του Κωνσταντίνου Ηροδότου*
Ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός είναι από τους σημαντικότερους παράγοντες που καθορίζουν τη χρηματοοικονομική ευημερία των πολιτών και παράλληλα συμβάλλουν στη χρηματοπιστωτική σταθερότητα των χωρών.
Ο συνδυασμός γνώσεων ή δεξιοτήτων, συμπεριφοράς ή νοοτροπίας που είναι απαραίτητα για την ορθολογική λήψη ατομικών οικονομικών αποφάσεων –όπως ορίζεται ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός– αυξάνει τις δυνατότητες των πολιτών να επιτύχουν τους προσωπικούς τους οικονομικούς στόχους και παράλληλα να αποφύγουν λανθασμένες οικονομικές επιλογές σε ατομικό ή οικογενειακό επίπεδο και να αντιμετωπίζουν ενδεχόμενους οικονομικούς κινδύνους, κάνοντας συνετή διαχείριση των οικονομικών τους. Βελτιώνει την ικανότητα λήψης αποφάσεων ως προς τη διαχείριση της περιουσίας τους, των οικονομικών υποχρεώσεών τους, τη διαμόρφωση του οικογενειακού προϋπολογισμού, τον προγραμματισμό του συνταξιοδοτικού τους προγράμματος κ.ά. Επίσης, έχει διαπιστωθεί ότι συμβάλλει στη μεγαλύτερη και ασφαλέστερη συμμετοχή του ατόμου στις χρηματοπιστωτικές αγορές και στη δημιουργία καλύτερων προοπτικών εργασίας.
Με βάση τη διεθνή και την εγχώρια βιβλιογραφία, άτομα με χαμηλό επίπεδο χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού είναι οικονομικά και κοινωνικά πιο ευάλωτα. Αντεπεξέρχονται με μεγαλύτερη δυσκολία σε μια αρνητική οικονομική συγκυρία και έχουν επίσης μεγαλύτερη πιθανότητα να πέσουν θύματα εκμετάλλευσης ή εξαπάτησης. Διάφορες μελέτες εξετάζουν αυτά τα κοινωνικά προβλήματα σε σχέση και με συγκεκριμένες ομάδες του πληθυσμού, όπως μονογονεϊκές οικογένειες, άτομα με χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης ή/και με χαμηλά εισοδήματα. Γι’ αυτό και χρήζουν ακόμα μεγαλύτερης προστασίας.
Χαρακτηριστικά, οι μονογονεϊκές οικογένειες φαίνεται να διατρέχουν υψηλό κίνδυνο οικονομικών δυσκολιών, που μπορεί να επηρεάσουν την ψυχολογική τους ευημερία, καθώς και την υγεία τους (Stack and Meredith, 2018)1. Επιπλέον, σε μελέτη των Brown και Morgan (1997)2, που αφορ ούσε την οικογενειακή κατάσταση, τη φτώχεια και την κατάθλιψη σε γυναίκες μονογονεϊκών οικογενειών, διαπιστώθηκε ότι οι γυναίκες αυτές είχαν διπλάσιες πιθανότητες από τα αντίστοιχα παντρεμένα ζευγάρια να βρεθούν σε οικονομική δυσπραγία.
Πέραν της σημασίας που έχει ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός σε ατομικό επίπεδο, η ενίσχυσή του επιφέρει πολλαπλά οφέλη για την κοινωνία στο σύνολό της. Το υψηλό επίπεδο χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού συμβάλλει, λόγω σωστότερων ατομικών αποφάσεων, στην πιο ορθολογική κατανομή των πόρων, οδηγώντας έτσι την οικονομία σε ανάπτυξη, ενώ παράλληλα βοηθά και στον μετριασμό της εισοδηματικής ανισότητας.
Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός θεωρείται, μαζί με τη ρύθμιση και εποπτεία της χρηματοπιστωτικής αγοράς και την προστασία των καταναλωτών, σημαντικός παράγοντας για την εξασφάλιση χρηματοπιστωτικής σταθερότητας σε μια χώρα.
Ωστόσο, παρά τη σημασία του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού για την οικονομική ευημερία των πολιτών αλλά και τα οφέλη του για την οικονομία γενικότερα, τα επίπεδα χρηματοοικονομικής γνώσης ανά το παγκόσμιο είναι χαμηλά. Σύμφωνα με σχετικές έρευνες 3 , μόνο το ένα τρίτο (1/3) του πληθυσμού διεθνώς κατέχει τις βασικές γνώσεις σε χρηματοοικονομικά θέματα, όπως η κατανόηση των εννοιών της διαφοροποίησης κινδύνου, του απλού τόκου, του ανατοκισμού και του πληθωρισμού.
Δεδομένης της σημασίας του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού για την ευημερία των πολιτών μιας χώρας, αλλά και των χαμηλών επιπέδων του που χαρακτηρίζουν τους πολίτες ανά το παγκόσμιο, πολλές χώρες έχουν προχωρήσει στη θέσπιση Εθνικής Στρατηγικής για την ενίσχυσή του.
Σύμφωνα με συστάσεις διεθνών φορέων όπως η Παγκόσμια Τράπεζα, οι Εθνικές Στρατηγικές πρέπει να αναπτύσσονται, να υλοποιούνται και να παρακολουθούνται από μια αξιόπιστη και αμερόληπτη Αρχή, με τεχνογνωσία χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης και κατάλληλη ευελιξία και πόρους.
ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΣ Ο ΡΟΛΟΣ ΜΑΣ
Στην Κύπρο, πρωταγωνιστικό ρόλο στην προώθηση του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού ανέλαβε πρόσφατα η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου (ΚΤΚ). Η Ad Hoc Επιτροπή για τη θέσπιση Εθνικής Στρατηγικής για την προώθηση του Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού και της Χρηματοοικονομικής Παιδείας στην Κύπρο λειτουργεί υπό την αιγίδα της ΚΤΚ. Η διαμόρφωση της Εθνικής Στρατηγικής βασίζεται κατά κύριο λόγο στα αποτελέσματα έρευνας της ΚΤΚ για τη μέτρηση του επιπέδου του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού στην Κύπρο. Η πρόταση της Ad Hoc Επιτροπής για θέσπιση Εθνικής Στρατηγικής για την ενίσχυση του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού και της χρηματοοικονομικής παιδείας ολοκληρώνεται σύντομα και θα κατατεθεί στο Υπουργικό Συμβούλιο για έγκριση και υιοθέτηση από την πολιτεία. Η πρόταση περιλαμβάνει δράσεις και πρωτοβουλίες στη βάση των βέλτιστων διεθνών πρακτικών. Όπως, για παράδειγμα, εκστρατείες για την ευαισθητοποίηση και ενημέρωση του κοινού, την αναβάθμιση της χρηματοοικονομικής παιδείας ξεκινώντας από τα σχολεία, τη δημιουργία διαδικτυακών εργαλείων για εύκολη χρήση τους από το κοινό, σχετική ενημερωτική ιστοσελίδα και άλλα.
Πέραν του ρόλου της στην Επιτροπή, η ΚΤΚ έχει στο παρελθόν συμμετάσχει σε διάφορες πρωτοβουλίες για την ενίσχυση του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού, με παρουσία σε συνέδρια, ημερίδες και διαλέξεις σε σχολεία της Κύπρου, ενώ συμμετέχει επίσης και σε ομάδες εργασίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, οι οποίες δουλεύουν για αυτόν τον σκοπό. Πρόσφατα, μάλιστα, εγκρίθηκε από τη Γενική Διεύθυνση Μεταρρυθμίσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής χρηματοδότηση σχετικών δράσεων, μετά από πρωτοβουλία της ΚΤΚ. Επιπρόσθετα, η ΚΤΚ έχει οριστεί ως φορέας υλοποίησης για το σχετικό ορόσημο του Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας για την καταπολέμηση του χρηματοοικονομικού αναλφαβητισμού.
Η ΚΤΚ ορίστηκε από το Δίκτυο ΟΟΣΑ/INFE 4 , την αρμόδια διεθνή αρχή, ως συντονιστής της διοργάνωσης Global Money Week (Παγκόσμια Εβδομάδα Χρήματος) στην Κύπρο τον Μάρτιο του 2022. Στη διοργάνωση συμμετείχαν πολλοί εμπλεκόμενοι φορείς, συμπεριλαμβανομένων υπουργείων, πανεπιστημίων, εποπτικών αρχών, αλλά και επαγγελματικών συνδέσμων. Στο πλαίσιο του Global Money Week διοργανώθηκαν διάφορες δραστηριότητες στα σχολεία της Κύπρου, όπως εκπαιδευτικές προβολές, επισκέψεις, ανάγνωση ενημερωτικού υλικού, καθώς και διαλέξεις σε καθηγητές και μαθητές. Παράλληλα, πραγματοποιήθηκαν διαδικτυακά σεμινάρια ανοικτά προς το ευρύ κοινό με σκοπό την ευαισθητοποίηση και την ενημέρωση σχετικά με τα πολυσχιδή οφέλη του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού και τη συμβολή του στην ευημερία των πολιτών σε ατομικό, οικογενειακό και κοινωνικό επίπεδο.
Δεδομένου ότι η χρηματοοικονομική επιμόρφωση των πολιτών αποτελεί κινητήρια δύναμη της οικονομικής ανάπτυξης, συμβάλλει στην ατομική χρηματοοικονομική ευημερία και συντείνει στη διασφάλιση της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας, η Κεντρική Τράπεζα και η πολιτεία γενικότερα, οφείλουν και πρέπει να συνδράμουν στην προσπάθεια αυτή. Οι προαναφερθείσες δράσεις ήταν τα πρώτα σημαντικά βήματα. Με την εφαρμογή της Εθνικής Στρατηγικής για την ενίσχυση του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού θα γίνουν πολλά ακόμα προς όφελος της κυπριακής κοινωνίας και των πολιτών της.
*Διοικητή της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου
_______
1 Stack, R. J., & Meredith, A. (2018), “The Impact of Financial Hardship on Single Parents: An Exploration of the Journey from Social Distress to Seeking Help”, Journal of family and economic issues, 39(2), 233–242.
2 Brown GW, Moran PM (1997), “Single mothers, poverty and depression”, Psychological Medicine, 27(01):21–33.
3 Από τα αποτελέσματα της έρευνας Standard & Poor’s Ratings Services Global Financial Literacy Survey, η οποία πραγματοποιήθηκε το 2014 με δείγμα 150.000 ατόμων, σε περισσότερες από 140 χώρες.
4 International Network on Financial Education (International Gateway for Financial Education - Organisation for Economic Co-operation and Development [oecd.org])