταν σε συζητήσεις με την Ουκρανία για πρόσβαση στον ορυκτό της πλούτο, ακόμη και για στρατιωτική χρήση. Οι συνομιλίες ξεκίνησαν τον Οκτώβριο και διεξήχθησαν από τα υπουργεία Άμυνας και των δύο χωρών, δήλωσε ο Γάλλος υπουργός Άμυνας Σεμπαστιέν Λεκορνού.
Αλλάζει το τοπίο
Ωστόσο, μία έκθεση για τις σπάνιες γαίες από την Κίνα, και μάλιστα από ένα κρατικά υποστηριζόμενο ερευνητικό ινστιτούτο, περιγράφει ένα νέο τοπίο που διαμορφώνεται στην παγκόσμια αγορά με νέους παίκτες. Πριν από μερικές ημέρες η Κινεζική Ακαδημία Επιστημών σε δημοσίευσή της ανέφερε ότι η κυριαρχία της Κίνας στον τομέα των σπάνιων γαιών μπορεί να πλησιάζει στο τέλος της.
Η μελέτη, η οποία δημοσιεύτηκε στο κινεζικό περιοδικό Rare Earths , είναι μια σπάνια παραδοχή μιας επικείμενης θεμελιώδους αλλαγής. Με βάση τα αποτελέσματα, η ερευνητική ομάδα κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το μερίδιο περίπου 62% της Κίνας σε πρώτες ύλες θα μπορούσε να μειωθεί σε περίπου 28% ήδη από το 2035. Ο κύριος λόγος είναι οι νέες αναδυόμενες πηγές μετάλλων σπάνιων γαιών. Παρεμπιπτόντως, η ερευνητική ομάδα προέρχεται από την Ακαδημία Καινοτομίας CAS Ganjiang στο Ganzhou στην ανατολική Κίνα, ένα από τα μεγαλύτερα κέντρα παραγωγής κρίσιμων μετάλλων στον κόσμο.
Σήμερα, η κυριαρχία της Κίνας στην αλυσίδα εφοδιασμού για σπάνιες γαίες και άλλα κρίσιμα μέταλλα είναι σχεδόν καθολική. Το περίπου 60% των παγκόσμιων αποθεμάτων βρίσκεται στη χώρα, η οποία επεξεργάζεται περίπου το 90% όλων των μετάλλων σπάνιων γαιών. Εξαιτίας αυτού, το Πεκίνο απολαμβάνει σχεδόν μονοπώλιο στην προμήθεια υλικών σπάνιων γαιών, τα οποία είναι απαραίτητα για ηλεκτρικά οχήματα, ηλεκτρονικά, ακόμη και στρατιωτικό εξοπλισμό.
Η κίνηση «ματ» της Metlen
Ακόμα κι αν δεν επιβεβαιωθούν οι προβλέψεις των κινέζων ερευνητών η Metlen Energy and Metals εστιάζει τη στρατηγική της στην επέκταση στα κρίσιμα μέταλλα, με σταθερό προσανατολισμό την πρωτογενή παραγωγή και την οργανική ανάπτυξη του ομίλου, και πάντα με έμφαση στη δική της καινοτομία και την παραγωγή με το χαμηλότερο δυνατό κόστος.
Μάλιστα, σε έναν μήνα πρόεδρος και CEO της εταιρείας, Ευάγγελος Μυτιληναίος θα αποκαλύψει στο Capital Markets Day στο Λονδίνο, τους νέους στρατηγικούς στόχους του ομίλου που θα τον οδηγήσουν σε ένα νέο κύκλο ανάπτυξης, αλλά και νέες σημαντικές επιχειρηματικές κινήσεις.
Στο πλαίσιο αυτό, τα κρίσιμα μέταλλα, για τα οποία υπάρχει σταθερά αυξανόμενη ζήτηση λόγω των εφαρμογών τους στην τεχνολογία, την άμυνα και την ενεργειακή μετάβαση δίνουν ένα ελπιδοφόρο έδαφος για επενδύσεις, βάζοντας την Ελλάδα στον χάρτη των εξελίξεων.
Εξάλλου, όπως τόνισε και ο ίδιος ο εκτελεστικός αντιπρόεδρος της Κομισιόν, Στεφάν Σεζουρνέ, που βρέθηκε χθες στις εγκαταστάσεις της Metlen στον Άγιο Νικόλαο Βοιωτίας η Ελλάδα μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στις κρίσιμες πρώτες ύλες.
Πηγή: ot.gr
Διαβάστε επίσης: Oxford Economics: Βαρύς ο λογαριασμός των εμπορικών πολέμων [γραφήματα]