Της Νικόλ Κ. Φινοπούλου*
Η Κοινωνική Επιχειρηματικότητα (ΚΕ) και κατ’ επέκταση το οικοσύστημα της Κοινωνικής Οικονομίας αποκτά ολοένα και μεγαλύτερη δυναμική καθώς βρίσκει ζωτικό «χώρο» και συνεισφέρει στην ανάπτυξη πολλών οικονομιών κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ). Ταυτόχρονα, η ΚΕ συνεισφέρει πρακτικά, μεταξύ άλλων, στην καταπολέμηση της φτώχειας, του κοινωνικού αποκλεισμού, στην παροχή θέσεων εργασίας, στην αντιμετώπισης της ενεργειακής κρίσης και στη ψηφιακή μετάβαση. Αποτελεί δε, μέρος του αναθεωρημένου Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου (2021-2027).
Το 2011 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχε προχωρήσει στη θεσμοθέτηση της Πρωτοβουλίας για τις Κοινωνικές Επιχειρήσεις (Social Business Initiative). Βασικός της σκοπός ήταν και παραμένει μέχρι σήμερα «να συνεισφέρει στη δημιουργία ενός ευνοϊκού περιβάλλοντος για την ανάπτυξη των κοινωνικών επιχειρήσεων στην Ευρώπη και εν γένει της Κοινωνικής Οικονομίας».
Η KE και η Κοινωνική Οικονομία ευρύτερα, αποκτούν όλο και μεγαλύτερη δυναμική καθώς δημιουργούν καινοτόμες απαντήσεις στις σημερινές οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές προκλήσεις. Παράλληλα προωθούν, μεταξύ άλλων, τη δημιουργία βιώσιμων θέσεων εργασίας, την κοινωνική ενσωμάτωση, τη βελτίωση των τοπικών κοινωνικών υπηρεσιών και την εδαφική συνοχή.
Η ΕΕ αναγνωρίζοντας τις δυνατότητες και τις προοπτικές της κοινωνικής οικονομίας κατά την περίοδο προγραμματισμού 2014-2020 είχε διαθέσει μέσω του προϋπολογισμού της γύρω στα €2,5 δισ. για την στήριξη της κοινωνικής οικονομίας, ποσό το οποίο θα αυξηθεί περαιτέρω την περίοδο 2021-2027.
Το μεγαλύτερο μέρος του προϋπολογισμού σχεδιάζεται και υλοποιείται σε συνεργασία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, με τις εθνικές και περιφερειακές Αρχές, τους κοινωνικούς εταίρους κι άλλους εμπλεκόμενους, με μια προσέγγιση «κοινής διαχείρισης».
Στο πλαίσιο των προσπαθειών για την οικοδόμηση ενός ενισχυμένου Στο πλαίσιο των προσπαθειών για την οικοδόμηση ενός ενισχυμένου βιώσιμου μοντέλου λειτουργίας (Sustainability) και επιχειρηματικής υπευθυνότητας (Corporate Responsibility) τα Κράτη Μέλη της ΕΕ, άρα και η Κύπρος, έχουν δεσμευθεί για τη διευκόλυνση της επιχειρηματικότητας. Αποτελεί βασικό πυλώνα της αναπτυξιακής πολιτικής της Κυβέρνησης (Sustainable Finance - Βιώσιμη Χρηματοδότηση) και αναμένεται να συμβάλει στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας και του επιχειρηματικού περιβάλλοντος, όπως και στη δημιουργία θέσεων εργασίας.
Η ΚΕ χαρακτηρίζεται ως το αναπτυξιακό όχημα της Ευρώπης για την αντιμετώπιση των καίριων κοινωνικών προβλημάτων της δομικής ανεργίας και της φτώχειας στοχεύοντας τις πόλεις και την περιφέρεια. Παράλληλα, η ΚΕ μπορεί να προστεθεί στην εργαλειοθήκη των λύσεων για την ενίσχυση της οικονομικής δραστηριότητας και της τοπικής ανάπτυξης, την αντιμετώπιση των θεμάτων της οικολογίας, της παιδείας, της υγείας, στην άμβλυνση των ανισοτήτων και στην στήριξη των ευάλωτων κοινωνικά ομάδων. Η ΚΕ αποτελεί μια διακριτή μορφή επιχειρηματικότητας η οποία έχει ως σκοπό την επίτευξη ενός κοινωνικού σκοπού μέσω της δημιουργίας κοινωνικής αξίας.
