Του Κωνσταντίνου Πετρίδη*
Το Υπουργείο Οικονομικών, λαμβάνοντας υπόψη τα υψηλά ποσοστά υπερδανεισμού του ιδιωτικού τομέα, καθώς και τα υψηλά επίπεδα Μη Εξυπηρετούμενων Χορηγήσεων που υπάρχουν στην κυπριακή οικονομία, κατάφερε να συμπεριλάβει ως ορόσημο στο Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ΣΑΑ) τη δημιουργία και υλοποίηση Στρατηγικής για την καταπολέμηση του χρηματοοικονομικού αναλφαβητισμού. Το ΣΑΑ αποτελεί ένα προσωρινό εργαλείο ανάκαμψης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, με στόχο την αντιμετώπιση των οικονομικών και κοινωνικών επιπτώσεων της πανδημίας του COVID-19, τη βιώσιμη ανάπτυξη και τη διασφάλιση της ανθεκτικότητας της οικονομίας της ΕΕ για διευκόλυνση των κρατών-μελών στην εξασφάλιση πόρων που θα τους επιτρέψουν την υλοποίηση μεταρρυθμίσεων και επενδύσεων, συμβατών με τις προτεραιότητες της ΕΕ. Στόχος του εν λόγω μέτρου είναι η προώθηση των χρηματοοικονομικών γνώσεων. Αποσκοπεί στην ενίσχυση της χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης του γενικού πληθυσμού, στη βελτίωση της λήψης οικονομικών αποφάσεων, στη διόρθωση λανθασμένων στάσεων και προκαταλήψεων, στην υποστήριξη πιο ενημερωμένων και οικονομικά υπεύθυνων πολιτών και τέλος στη βελτίωση της πειθαρχίας όσον αφορά την αποπληρωμή του χρέους.
Η εν λόγω μεταρρύθμιση συνίσταται στην εκπόνηση στρατηγικής για την καταπολέμηση του χρηματοοικονομικού αναλφαβητισμού μέσω του προσδιορισμού των ζητημάτων χρηματοοικονομικού αναλφαβητισμού, της ανασκόπησης της διεθνούς βιβλιογραφίας επί του θέματος και της κατάρτισης σχεδίου δράσης για υλοποίηση.
Ιδιαίτερα σημαντικό επίτευγμα αποτελεί η δημιουργία, υπό την πρωτοβουλία και τον συντονισμό της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου, περί τα τέλη του 2020, μιας Ad Hoc Επιτροπής για την ενίσχυση του Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού και της Χρηματοοικονομικής Παιδείας στην Κύπρο, στην οποία συμμετέχει και το Υπουργείο Οικονομικών. Η Επιτροπή αποτελείται επίσης από μέλη του Υπουργείου Παιδείας, Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας, της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς Κύπρου, του Πανεπιστημίου Κύπρου, καθώς και του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου Κύπρου. Στόχος η διαμόρφωση μιας Εθνικής Στρατηγικής όπου θα αναλύεται το Σχέδιο Δράσης, για κατάλληλο και αποτελεσματικό συντονισμό των εμπλεκόμενων φορέων της πολιτείας, αλλά και για συνεργασία με την ακαδημαϊκή κοινότητα, καθώς και με διεθνείς οργανισμούς. Τονίζεται ότι η μεταρρύθμιση η οποία περιλαμβάνεται στο ΣΑΑ περιλαμβάνει την πλήρη εφαρμογή των βραχυπρόθεσμων μέτρων της Στρατηγικής και η υλοποίησή της αναμένεται να ολοκληρωθεί έως τις 31 Δεκεμβρίου 2023.
Με συντονισμένες προσπάθειες, τα μέλη της Ad Hoc Επιτροπής πέτυχαν τη χρηματοδότηση αρκετών στόχων της Εθνικής Στρατηγικής μέσω τεχνικής υποστήριξης από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Χαρακτηριστικό της σημασίας που αποδίδεται στην ενίσχυση της χρηματοοικονομικής παιδείας είναι πως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή χρηματοδοτεί το έργο στο πλαίσιο του Μέσου Τεχνικής Υποστήριξης 2022 της Γενικής Διεύθυνσης Υποστήριξης Διαρθρωτικών Μεταρρυθμίσεων (DG Reform), η οποία βοηθά τις χώρες της ΕΕ να σχεδιάσουν και να εφαρμόσουν μεταρρυθμίσεις ως μέρος των προσπαθειών τους για στήριξη της δημιουργίας θέσεων εργασίας και της βιώσιμης ανάπτυξης.
Επιπλέον, μία ακόμη σημαντική παράμετρος για την επιτυχή διαμόρφωση της Εθνικής Στρατηγικής αποτελεί η συνεργασία της Ad Hoc Επιτροπής με επιστημονικούς συνεργάτες. Οι επιστημονικοί συνεργάτες υποβοηθούν την Επιτροπή να εμπλουτίσει την Εθνική Στρατηγική μέσω βέλτιστων πρακτικών στη βάση ακαδημαϊκής έρευνας, αλλά και μέσω εξειδικευμένων διεθνών εμπειριών.
ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΑΝΑΛΦΑΒΗΤΙΣΜΟΥ
Ποιες είναι όμως οι συνέπειες του χρηματοοικονομικού αναλφαβητισμού; Οι πολίτες δεν έχουν επαρκείς γνώσεις για βασικές χρηματοοικονομικές έννοιες, όπως το επιτόκιο, ο ανατοκισμός, η χρονική αξία του χρήματος και η διασπορά του κινδύνου. Διαπιστώνεται έλλειψη αποταμιευτικής, ασφαλιστικής και συνταξιοδοτικής συνείδησης, υπερχρέωση και αδυναμία κατανόησης των μακροπρόθεσμων επιπτώσεών της, περιορισμένη ικανότητα κατάρτισης ατομικού ή/και οικογενειακού οικονομικού προϋπολογισμού και άγνοια για τους ενδεχόμενους κινδύνους από επενδύσεις σε απλά και σύνθετα χρηματοοικονομικά προϊόντα. Αυτό οδηγεί σε κινδύνους όπως η απώλεια ή μείωση εισοδημάτων, ο υπερδανεισμός, η φτώχεια που πηγάζει από την έλλειψη αποταμίευσης και άρα τη μη ύπαρξη επαρκών εισοδημάτων κατά τη συνταξιοδότηση του ατόμου, και ο λανθασμένος οικογενειακός προγραμματισμός που οδηγεί σε απουσία ετοιμότητας για διαχείριση έκτακτων οικονομικών αναγκών. Ένδειξη αυτού αποτελούν τα υψηλά επίπεδα δανεισμού των νοικοκυριών και επιχειρήσεων και τα υψηλά ποσοστά Μη Εξυπηρετούμενων Χορηγήσεων.
Επομένως, είναι κοινώς παραδεκτό ότι οι πολίτες οφείλουν να αναπτύξουν αποταμιευτική, ασφαλιστική και συνταξιοδοτική συνείδηση, να μην παρασύρονται από τη μόδα και να μην επιδεικνύουν μυωπική στάση, υπερβολική εμπιστοσύνη και άγνοια. Στόχος είναι οι πολίτες να είναι σε θέση να διευκολύνουν τον εαυτό τους στην κατανόηση του περίπλοκου οικονομικού περιβάλλοντος, στο πλαίσιο του οποίου καλούνται να λαμβάνουν αποφάσεις. Ως εκ τούτου, το Υπουργείο Οικονομικών κρίνει ως επιτακτική την ανάγκη σχεδιασμού και ανάπτυξης πολυεπίπεδων δράσεων από τους αρμόδιους φορείς, τόσο στο πλαίσιο της εκπαίδευσης όσο και στο ρυθμιστικό πλαίσιο των αγορών.
Η χρηματοοικονομική παιδεία είναι ένα δημόσιο αγαθό που μπορεί να εξασφαλίσει την κοινωνική συνοχή και να αμβλύνει τις ανισότητες. Στόχος η ανάπτυξη μιας αποτελεσματικής Εθνικής Στρατηγικής η οποία θα καλύπτει όλα τα επίπεδα, ατομικά και οικογενειακά, εταιρικά και κρατικά. Η καλλιέργεια του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού μπορεί να αποτελέσει έναν σημαντικό πυλώνα για την αντιμετώπιση μελλοντικών οικονομικών κρίσεων. Η δημιουργία οικονομικά εγγράμματων πολιτών, όλων των ηλικιών, στη σημερινή εποχή, θα αποτελέσει καταλυτικό ρόλο στην αποφυγή λαθών του παρελθόντος. Το Υπουργείο Οικονομικών πιστεύει ακράδαντα πως, με συλλογική προσπάθεια, είναι δυνατή η επίτευξη πολύ υψηλότερων επιπέδων χρηματοοικονομικής παιδείας στην Κύπρο.
*Υπουργού Οικονομικών