Οι ΚΕ ξεκινούν από ανθρώπους με όραμα και επιμονή να πετύχουν το στόχο της κοινωνικής αλλαγής και της επίτευξης λύσεων με διάρκεια. Τα άτομα αυτά εφαρμόζουν βασικές αρχές της επιχειρηματικότητας στην λειτουργία των οργανισμών τους. Κρίσιμο στοιχείο που διαχωρίζει τις “κοινωνικές” από τις παραδοσιακές επιχειρήσεις είναι ο κύριος στόχος τους. Οι πρώτες στοχεύουν στην επίλυση συγκεκριμένων κοινωνικών προβλημάτων και όχι κατ’ ανάγκη στην επίτευξη οικονομικού αποτελέσματος, το οποίο χρησιμοποιούν ως μέσο για την επιτυχία του σκοπού τους.
Δεν πρέπει όμως να παραγνωρίζουμε το γεγονός ότι οι κοινωνικές επιχειρήσεις λειτουργούν όπως και οι συμβατικές επιχειρήσεις με τη διαφορά ότι στο κέντρο της αποστολής τους υπάρχει ο κοινωνικός σκοπός. Έχουν κανονική δομή, προγραμματισμό, οργάνωση, διοίκηση και έλεγχο. Κυρίως επανεπενδύουν τα κέρδη τους, δημιουργούν θέσεις εργασίας, ενώ βοηθούν στην κοινωνική επανένταξη και ενσωμάτωση. Η αποστολή αυτών των οργανισμών είναι η επίτευξη κέρδους για τη βιωσιμότητα του κοινωνικού σκοπού.
Στην Κύπρο, η αρμοδιότητα για θέματα Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας, με απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου, έχει μεταφερθεί από τον Οκτώβριο του 2020 στην Υπηρεσία Συνεργατικών Εταιρειών (ΥΣΕ).
Στην Κύπρο, τον Δεκέμβριο του 2020 δημοσιεύθηκε ο περί Κοινωνικών Επιχειρήσεων Νόμος του 2020 (Ν. 207(I)/2020). Για την εφαρμογή του Νόμου αναμένεται και η έκδοση δευτερεύουσας νομοθεσίας, με ειδικούς Κανονισμούς. Η ΥΣΕ, ως αρμόδια Αρχή για τις Κοινωνικές Επιχειρήσεις, έχει προχωρήσει στην ετοιμασία σχεδίου των περί Κοινωνικών Επιχειρήσεων Κανονισμών, οι οποίοι έχουν κατατεθεί στην Βουλή των Αντιπροσώπων και έχει αρχίσει η συζήτησή τους στην αρμόδια επιτροπή του Σώματος.
Η ΥΣΕ, στοχεύει στην δημιουργία και τήρηση του Μητρώου Εγγραφής των ΚΕ, σε πνεύμα συνεργασίας και συναίνεσης με την Βουλή των Αντιπροσώπων και στην ρύθμιση των θεμάτων ως ορίζονται στο Νόμο.
Συγκεκριμένα με τους προτεινόμενους Κανονισμούς ρυθμίζονται θέματα που αφορούν μεταξύ άλλων:
Έσοδα κοινωνικών επιχειρήσεων, διοίκηση κοινωνικής επιχείρησης, σκοποί κοινωνικών επιχειρήσεων, ετήσιες οικονομικές καταστάσεις και ετήσια έκθεση, υποχρεωτική εκκαθάριση ή διαγραφή από το μητρώο, καταστατικό ή ειδικοί κανονισμοί κοινωνικής επιχείρησης, απαλλαγές και χορηγίες, εξέταση παραπόνων εναντίον κοινωνικών επιχειρήσεων, οδηγίες, κατευθυντήριες γραμμές από την αρμόδια αρχή και υποβολή στοιχείων/επιτόπιοι έλεγχοι, συνεχείς υποχρεώσεις, πραγματικοί δικαιούχοι (Ultimate Beneficiary Owners (UBO)) και η συνεργασία της αρμόδιας αρχής με άλλες υποχρεωτικά εμπλεκόμενες κυβερνητικές υπηρεσίες.
Εννοείται ότι αυτές οι επιχειρήσεις βρίσκονται ακόμη σε πολύ πρώιμο στάδιο, αλλά ήδη έχουν σημαντικό κοινωνικό αντίκτυπο και στην Κύπρο καθώς δραστηριοποιούνται ήδη και παρουσιάζουν πολύ καλά αποτελέσματα τόσο σε επιχειρηματικό, όσο και σε ανθρωπιστικό επίπεδο. Οι κοινωνικοί στόχοι μιας επιχείρησης αναμένεται να επιδιώκονται και να είναι συνυφασμένοι με την κοινωνία στην οποία δραστηριοποιείται και αναπτύσσεται.
*Δικηγόρος, Banking & Financial Services, Regulatory Corporate Sustainability Governance, LLB. LLM. LPC, CISL, University of Cambridge